Back To Articles

“prmysr kw Qwnu” (sRI gurU gRMQ swihb jI dI srboqmqw, sMpwdkI klw Aqy BKdy isDWqk skMlp)

“poQI prmysr kw Qwnu”

sMswr Br dy swry mq-mqWqrW dy AnuXweI lok AwpxI AwpxI Drm poQI AQvw Drm-gRMQ nUM siqkwr idMdy hn [ ikauNik, auh swry Awpo Awpxy Dwrimk rihbr vloN Drm-gRMQ ivc klipq r`bI-imlwp dy AiBlwKI ho ky, ienHW gRMQW dI rOSnI ivc jIaUNdy hoey Awpo Awpxy imQy hoey Dwrimk pihrwivAW Aqy krmkWfI FMgW nwl Awpxy Awpxy r`b dI pUjw-BgqI krdy hn [ sRI gurU Arjn swihb jI dw kQn hY ik auprokq SryxI dy swry mnuKW dw mnorQ qW BwvyN r`bI-rs mwnxw hI hY [ pr, duK dI gl hY ik aunHW ivcoN vDyry lok r`bI-eykqw Aqy srbivAwpkqw vwlI ipAwr BrI Xwd ivc jIaUx dI shj-suKwlI jugiq C`f bYTy hn [ ikauNik, auh r`b nUM ivAwkqIgq dyvI-dyviqAW dy rUp ivc klp ky Drm-gMRQW dy Poky pTn-pwT Aqy aunHW qy ADwirq bihs-mubihsy krdy hoey, auhdI pRwpqI leI keI iksm dy AOiKAweI Bry imQy hoey jp-qp qy ivKwvy mwqr krm-kWf krky r`bI-rs mwnx dw Xqn kr rhy hn [ jdoN ik AslIAq ieh hY ik srb-ivAwpk r`b dI ipAwr BrI Xwd ivc jIaUxw hI r`bI BgqI Aqy imlwp hY:
gauVI mhlw 5 ] sBhU ko rsu hir ho ]1] rhwau ] kwhU jog kwhU Bog kwhU igAwn kwhU iDAwn ] kwhU ho fMf Dir ho ]1] kwhU jwp kwhU qwp kwhU pUjw hom nym ] kwhU ho gaunu kir ho ]2] kwhU qIr kwhU nIr kwhU byd bIcwr ] nwnkw Bgiq ipRA ho ]3]2]155] {pMnw 213}
ArQ :—hy BweI! swirAw dw rs hrI hY[( Bwv, r`bI-hoNd nUM mMnx vwly mq-mqWqrW dy swry lok, ijqny vI imQy hoey Drm-krm kr rhy hn, aunHW dw mnorQ r`bI imlwp dw AnMd mwnxw hY[hW! ieh ie`k vKrI g`l hY ik auh r`b nUM iks sUriq jW mUriq ivc dyK rhy hn[)[1[rhwau[
(pr) hy BweI! ( r`b dI ipAwr BrI Xwd Bulw ky ) iksy mnu`K ƒ jog kmwx dw SOk pY igAw hY, iksy ƒ dunIAw dy pdwrQ mwnx dw cskw hY [ iksy ƒ igAwn-crcw cMgI l`gdI hY, iksy ƒ smwDIAW psMd hn qy iksy ƒ fMfw-DwrI jogI bxnw cMgw l`gdw hY [1[
hy BweI! ( srb-ivAwpk r`b dw nwm C`f ky) iksy ƒ (dyvI dyviqAW dy v`s krn dy) jwp psMd Aw rhy hn, iksy ƒ DUxIAW qpwxIAW cMgIAW l`gdIAW hn, iksy ƒ dyv-pUjw, iksy ƒ hvn Awidk dI in`q dI kwr psMd hY qy iksy ƒ (rmqw swDU bx ky) DrqI auqy qury iPrnw cMgw l`gdw hY [2[
hy BweI! iksy ƒ iksy ndI dy kMFy bYTxw, iksy ƒ qIrQ-ieSnwn, qy iksy ƒ vydW dI ivcwr psMd hY [ pr, hy nwnk! prmwqmw BgqI ƒ ipAwr krn vwlw hY[
spSt hY ik gurU nwnk-idRStI ivc auprokq iksm dy imQy hoey Dwrmk qOr-qrIky Aqy krm-kWf r`bI-BgqI nhI hn [ gurU nwnk-ivcwDwrw Anuswr r`b nUM srb-ivAwpk inrMkwrI-s`qw mMnidAW, aus dy ipAwr ivc jIaUxw hI r`bI-BgqI hY Aqy ies pRkwr dw Bgq ivKwvy-mwqR krmkWf krn vwly pwKMfIAW ivc nhI rldw[
isrI rwgu mhlw 3 ] hir Bgiq hir kw ipAwru hY jy gurmuiK kry bIcwru ]
pwKMif Bgiq n hoveI duibDw bolu KuAwru ]
so jnu rlwieAw nw rlY ijsu AMqir ibbyk bIcwru ] {gu.gRM.pM.28}
ArQ:-jy mnu`K gurU dI srn pY ky (gurU dI id`qI is`iKAw dI) ivcwr krdw rhy qW aus dy AMdr prmwqmw dI BgqI v`s pYNdI hY, prmwqmw dw ipAwr itk jWdw hY [ pr pKMf kIiqAW BgqI nhIN ho skdI, pKMf dw bol ^uAwr hI krdw hY [ ijs mnu`K dy AMdr (Koty Kry dy) prKx dI sUJ pYdw ho jWdI hY, auh mnu`K (pKMfIAW ivc) rlwieAW rl nhIN skdw [
r`bI-eykqw dy AwSk Aqy mwnv-ihqkwrI swihb SRI gurU nwnk swihb jI dw sB qo muK NmnorQ vK vK Dwrimk AwgUAW vloN Awpxy suAwrQ-vs mnuK Aqy r`b dy drimAwn KVIAW kIqIAW hr iksm dIAW kUVIAW dIvwrW nUM Fwh ky mnuKI S^sIAq dI sicAwr GwVq GVxw sI [ aunHW swhmxy hr vyly hr QW iehI suAwl KVw rihMdw ik ‘ikv sicAwrw hoeIAY, ikv kUVY qutY pwil’?
iehI kwrn hY ik izMdgI dy ijs vI kdm auqy mnuK dy Btkx dI sMBwvnw sI, gurdyv jI ny aus dI inSwndyeI kIqI Aqy auQoN bc ky shI mwrg Apnwaux leI pihcwn BrI syD vI bKSI [
ijvyN, gurdyv jI ny AnuBv kIqw ik kuJ suAwrQI lok Awpxy nwm nwl ‘gurU’ Sbd dI vrqoN krky lukweI nUM gumrwh kr rhy hn [ qW, aunHW ny mnuKI jIvn ivc siqgurU dy mhqv nUM pRgtwauNidAW pihlW qW ‘siqgurU’ pd nUM pRIBwSq krdy hoey iksy nUM ivAwkqIgq qOr qy gurU mMnx dI QW, igAwn (Sbd) nUM gurU mMn ky jIvn-syD lYx dw zordwr pRcwr krdy rhy Aqy Awi^r ivc guruU-igAwn sMgRih srUp gRMQ ( SRI gurU gMRQ swihb jI) nUM guirAweI bKS ky isKI ivc S^sI-gurU dw islislw hI sdw leI ^qm kr id`qw [ijvyN:
(a)- siq purKu ijin jwinAw siqguru iqs kw nwau ]
iqs kY sMig isKu auDrY nwnk hir gun gwau ]1] {gu.gR.pM.286}
ArQ—ijs ny sdw-iQr qy ivAwpk pRBU nUµ jwx ilAw hY, aus dw nwm siqgurU hY, aus dI sMgiq ivc (rih ky) is`K (ivkwrW qoN) bc jWdw hY; (qW qy) hy nwnk! (qUM BI gurU dI sMgiq ivc rih ky) Akwl purK dy gux gw [1[
(A)- siqgur no sBu ko vyKdw jyqw jgqu sMswru ]
ifTY mukiq n hoveI ijcru sbid n kry vIcwru ]
haumY mYlu n cukeI nwim n lgY ipAwru ] {gu.gRM.pM.594}
ArQ :—ijqnw ieh swrw sMswr hY (ies ivc) hryk jIv siqgurU dy drsn krdw hY (pr) inrw drSn kIiqAW mukqI nhIN imldI, jd qweIN jIv siqgurU dy Sbd ivc ivcwr nhIN krdw, (ikauNik ivcwr krn qoN ibnw) AhMkwr (-rUp mn dI) mYl nhIN auqrdI qy nwm ivc ipAwr nhIN bxdw [
(e) bwxI gurU gurU hY bwxI, ivic bwxI AMimRqu, swry ]
guru bwxI khY syvku jnu mwnY, prqiK gurU insqwry ]{gu.gR.pM.992}
ArQ :—(hy BweI! gurU dI) bwxI (is`K dw) gurU hY, gurU bwxI ivc mOjUd hY [(gurU dI) bwxI ivc Awqmk jIvn dyx vwlw nwm-jl (hY, ijs ƒ is`K hr vyly Awpxy ihrdy ivc) sWB r`Kdw hY [
(s)-siqgur bcn bcn hY siqgur pwDru mukiq jnwvYgo]{gu.gRM.pM.1309}
siqgurU jI ny dyiKAw Dwrimk Kyqr ivc bRwhmx nUM gurU mMn ky pUijAw jw irhw hY [ kwzI Aqy jogI bhuq pRBwvSwlI hn [ pr, ieh Awpxy bxy hoey Dwrimk pRBwv dw suAwrQ vs glq lwB auTwauNdy hoey mnuKI BweIcwry nUM Btkwaux dw kwrn bx rhy hn [ ies leI gurdyv jI ny bwxI ivc, ijQy, ienHW dI vK-vK pRIBwSw krn dw aupkwr kIqw [ auQy, ienHW dy ikrdwr nUM nMigAW krn dI inrBYqw vI ivKweI, qW ik lukweI ienHW qoN guMmrwh nwh ho sky [ dyKo! hyT ilKy ie`ko sbd ivc hI ieh swry p`K pRgt krn dw Xqn kIqw igAw hY [ijvyN:
kwdI kUVu boil mlu Kwie ] bRwhmxu nwvY jIAw Gwie ]
jogI jugiq n jwxY AMDu ] qIny EjwVy kw bMDu ]2]
so jogI jo jugiq pCwxY ] gur prswdI eyko jwxY ]
kwjI so jo aultI krY ] gur prswdI jIvqu mrY ]
so bRwhmxu jo bRhmu bIcwrY ] Awip qrY sgly kul qwrY ]3] {pMnw 662}
ArQ :—kwzI (jy iek pwsy qW ieslwmI Drm dw nyqw hY qy dUjy pwsy hwkm BI hY, irSvq dI ^wqr SreI kwƒn bwry) JUT bol ky hrwm dw mwl (irSvq) KWdw hY [ bRwhmxW (k®oVW SUdr-AKvWdy) bMidAW ƒ duKI kr kr ky qIrQ-ieSnwn (BI) krdw hY [jogI BI AMnHw hY qy jIvn dI jwc nhIN jwxdw [ (ieh iqMny Awpxy vloN Drm-nyqw hn, pr) iehnW iqMnW dy hI AMdr Awqmk jIvn vloN suM\ hI suM\ hY [2[
Asl jogI auh hY jo jIvn dI shI jwc smJdw hY qy gurU dI ikrpw nwl iek prmwqmw nwl fUMGI sWJ pWdw hY [ kwzI auh hY jo suriq ƒ hrwm dy mwl vloN moVdw hY jo gurU dI ikrpw nwl dunIAw ivc rihMdw hoieAw duinAwvI ^whSW vloN prqdw hY [ bRwhmx auh hY jo srb-ivAwpk pRBU ivc suriq joVdw hY, ies qrHW Awp BI sMswr-smuMdr ivcoN pwr lMGdw hY qy AwpxIAW swrIAW kulW ƒ BI lMGw lYNdw hY [3[
auhI mnu`K AklmMd hY jo Awpxy idl ivc itkI hoeI burweI ƒ dUr krdw hY [ auhI muslmwn hY jo mn ivcoN ivkwrW dI mYl dI nws krdw hY [ auhI ivdvwn hY jo jIvn dw shI rsqw smJdw hY, aus dy m`Qy auqy drgwh dw it`kw l`gdw hY auhI pRBU dI hzUrI ivc kbUl huMdw hY [4[
so bRhmxu jo ibMdY bRhmu ] jpu qpu sMjmu kmwvY krmu ]
sIl sMqoK kw rKY Drmu ] bMDn qoVY hovY mukqu ]
soeI bRhmxu pUjx jugqu ]16] (pMnw 1411)
ArQ:— hy BweI! (swfIAW nzrW ivc) auh (mnu`K Asl) bRwhmx hY jo prmwqmw nwl fUMGI sWJ pweI r`Kdw hY, jo iehI jp-krm krdw hY, iehI qp-krm krdw hY, iehI sMjm-krm krdw hY (jo prmwqmw dI BgqI ƒ hI jp qp sMjm smJdw hY) jo im`Ty suBwA Aqy sMqoK dw &rz inbwhuMdw hY, jo mwieAw dy moh dIAW PwhIAW qoV lYNdw hY Aqy mwieAw dy moh qoN Awzwd ho jWdw hY [ hy BweI! auhI bRwhmx Awdr-sqkwr dw h`kdwr hY [16[
SRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj ivKy gurU swihbwn qy Bgq-jnW vloN AkwlpurK prmwqmw dy lgBg auh swry nwm, ijhVy vK vK Drm gMRQW ivc aus smyN pRcilq sn, ijvyN, rwm, ikRSn, gorK, ^udw qy AlHw Awidk, vrq ley gey hn[koeI sMkoc nhI kIqw, ikauNik, auhnW dI idRStI ivc iksy qrHW dI mzhbI jW BwSweI duvYS nhI sI[pRMqU, ies qrHW dy ijhVy vI r`bI-nwm qoN iksy pRkwr dw koeI ivAkqIgq pBwv pRgt huMdw sI, ijs sdkw mwnv-eykqw dy ADwr nUM prp`k krn leI kwiem kIqy r`bI-eykqw dy isDWq pRqI, iksy dÍYqvwdI sjx vloN koeI BulyKw KVw krky lokweI nUM Btkwey jwx dI sMBwvnw sI, aus qrHW dy swry nwvW dI nwl hI nwl gurmqI pRBwSw vI krdy rhy hn[
ijvyN, aunHW dyiKAw ik pRmySr dI ivAwpkqw nUM pRgtwauNdw hoieAw ‘rwm’ nwm, Bwrq vrS ivc purwxk m`qI ihMdU pRcwrkW dy zordwr pRcwr sdkw ie`k imiQhwsk hsqI AXuiDAw pqI rwjw dSrQ dy byty SRI rwm cMdr jI nwl juV ky AwpxI ivAwpkqw vwly ArQ guAw cu`kw hY [ ikauNik, jgq dy AwpUM hI gurU bx bYTy bRwhmx vloN Awpy hI klpq kIqy qRyqy ju`g dw aunHW nUM Avqwr GoiSq kr id`qw hY [ ies leI gurU swihbwn Aqy gurU-idRStI ivc pRvwn cVHy Bgq-jnW vloN ‘rwm’ nwm dI bVHI zordwr, iq`KI qy ivSyS pRIBwSw kIqI geI hY[
SRI gurU Arjn swihb jI mhwrwj hyT ilKy Sbd dI rhwau vwlI pMkqI ivc pihlW aupdyS krdy hoey AKdy hn ik hy ! BweI sMq jnW nwl iml ky rwm rwm boilAw kro [ ikauNik, ieh kMm hor swry kMmW nwloN pivqr Aqy sPl hY [ pr, iesy Sbd dy pihly Aqy cOQy pdy ivc nwl hI spSt krdy hoey kihMdy hn; hy BweI ! aus rwm dw kIrqn kirAw kr, aus rwm dI is&q swlwh kirAw kr, ijhVw swry hI ‘rmq’ irhw hY[Bwv, jo srb ivAwpk hY[ikauNik, ‘rmq rwm’ dw ismrn hI qyrw jnm mrx Aqy hor swry fr imtw skdw hY[
goNf mhlw 5 ] sMq jnw imil bolhu rwm ] sB qy inrml pUrn kwm]1] rhwau ] ……rwm rwm rwm kIrqnu gwie ] rmq rwmu sB rihE smwie ]1] rmq rwm jnm mrxu invwrY ] aucrq rwm BY pwir auqwrY]4] {gu.gMR.pM. 865}
Bgq kbIr jI qW hor vI spStqw shq AwiKAw hY ik BrwE ! sdw rwm dw nwm jpo [pr, jpx vyly ibbyk qoN kMm lvo[sucyq rhu ik ie`k rwm qW AnykW jIvW ivc ivAwpk hY (ies dw nwm jpxw hryk mnu`K dw Drm hY) [ pr ie`k rwm ( dSrQ dw puqR ) isr& ie`k srIr ivc hI AwieAw ( Avqwr bixAw; ies dw jwp koeI gux nhI kr skdw ) aunHW dw Slok hY :
kbIr rwmY rwm khu, kihby mwih ibbyk ]
eyku Anykih imil gieAw, eyk smwnw eyk ] { gu.gRM.pM.1374 }
su, iblkul iesy qrHW hI gurU sihbwn ny smwijk pRBwv Aqy BwSw dI mzbUrI kwrn BwrqI swihq (Indian literature) ivc pRclq SbdwvlI dI vrqoN kridAW SRI gurU nwnk swihb jI vloN pMj vwr Aqy SRI gurU Arjn swihb jI vlo,N BwvyN, Cy vwr ‘poQI’ pd smyN dy pRcilq smUh Drm-gRMQW leI vriqAw hY [ ijvyN,
isrI rwg mhlw 1- poQI purwx kmweIAY ] { gu.gRM.pM.26 }
sUhI mhlw 5-isimRiq byd purwx pukwrin poQIAw ] { gu.gRM.pM.761 }
iesy qrHW hI aunHW ny Awpxy vloN sMpwidq kIqy gRMQ leI vI ‘poQI’ Sbd dI vrqoN kr leI hY [ ijvyN,‘SRI krqwrpurI bIV dy qqkry dy AwrMB ivc hyT ilKI sUcnw ilKI hoeI hY: ‘sUcI pqr poQI kw, qqkrw rwgW kw, sMmq 1661 imqI Bwdoau vdI eykm 1 poQI iliK phuMcy’[

pRMqU, Bwrq ivc pRcilq Drm poQIAW bwry Awpxw idRStIkon vI pRgt krnw Aqy ‘poQI’ dI pRIBwSw krnI nhI Bu`ly [ ikauNik, auh cMgI qrHW smJdy sn ik jy kr Aijhw audm nw kIqw igAw qW gurmiq vIcwrDwrw dy ivroDI clwk pujwrIAW ny gurbwxI ivc vrqI geI SbdwvlI dI durvrqoN krky gurmqIAW nUM Btkwx dw Xqn krnw hY[ies leI gurdyv jI ny pihlW qW Bwrq ivc pRcilq vyd Awidk bRwhmxI poQIAW bwry Awpxw idStIkon spSt kIqw Aqy iPr Drm poQI dI pihcwx vI sQwipq kr idqI [gurbwxI iv`c vyidk SyRxI dIAW poQIAW bwry gurmqI idRStIkon nUM pRgtwauNdy hoey Sbd qW bhuq hn [ pr, ivsQwr dy froN hyTW kyvl ie`k Sbd hI iliKAw jw irhw hYY [ ijvyN :-
slok mÚ 2 ] kQw khwxI bydˆØI AwxI pwpu puMnu bIcwru ]
2- dy dy lYxw lY lY dyxw nrik surig Avqwr ]

3- auqm miDm jwqIN ijnsI Brim BvY sMswru ]
4- AMimRq bwxI qqu vKwxI igAwn iDAwn ivic AweI ]
5- gurmuiK AwKI gurmuiK jwqI surqˆØI krim iDAweI ]
6- hukmu swij hukmY ivic rKY hukmY AMdir vyKY ]
7- nwnk Aghu haumY qutY qW ko ilKIAY lyKY ] {gu.gRM.pM.1243 }

ies Sbd dw kuJ prMprwgq ieqhwisk ipCokV vI hY [ izkr hY ik ie`k smyN gurU AMgd swihb jI v`loN vloN vswey gey ngr ‘KfUr’ ivKy iSv-aupwSk gorK-mqI jogIAW dI ie`k mMflI AweI; ijhVI sdw hI SRI gurU nwnk swihb jI nUM keI pRkwr dy dwrSink suAwlW Aqy hor keI qrHW dIAW irDIAW isDIAW duAwrw pRBwivq krky Awpxy m`q ivc ilAwvx leI XqnSIl rhI sI [ pr, siqgurU jI dy snmuK kdy vI aunHW dI pyS nw geI Aqy aunHW nUM Awpxy mUMhoN sdw gurU nwnk dI vifAweI hI krn pYNdI rhI [ SRRI gurU AMgd swihb jI mhwrwj dy vMjS qRyhx KqRI vyidk qwlIm Anuswr ijaUx vwly sn [ SRI gurU nwnk swihb jI mhwrwj dI crn-Srn Awaux qoN pihlW pRvwirk pRBwv ADIn auh hr vrHy dyvI-BgqW dy muKI bx ky dyvI drSnW dI Aws ivc aupwSnw leI juAwlw-muKI ( kWgVw ) jWdy rhy sn[
ies leI jogIAW dI mMflI ny SRI gurU AMgd dyv jI nUM puiCAw ik qusIN vyidk-qwlIm nUM iqlWjlI dy ky kyvl gurU-nwnk ivcwrDwrw dy AnuXweI hI nhI bxy, sgoN, gurU nwnk-idRStI ivc pRvwn cVH ky auhnW dI QW gurU bx ky nwnk-mqI SrDwlUAW dI AgvweI kr rhy ho [ kI qusI ds skdy ho ik kI ivSySqw hY gurmiq ivcwrDwrw dI ?
hzUr ny vydbwxI Aqy gurbwxI ivcly AMqr nUM pRgtWidAW jo auprokq Sbd ivc auqr b^iSS kIqw hY, aus dy quk vwr ArQ ies pRkwr hn:-
quk-ArQ (1) ( jo ) qwlIm vydW ny ilAWdI ( Bwv, id`qI ), ( aus ivc ieh ) ivcwr hY ik pwp kI hY qy puMn kI hY ?
2 ( aus ny ieh d`isAw hY ik h~QoN ) dy ky hI muV leIdw hY qy jo kuJ iksy qoN lYNdy hW auh ( Agly jnm ivc ) moVIdw hY, ( Awpxy kIqy krmW Anuswr ) nrk ivc jW surg ivc A`pVIdw hY[
3- ( ies qwlIm Anuswr ) dunIAW au~cIAW nIvIAW jwqW Aqy keI iksmW dy vihmW ivc ^uAwr huMdI hY[
5- ( pr jo ) bwxI gurU ( nwnk ) ny pRBU dI myhr nwl aucwrI hY, ( ijs dy fUMGy Byq nUM ) gurU ny smiJAw hY qy ( ijs nUM ) suriqAW ny jipAw hY[
4-auh bwxI nwm-AMimRq nwl BrpUr hY qy pRBU dy gux ibAwn krdI hY[ieh bwxI pRBU dy guxW dI vIcwr kIiqAW qy pRBU ivc suriq joiVAW pRgt hoeI hY[
6- ( ieh bwxI dsdI hY ik ) prmwqmw ny Awpxw hukm (-rUp s~iqAw swj ky ( sB jIvW nUM ) Awpxy hukm ivc hI r~iKAw hY qy hukm ivc hI ( sB dI ) sMBwl krdw hY[
7- hy nwnk ! ( ies bwxI dI brkiq nwl ) pihlW ( mnuK dI ) haumY dUr huMdI hY qy iPr ies qrHW auh jIv pRBU dI hzUrI ivc pRvwn huMdw hY[

ikauNik, siqgurU jI smJ rhy sn ik ijvyN, pwxI DrqI ivc sB QweIN huMdw hY, pr iPr vI koeI ndI nwlw, JIl jW KUh Awidk sQwn hI pwxI dI QW AKvWdy hn [ ikauNik, mnuKI vrqoN leI pwxI auQoN hI auplbD huMdw hY [ r`b BwvyN sB QweIN ivAwpk hY, pr, iPr vI Awm bol-cwl ivc sQwipq hoey Drm sQwnw nUM r`b dw Gr kih id`qw jWdw hY [ ikauNik, auh ie`k AYsI QW huMdI hY, ijQy r`b dI keI ivSyS FMgW nwl pUjw kIqI jWdI hY [ kQw-kIrqn dy rUp ivc r`b dy nwm dI ivSyS crcw huMdI hY [ iblkul, iesy qrW hI lok Awm qOr ’qy Dwrimk Kyqr dIAW poQIAW AQvw gRMQW nUM r`b jI dy imlwp dI QW AQvw ‘prmysr kw Qwnu’ kih idMdy hn [ ikauNik, aunHW dw ivSvwS hY ik ienHW ivc r`bI is&q-swlwh hY [ ieh r`bI imlwp ivc shwiek huMdy hn; ikauNik, ienHW ivcoN imlwp leI syD imldI hY [ [ iehI kwrn hY ik swry lok Drm gRMQW dw ivSyS snmwn krdy hn [ pr, siqgurU jI dyiKAw ik pujwrI SRyxI ‘poQI’ Sbd dy kwiem hoey Dwrimk pRBwv dI durvrqoN kr rhI hY [ AwpxIAW grzW nUM muK r`K ky ilKI hryk poQI nUM auh Drm-poQI prcwr rhI hY Aqy mwnvI ihqW dy ivprIq jWdI AwpxI hryk njwiez g`l nUM ienHW poQIAW dy shwry ielwhI &urmwx is`D kr rhI hY; qW ju smwj BweIcwry iv`c aus aus dw dbdbw bixAw rhy [ pujwrIAW dy Aijhy vrqwry kwrn lok BY-BIq hoey pey hn[
gurU nwnk swihb jI mhwrwj ny jdoN aunHW lokW dw hwl vrnx kIqw, jo Awpxy Awp nUM Dwrimk AwgU AKvWdy sn, pr AMdroN jIvn mwVw sI [ audoN bRwhmx qy kwzI dI gl krdy spSt AwKdy hn ; vyKo ! bRwhmx dw hwl [ koeI vI vyd SwsqR nhI mMn irhw, Awpo AwpxI grz dI pUjw ho rhI hY[
kwzI dw vI iehI hwl hY, auh Dwrmik muKI dy rUp ivc dUijAW dw inAW krn bYTdw hY [ qsbI Pyrdw hY ^udw ^udw AwKdw hY [ pr, inAW krn vyly v`FI lY ky dUjy dw h`k mwrdw hY [ jy koeI aus dy ies kMm ’qy ieqrwz kry qW (AwpxI Drm-poQI ivcoN ) koeI-n-koeI SrHw dI g`l pVH ky suxw idMdw hY [ Slok hY :
swsqu bydu n mwnY koie ] Awpo AwpY pUjw hoie ]
kwjI hoie kY bhY inAwie ] Pyry qsbI kry Kudwie ]
vFI lY kY hku gvwey ] jy ko puCY qw piV suxwey ] { gu.gRM.pM.951 }
dUjw kwrn ieh sI ik Dwrmk Kyqr dIAW bRhm-igAwn qoN iblkul korIAW qy mnuKI BweIcwry leI hwnIkwrk swbq ho rhIAW pusqkW nUM vI Drm-poQIAW jW Drm-gRMQW dy qOr ’qy ieQoN qk mh`qv pRwpq ho irhw sI ik aunHW ivcoN keI Drm mMdrW dw iSMgwr bx ky pUjIAW jw rhIAW sn [
ikauNik, isroN ruMf muMf Aqy Awpxy Awp nUM sMq, swDU jW sMinAwsI AKvwx vwly lok AijhIAW poQIAW AwpxIAW kmrW ipCy bMnHI iPrdy sn [ies pRkwr dw nkSw iKcidAW Bgq kbIr jI ny vI bwxI ivc ie`k vwr poQI Sbd dI vrqoN kIqI hY [ ijvyN ‘mUf plois kmr biD poQI’ (pMnW 871)
ies krky Awm jnqw dw ienHW gMQW nUM ‘prmysr kw Qwnu’ smJidAW pBU-imlwp dw swDn mMn bYTxw qW suBwivk hI sI [AYsw izkr hY ik jdoN iksy sUJvwn SrDwlU sjx ny ies pRkwr dIAW poQIAW ivcoN ‘isMmrqIAW’ bwry Bgq kbIr jI vrgI inrBY Aqy smidRiSt sKSIAq dy ivcwr jwnxy cwhy qW auhnW ny auqr ivc AwiKAw; kI puCdw hYN vIrw ! vydW qy ADwrq bxIAW ismRqIAW rUp poQIAW bwry, ieh qW Awpxy SrDwlUAW vwsqy vrn AwSrm dy, mwno sMgl Aqy krmkWf dI PwhI rUp rsIAW lY ky AweIAW hn[
ienHW isMimRqIAW ny Awpxy swry SrDwlU Awp hI jkVy hoey hn[ienHW ƒ surg Awidk dy moh dI PwhI ivc Psw ky iehnW dy isr qy mOq dy sihm dw qIr ienHW ny qixAw hoieAw hY [
ieh isMimRqIAW-rUp PwhI SrDwlUAW pwsoN v`iFAW v`FI nhIN jw skdI Aqy nwh hI Awpxy Awp ieh tu`tdI hY [hux qW ieh s`pxI bx ky jgq ƒ Kw rhI hY [Bwv, ijvyN s`pxI Awpxy hI b`icAW ƒ Kw jWdI hY, iqvyN ieh isMimRqIAW Awpxy hI SrDwlUAW dw nws krI jw rhIAW hn[
kbIr iehI kih skdw hY ik Sukr hY r`b dw, ijs dw ismrn kr ky mYN ienHW dI mwr qoN bc igAw hW [ ikauNik, Aswfy vyKidAW vyKidAW ienHW isMimRqIAW ny swry sMswr ƒ T`g ilAw hY[
gauVI kbIr jI ]
byd kI puqRI isMimRiq BweI ] sWkl jyvrI lY hY AweI ]1]
Awpn ngru, Awp qy bwiDAw ] moh kY PwiD kwl sru sWiDAw ]1]rhwau ]
ktI n ktY qUit, nh jweI ] sw swpin hoie, jg kau KweI ]2]
hm dyKq, ijin sBu jgu lUitAw ] khu kbIr, mY rwm kih CuitAw] {gu.gRM.pM. 329}
ieh siqgurW dI v`fI vifAweI hY ik auh bwxI ivc Awpxy Awp nUM jW AwpxI iksy rcnw nUM nhIN vifAwauNdy [ ijvyN, SRI gurU Arjn swihb jI mhwrwj’ ny gurU &ls&y dIAW KUbIAW dyKidAw ‘sB qy vfw siqguru nwnku’ dy s`c dw hokw qW id`qw hY [ pr, SRI gurU nwnk dyv jI mhwrwj Aqy aunHW dy joiq-srUp bwkI gurU swihbwn ny Awpxy Awp nUM ikDry nhI vifAwieAw [ sgoN, nwnku nIcu, nwnku ivcwrw, nwnku grIbu Awidk nmr SbdwvlI hI vrqI hY[
ies leI aunHW ny is`Dy rUp ieh nhI AwiKAw ik bwxI dI ‘poQI’ ijhVI AsIN iqAwr kr rhy hW, kyvl iehI Drm poQI hY jW bwkI poQIAW qoN sRySt hY [ pRMqU, aunHW ny Aijhw kihx dI QW hyT ilKy Sbd dI rhwau iv`clI pMkqI ivc Drm-poQIAW dI prK leI ie`k ksvtI sQwipq kr id`qI hY [
disAw hY ik kyvl aus ‘poQI’ nUM hI ‘prmysr kw Qwnu’ mMnidAW Drm-poQI dy rUp ivc snmwn id`qw jw skdw hY, ijs dI mukMml rcnw bRhm igAwn nwl Eiq-poiq hovy; Bwv, aus ivclI swrI dI swrI rcnw r`bI igAwn bKSdI hoeI aus dI Xwd ivc joVx jog hovy [ ijs dI god ivc bgYr iksy ivqkry dy bYT ky, aus ivclI kwiv-meI jW vwrqk rUp rcnw rwhIN hrI–prmySr dy gux gwey jw skdy hox [ ijvyN:
swrg mhlw 5 ] poQI prmysr kw Qwnu ]
swD sMig gwvih gux goibMd, pUrn bRhm igAwnu ] rhwau]
swiDk isD sgl muin locih, ibrly lwgY iDAwnu]
ijsih ik®pwlu hoie myrw suAwmI, pUrn qw ko kwmu ]1]
jw kY irdY vsY BY Bmjnu, iqsu jwnY sgl jhwnu ]
iKnu plu ibsru nhI myry krqy, iehu nwnku mWgY dwnu ]2]{ gu.gR.pM.1226}
ArQ :—hy BweI! (auh ) poQI prmwqmw dy imlwp dI QW hY [ ijs ivc pUrn qOr qy bRhm igAwn hY[(Bwv, ijs ivclI swrI rcnw bRhm igAwn nwl Eiqpoiq hovy)[ijs duAwrw swry mnu`K ( bgYr iksy ivqkry ) gurU dI sMgiq ivc iml ky prmwqmw dy gux gWdy hox[1[rhwau[
hy BweI! jog-swDn krn vwly mnu`K, jog-swDnW ivc pu`gy hoey jogI, swry irSI-munI (AwpxI AwpxI Drm poQI dI rOsnI ivc prmwqmw nwl imlx dI) qWG krdy Aw rhy hn, pr iksy ivrly dI suriq (aus ivc) juVdI hY[ ijs mnu`K auqy myrw mwlk-pRBU Awp dieAwvwn huMdw hY, aus dw (ieh) kMm isry cVH jWdw hY [( Bwv, auh bRhm igAwn dI rOSnI ivc AwpxI suriq nUM srb ivAwpk pRBU ivc joVI rKdw hY)[1[
hy BweI! swry frW dw nws krn vwlw prmwqmw ijs mnu`K dy ihrdy ivc Aw v`sdw hY, aus ƒ swrw jgq jwx lYNdw hY (swry jgq ivc aus dI soBw iKlr jWdI hY) [ (aus prmwqmw dy dr qoN) nwnk ieh dwn mMgdw hY (ik) hy myry krqwr! (myry mn qoN kdy) iek iKn vwsqy iek pl vwsqy BI nwh ivsr [2[
gurU jI vloN sQwipq ies prK-ksv`tI dw srbsWJw qy v`fw lwB iehI hY ik hux hryk mnuK ies dI rOSnI ivc ivcwr skdw hY ik auh ikhVw gMRQ hY, jo mYnUM izMdgI dy srb-p`KI ivkws dI shjmeI, suKwlI qy suc`jI syD bKsdw hoieAw, r`bI-imlwp leI sB qoN vDyry shwiek ho skdw hY [
so, hux jdoN AsIN gurU jI vloN sQwipq gurbwxI dI ies srbsWJI prK ksv`tI auqy, sMswr Br dy aunHW gRMQW jW poQIAW nUM prKdy hW , ijnHW nUM Drm gRMQ jW pivqr gRMQ (Holy Books) krky jwixAW jWdw hY; qW ies prK ivc kyvl qy kyvl SRI ‘gurU gRMQ swihb’ hI pUry auqrdy hn[ ikauNik, ‘SRI gurU gRMQ swihb’ jI mhwrwj qoN ielwvw hor iksy vI gRMQ ivc ‘pUrn bRhm igAwnu’ nhI hY [ AYsw koeI vI gRMQ nhI hY ijs dI swrI dI swrI rcnw inrMkwr nwl joVx vwlI hovy [ bhuq swry Aijhy gMRQ hn, ijnHW ivclIAW rcnwvW nUM pVx suxn dw AiDkwr sMswr dy swry purS iesqRIAW nUM nhI hY [ jy hY, qW auh vI rMg, nsl jW ilMg qy ADwirq ivqkry sihq [
BwrqI drSn bwry qW bhuq h`d qk ieh dovyN p`K gurbwxI ivcoN vI smJy jw skdy hn[
ijvyN, jdoN SRI gurU Arjn swihb kihMdy hn ik ijhVy mnu`K vyd purwx isMimRqIAW Awidk Drm-pusqk pVHdy hoey nwm nUM lWBy C`f ky krmkWf Awidk dw aupdyS au~cI au~cI suxWdy hn, auh mnu`K QoQIAW g`lW krdy hn[prmwqmw dy nwm qoN ibnW JUTw pRcwr hI ieh swry lok krdy hn[ qdoN spSt ho jWdw hY ik gurmq pRkwS qoN pihlW dy ijqny vI pRcilq Drm gMRQ hn, aunHW ivc prmwqmw dy nwm dI crcw qoN ielwvw bhuq kuJ Aijhw vI hY, ijs nUM ‘bRhm-bIcwr’ jW ‘bRhm-igAwn’ nhI ikhw jw skdw [ gurvwk hY:
isimRiq byd purwx pukwrin poQIAw ]
nwm ibnw siB kUVu gwl@I hoCIAw ]{gu.gRM.pM. 761}

iesy qrHW jdoN gurdyv jI dsdy hn ik jo qwlIm vydW ny id`qI hY , aus ivc vDyry iehI ivcwr hY ik pwp kI hY qy puMn kI hY ? dwn pRQw SurU krn leI iliKAw hoieAw hY ik h~QoN dy ky hI muV leIdw hY qy jo kuJ iksy qoN lYNdy hW auh Agly jnm ivc moVIdw hY [ Awpxy kIqy krmW Anuswr nrk ivc jW surg ivc A`pVIdw hY [ iehI i^Awl pujwrI vrg dI T`gI dw sB qoN v`fw ADwr hn[ vydW dI qwlIm kwrx hI hI dunIAW au~cIAW nIvIAW jwqW Aqy keI iksmW dy vihmW BrmW Aqy ivqkirAW ivc Ps ky ^uAwr ho rhI hY [ qW siqgurW dy Aijhy kQnW qoN spSt ho jWdw vyd bwxI ivc s`c Aqy smidRStqw nhI hY [ auQy swirAW nUM ie`k smwn iml bYT ky hrI gux gwaux dw h`k hwsl nhI hY [
gurvwk hY:
kQw khwxI bydˆØI AwxI pwpu puMnu bIcwru ]
dy dy lYxw lY lY dyxw nrik surig Avqwr ]
auqm miDm jwqIN ijnsI Brim BvY sMswru ] {gu.gRM.pM.1243 }

iPr, jdoN siqgurU jI AwKdy hn ik ijhVy mnu`K vyd purwx isMimRqIAW Awidk Drm-pusqk pVHdy hoey nwm nUM lWBy C`f ky krmkWf Awidk dw aupdyS au~cI au~cI suxWdy hn, auh mnu`K QoQIAW g`lW krdy hn [ prmwqmw dy nwm qoN ibnW JUTw pRcwr hI ieh swry lok krdy hn[qdoN spSt ho jWdw hY ik gurmq pRkwS qoN pihlW dy ijqny vI pRclq Drm gMRQ hn, aunHW ivc prmwqmw dy nwm dI crcw qoN ielwvw bhuq kuJ Aijhw vI hY, ijs nUM ‘bRhm-bIcwr’ jW ‘bRhm-igAwn’ nhI ikhw jw skdw[
gurvwk hY:
isimRiq byd purwx pukwrin poQIAw ]
nwm ibnw siB kUVu gwl@I hoCIAw ]{gu.gRM.pM. 761}

ivSv pRis`D ivdvwnW dIAW ilKqW qoN vI AsI auprokq scweI nUM smJ skdy hW [ ijvyN, sMsikRq dy ivSv pRisD ivdvwn Aqy Bwrq dy rih cu`ky rwStrpqI fw. rwDw ikRSn jI pusqk ‘ ieMfIAn i&lws&I’ dy pMnw 73 auqy ilKdy hn ; “ irg vyd dy mMqRW qoN ieh mwlUm huMdw hY ik vydk irSI AwrMB ivc kudrq dy aupwSk sn [ iPr bhu-dyv pUjk qy A^Ir ivc ie~k eISvr dy pUjx vwly bxy hn”[
‘AwksPorf XUnIvristI dw ivSv pRis`D ivdvwn, pRo&Ysr ‘mYksmulr’ jo sMsikRq qoN ielwvw 14 bolIAW dw pMifq mMinAW jWdw sI, ‘igRPQ’ dI iLKq irg vyd dy Anuvwd dI BUimkw ivc ilKdw hY ; “vyd Awpxy Awp ivc do cIzW rKdy hn- ie`k sMswr dw ieqhws Aqy dUsry, Bwrq dw ieqhws” [ ‘lYkcrz Awn dI vydwz’ ivc kihMdw hY, vydW dy bhuq swry Bjn ieAwxp Aqy swdgI pRgt krdy hn [ dyviqAW pws pRwrQnw kIqI geI hY ik auh syvkW dI r`iKAw krn [ Kwx leI ^urwk, pIx leI brKw dw pwxI dyx Aqy ie`jVW dI rwKI krn [ pr, ies gudV ivc kImqI lwl vI Cupy hoey hn (But hiddn in this rubbish there are precius-stones ) [
BwSw ivBwg, pMjwb vloN pRkwiSq ‘ihMdU imiQhws koS’ Anuswr irg vyd hI Asl vyd hY, ijs ivcoN Xjurvyd Aqy swmvyd lg Bg pUrI qrHW iqAwr kIqy gey hn [ ies dIAW kuJ ircwvW iv`c ie`k prmwqmw sbMDI kuJ AinScq qy ASpSt ijhy AnuBv pRgt kIqy hoey hn [ pr, smu`cy qOr qy auh pRikrqI dIAW SkqIAW (sUrj, AgnI qy b`dl Awidk) dy kuJ mwnvIkrn rUpW nUM isDy qOr ’qy sMboDq kIqIAW hoeIAW hn [ purwxW ivc purwqn smyN dIAW pRwcIn imiQhwsk aupwiKAwnw jW khwxIAW dw vrnx kIqw igAw hY [
sMswr dy Dwrmk ieqhws ivc vydW dy nwl nwl kqybW dw vI auBrvW izkr hY [ ikauNik, vydW dI qrHW ienHW gRMQW ny vI mnuKI BweIcwry dy bhuq v`fy ih~sy nUM pRBwvq kIqw hY [ iesy leI SRI gurU gRMMQ swihb jI ivKy vI vydW dy nwl kqybW dw bwr bwr izkr hY [ ijvyN gurvwk hn:-
byd kqyb sMswr hBw hUM bwhrw ] { gu.gRM.pM. 397}
byd kqybI Bydu n jwqw ] { gu.gRM.pM. 1021 }
‘kqyb’ ArbI BwSw dy ‘ikqwb’ l&z dw hI rUpWqr hY [ pCmI m`qW dy cwr gRMQ qOryq, z`bUr, AMjIl qy kurwn ies Sbd dy Gyry ivc AwauNdy hn [‘qOryq’ XhUdIAW dI Drm pusqk (Holy Book) hY [ijs nUM ‘holI bweIbl’ jW purwxw Aihdnwmw (Old Testament) vI AwKdy hn [ ‘bweIbl’ XUnwnI BwSw dw Sbd hY, ijs dw ArQ hY- ‘sMigRh’ (Collection, compilation) ieh CotIAW CotIAW 66 pusqkW dw iek`T hY, ijhVw do BwgW ivc vMifAw hoieAw hY [‘purwxw Aihdnwmw’ (Old Testament) ies dw pihlw Bwg hY [ ies ivc ivSyS hzrq mUsw, hzrq sulymwn, hzrq dwaUd, AXUb qy dinAwl nUM, jo ielwhI hukm nwzl huMdy rhy, aunHW dw vrnx hY [ ienHW ivcoN ijhVy pMj gRMQ hzrq mUsw jI dy mMny jWdy hn, aunHW nUM ‘qOryq’(Torah ) ikhw jWdw hY Aqy ijhVy hzrq dwaUd dy hn, aunHW nUM ‘z`bUr’[
ies gRMQ muqwibk Kudw ie`k hY Aqy aus dw nwm hY ‘Xhovw’[ ijhVw Awpxy twkry auqy iksy hor dI pUjw brdwSq nhI krdw [ ijhVw Awpxy lokW dI rwKI pUrI qn-dyhI nwl krdw hY [ mUsw iesrweIl dw nbI hY, ikauNik, aus dIAW r`b nwl glW hoeIAW hn[iesrweIl hI r`b dI idRStI ivc pRvwn hoeI kOm hY, jo sB qoN sRySt hY [ r`bI nwm qy kurbwnI dyxI ie`k AiDAwqmk kMm hY [ ivroDIAW nwl lVx vyly A`K bdly A`K Aqy dMd bdly dMd k`Fx dI g`l kIqI geI hY [
iesweIAW dI Drm pusqk hY ‘ AMjIl’, ijs dw SbdI ArQ hY- KuS^brI [ ieh Asl ivc bweIbl dw hI dUjw Bwg hY, ijs nUM hux nvW Aihdnwmw (New testament) ikhw jWdw hY [ ieh hzrq eIsw jI dy cyilAW (Apostles) dI ikRq hY, ijhVy hzrq jI dy nwl ivcr ky aunHW dy AlOikk kwrnwmy AwpxI AKIN dyKdy rhy Aqy kMnHI aunHW dy aupdyS suxdy rhy [ ijvyN mqI, mwrks, lUkw qy XUhMnw Awidk[
ies ivclw ‘AYmwl-nwmw’ iek qrHW nwl eIsw jI dI jnm swKI hI khI jw skdI hY [ AMjIl dw bhuq swrw ih`sw aunHW dIAW krwmwqW nwl hI BirAw ipAw hY ik ikvyN auh AMiDAW nUM A~KW idMdy rhy Aqy kohVIAW dw kohV dUr krdy rhy [ AMjIl muqibk r`b pRym srUp hY [ iKmw krn dI isiKAw idMidAW iliKAw hY ik “jy koeI quhwfI s`jI glH aupr cpyV mwry qW K`bI glH aus vl kr idau” [
ieslwm dI Drm pusqk hY ‘kurwn’ (Qur’an) [ ies dw SbdI ArQ hY- pVHn Xog pusqk [ kurwn-mjId, kurwn-SrI&, &urkwn Aqy Alikqwb ies dy AdbI aup-nwm vI hn [ vYsy, jlwludIn sXUqI ‘kurwn’ dy 55 nwauN ilKdw hY [ ies smyN kurwn dIAW AwXqW 6666 Aqy sUrqW 114 hn [ ies gRMQ Anuswr r`b ie`k hY [ auh isRStI qoN pry sqvyN AwkwS ivc hY Aqy aus dw q^q &irSiqAW ny cuikAw hoieAw hY [ auh isRStI dw krqw, j`bwr (jbr krn vwlw ), khwr (khr krn vwlw) Aqy rbul-AwlmIn hY [ Aw^rI sUrq ivc SYqwn dy pRBwv qoN bcx ih`q ^udw dy A`gy duAw ( bynqI ) kIqI geI hY [

sm`ucy qOr qy ikhw jw skdw hY ik ‘kurwn’ ivc r`b dI BY BrI ausqqI qy duAwvW qoN ielwvw Awdm, h`vw, SYqwn, hzrq iebrwhIm, hzrq mUsw, hzrq sulymwn, XUns, XUs& Aqy hjrq eIsw jI dI jIvn kQw dw aulyK vI hY [ jwnvrW dy hrwm, hlwl, mwly ZnImq dI vMf, jhwd, nkwh, qlwk, nmwz, rozw, h`j qy zkwq Awidk dI SreI syD idMidAW, bRwhmxI qrz auqy bihSq, doz^ Aqy ikAwmq dw izkr vI kIqw igAw hY [
Drm-gRMQW dy auprokq vyrvy qoN spSt hY ik vyd kqybW ivc dyvI dyviqAW dI pUjw Aqy &irSiqAW dI Bj-dOV, imQhwsk kQw khwxIAW Aqy pIr pYgMbrW dI jIvn kQw (BioGraphy), surg bihSq ( Heaven) dy lwry Aqy nrk dozk (doz^, Hell) dy frwvy, krmkWf dIAW ivDIAW Aqy SreI pwbMdIAW dI crcw qW bhuq imldI hY [ pRMqU, prmwqmw dI is&q-swlwh Aqy aus nwl juVx dI g`l qW BwilAW hI lBdI hY[
ienHW ivcoN koeI vI AYsw gRMQ jW poQI nhI hY, ijs dI sMpUrn rcnw bRhm-igAwn nwl Eqpoq hovy [ ijs duAwrw swry lok swDsMg dy rUp ivc iml ky smwnqw sihq inrol ie`k prmwqmw dy gux gw skdy hox [ ijs iv`clI swrI dI swrI rcnw mnuK AMdr prmwqmw dI srb ivAwpkqw dI sUJ pYdw krdI hoeI, aus nUM bRhmigAwnI vwlI inrml smidRStI pRdwn krn vwlI hovy [ iehI kwrn hY ik gurmiq dy pRmwxIk ivdvwn BweI kwnH isMG jI nwBw ny ‘gurSbd-rqnwkr mhwn koS’ (Encycloppaedia of Sikh literature) iv`c ‘poQI’ Sbd dw ArQ kridAW iliKAw hY :- poQI : sMigAw ( Noun) – pusœk, ikqwb, gRMQ [ 2- SRI gurU gRMQswihb . “ *poQI prmysr kw Qwnu ” [ ies ieMdrwj (Entry) dy hyTW ivSyS not id`qw hY -* krqwr pur vwly SRI gurU gRMQswihb jI dy qqkry ivc ‘poQI’ Sbd swfy Drm gRMQ leI vriqAw hY [
iesy qrHW gurbwxI dy SRomxI ivAwiKAwkwr, ipMRsIpl swihb isMG (fI.ilt ) jI ny ‘SRI gurU gRMQswihb drpx’ dy ATvyN Bwg iv`c ‘poQI prmysr kw Qwnu’ dI pwvn pMkqI nUM ieauN ArQwieAw hY :-
poQI – auh pusqk, ijs ivc prmwqmw dI is&q swlwh ilKI peI hY, gurbwxI [ Qwn-imlx dw QW[
SRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj ivKy bRhm-igAwnI dy lCx vrnx kridAW iliKAw igAw hY ik ijvyN hvw rwjy qy kMgwl nUM ie`ko ijhI lgdI hY [ iksy qrHW dw koeI ivqkrw nhI krdI [ iqvyN hI bRhm igAwnI dy AMdr sB vl ie`ko ijhI nzr nwl qkx dw suBwau huMdw hY [ ikauNik, bRhmigAwnI dy mn ivc ieh cwnx ho jWdw ik ijvyN DrqI auqy AkwS sB QweIN ivAwpk hY, iqvyN hI AkwlpurK prmwqmw ivSv ivc hr QW mOjUd hY [ gurvwk hn :
bRhm igAwnI kY idRsit smwin ]
jYsy rwj rMk kau lwgY quil pvwn ]
bRhm igAwnI kY min hoie pRgwsu ]
jYsy Dr aUpir Awkwsu ] {gu.gRM.pM.272}
bRhm igAwnI in^simAW dw ^sm hY Aqy auh sBnW jIAW dI ie`k smwn shwieqw krdw hY [ auh swry idRStmwn jgq nUM Awpxw smJdw hY [ mukdI g`L ieh ik bRhmigAwnI dy rUp ivc qW prmySr Awp hI pR`qK qOr ’qy ivcr irhw huMdw hY [ ikauNik, AYsy mnuK dI s^SIAq r`bI guxW nwl BrpUr huMdI hY:
bRhm igAwnI AnwQ kw nwQu ]
bRhm igAwnI kw sB aUpir hwQu ]
bRhm igAwnI kw sgl Akwru ]
bRhm igAwnI Awip inrMkwru ] {gu.gRM.pM.273}

Bgq kbIr jI dw kQn hY ik ies pRkwr dy bRhm igAwnIAW duAwrw pRgt kIqy ‘bRhm-igAwn’ AQvw ‘bRhm-bIcwr’ dI rOSnI ivc kIqI prmySr dy nwm dI crcw Aqy is&q-swlwh mnuK nUM s`cy su`cy Acwr vwlw, smidRSt qy sMqoKI bxw ky mwnv-syvw ivc pRivrq kr idMdI hY [ ikauNik, aus nUM XkIn bx jWdw hY ik swry jIvW ivc EhI pRBU vs irhw hY, jo myry AMdr vs irhw hY [ Aqy AsIN swry aus vloN b^iSS hoeIAW dwqW hI vrq rhy hW [
Bgq jI ieh vI spSt kIqw hY ik ijhVw ienswn swry sMswr ivc pRBU nUM ie`k smwn pCwx lYNdw hY, aus dI idRStI ivcoN aUc-nIc (bRwhmx, SUdr Aqy momn, kw&r Awidk) dy ivqkry Aqy Awdr inrwdr dy AMqry Kqm ho jWdy hn [ aunHW dy AMimRq bcn ies pRkwr hn:

qyris qyrh Agm bKwix ] ArD aurD ibic sm pihcwix ]
nIc aUc nhI mwn Amwn ] ibAwipk rwm sgl swmwn ]14] {gu.gRM.pM.344}
ArQ :—ijhVw mnuK iDAwn pUrvk AgMm prmwqmw dI is&iq-swlwh krdw hY, (ies is&iq-swlwh dI brkq nwl) auh swry sMswr ivc aus pRBU ƒ iek-smwn pCwxdw hY (vyKdw hY) [ nwh aus ƒ koeI nIvW id`sdw hY, nwh au~cw; iksy vloN Awdr hovy jW inrwdrI, aus leI ie`ko ijhy hn, ikauNik aus ƒ swry jIvW ivc prmwqmw hI ivAwpk id`sdw hY [14[
caudis caudh lok mJwir ] rom rom mih bsih murwir ]
sq sMqoK kw Drhu iDAwn ] kQnI kQIAY bRhm igAwn ]15] {pMnw 344}
ArQ :—(hy BweI!) pRBU jI swrI isRStI ivc isRStI dy z`ry z`ry ivc v`s rhy hn [ aus dI is&iq-swlwh dIAW g`lW kro, qw ik aus dy ies shI srUp dI sUJ bxI rhy [ (ieh XkIn ilAw ky ik auh pRBU quhwfy AMdr v`s irhw hY qy sB jIvW ivc v`s irhw hY) dUijAW dI syvw dI Aqy jo kuJ pRBU ny quhwƒ id`qw hY, aus ivc rwzI rihx dI surq pkwau [15[
Aijhw ilKx ivc BWvyN koeI iJjk nhI hY ik swfy ijnHW bzurgW ny mnuKI siBAqw dy muFly kwl ivc, jdoN ik Ajoky FMg dI ilKx smgrI, AwvjweI, ivcwrW dy Adwn-pRdwn Aqy roSnI Awidk dy swDnw dI bhuq vfI Gwt sI, mnuKqw nUM ivSv pRisD auprokq gRMQW dI ieqnI v`fI jo swih`qk dyx id`qI hY, aunHW dI ies Gwlxw Agy hryk bu`DIvwn dw isr Juk jWdw hY [ pr, jdoN ienHW Drm gRMQW ivcoN hyT ilKy ArQ-Bwv rKdIAW rcnwvW pVHx sunx nUM imldIAW hn, ijnHW ivc isRStI krqw pRBU nUM ie`k-dySI mMnidAW iksy ny smuMdr ivc SyS nwg dI syjw ’qy suAwieAw hoieAw hY Aqy iksy ny aus nUM cu`k ky mnuKI AbwdIAW qoN dUr AkwS ivc Kws isMGwsx ’qy bYTwieAw hoieAw hY [ iksy ivc Dwrimk rihbr vloN AwpxI mzhbI igxqI vDwx vwly JUTy qy suAwrQ Bry bihSqI lwirAW dw vrnx hY Aqy iksy ivc mzhb, zwq, kuL qy nslI ADwr au~qy mwnvI ivqkirAW dw AYlwn kIqw igAw hY [ iksy ivcNo isrjnhwr pRBU dI isrjnwqmk SkqI iesqRI nwl durivhwr dI isiKAw imldI hY Aqy iksy ivc kwimk Aqy mwrU rucIAW dw Aiq nIvW pRdrSn kIqw igAw hY[
qdoN qW ibbyk bu`DI rKx vwly hryk icMqk dy snmuK ieh suAwl KVy ho jWdy hn ik ienHW gRMQW duAwrw imlx vwlI isiKAw nUM, kI Ajoky ju`g dy iksy siBAk, cirqRvwn, nYiqk gux spMn Aqy SWqI-psMd ivkwsSIl rwStr dw AwdrS bxwieAw jw skdw hY ? kI ienHW gRMQW ivcly aupdySk kvIAW Aqy vwrqwkwrW nUM qYRguxI mwieAw qoN aucyry jW cOQy-pd ivc ivc ivcrn vwly sMq, swD, bRhmigAwnI, irSI-munI, gurU jW pIr pYgMbr Awidk ivSySxW nwl snmwnq kIqw jw skdw hY ?
AYsy suAwl auTx smyN ieh i^Awl vI swhmxy auBr irhw huMdw hY ik ho skdw hY ieh rcnwvW mUilk rUp ivc swfy q`k nw phuMcIAW hox [ ikauNik, ‘SRI gurU gRMQ swihb’ jI qo ielwvw hor swry Dwrmk-gRMQ keI kwrxw krky mUilk gRMQ krqwvW jW bwxIkwrW vloN aunHW dI AwpxI izMdgI ivc nhI ilKy jw sky; jo ik mnuKqw leI ie`k durBwgI Gtnw hY [
Swied iehI kwrn hY ik ienHW gRMQW nUM mMnx vwly sjx spys-ju`g dI qIKx idRStI dI mwr qoN bcx leI keI DmkIAW dw shwrw lY rhy hn Aqy keI isAwxy ienHW ivc cu`p-cwp pRIvrqn krI jw rhy hn, qW ik smyN dy hwxI bixAw jw sky [ BwvyN ik AijhI kwrvweI ies scweI dw pR`qK pRmwx bxdI hY ik mnuKI kilAwx leI ieh rcnwvW srb-dySI, srb-kwlI Aqy mwnv ihqkwrI nhI hn [ ijvyN :

smwijk ivqkrw :-
bRwhmxoAsÎ muKmwsId@ , bwhU rwjnÎ: ikRq:[
aurU qdsÎ XudYSÎ: pdBXwm AjwXq@ [{irg vyd. 10-90,12}
BwvwrQ : bRwhmx ivrwt rUp prmwqmw dy mMUh ivcoN, kS`qRI bwhW ’coN, vYS jMGW ’coN Aqy SUdr pYrW qoN jnmy[( ieh Slok hI mnU ismRqI duAwrw vrx-vMf krn dw ADwr bixAW, ijs ny BwrqI smwj nUM lIro-lIr krky sdIAW Br gulwm bxweI r`iKAw)[
bRwhmx BwvyN AXog hI hovy, Drm-pRvkqw ARQwq inAwieDIS ( Judge ) bx skdw hY [ SUdr BwvyN Xog vI ikauN nwh hovy, inAwieDIS nhI bx skdw [ {mnU-isMmRqI. 8-21}
jy koeI SUdr, bRwhmx dI jwq Aqy aus dw nwm dw lY ky koeI kOVw bol boly qW A`g nwl qpweI hoeI lohy dI lwl hoeI 10 auNgl lMbI ik`l aus SUdr dy mUMh ivc g`f dyxI cwhIdI hY [ {mnU.8-271}
AOrq dw inrwdr:-
iesqRI, SUdr, ku`qy qy kW iv`c As`q, pwp Aqy AMDkwr ivrwjmwn rihMdw hY [ Xjurvyd dw viKAwn rUp SqpQ bRwhmx.14-1-1-31 }

jwqI-sMhwr :-
“swfy cwroN pwsy ‘dsÎU’ jwqI hY, ieh j`g nhI krdI, kuJ vI mMndI nhI hY[ ieh AnivRq Aqy AmwnuS hY[hy SqRU-hMqw ieMdR ! qusIN ies dw nwS krn vwly ho[‘dws’ dw vI ivnwS kro”[(dws Aqy dsÎU jwqIAW Bwrq dy mUL invwsI sn, bwhroN phuMcy AwrIAw lok ienHW dw ivnwS krnw chMudy hn”[{ir`g-vyd. 10-22,8}
“hy ieMdR ! qusW ny pMjwh ( kyvl ) pMjwh hzwr kwly lokW nUM mwirAw hY”[{ irg. 4-16,13}
“hy ieMdR! qusIN swry auh lok, jo AwrIAw nhI hn, smwpq kr idau [ {irg.1-113,5}
kwimk rucIAW dw pdrSn :-
“hy dyvqwE ! ies AwdmI dy ilMg ivc GoVy, vCyry, bkry, bYl Aqy sMFy dy ilMg dI qrHW SkqI Br idE”[{AQRvyd. 6-101,3}
“hy gOqm, iesqRI jwqI Agn hY [ aus dw gupq AMg hI eINDn ( bwlx ) hY [ gupq AMg au~qy augy hoey vwl DUMAW hY[XonI jvwlw hY[ ilMg pRvyS AMgwr hY Aqy kwmwnMd hI icngwrIAW hYN [ {bRhdwrixk aupinSd. 6-2,12}
dYÍq-idRStI :-
jdoN ie`k roNdI krlWdI hoeI nsrwnI AOrq (Canaanite woman) AwpxI lVkI, (ijhVI ik idmwgI rog nwl pIVq sI ) nUM lY ky Arogqw dI Aws nwl hzrq eIsw jI pws shwieqw leI bynqI krn vwsqy AweI, qW aunHW ny PurmwieAw
“ r`b ny mYnUM iezrweIl dIAW guAwcIAW ByfW ( lokW leI ) ByijAw hY”[ ies auprMq AOrq dI goifAW Bwr ho ky purzor bynqI krn qy hzrq jI ny iPr AwiKAw “ieh jwiez nhI ik b`icAW dI Kurwk kuiqAW nUM KuAweI jwey”[
AOrq ny jdoN qIsrI vwr iPr bynqI kIqI “ mhwrwj ! ieh qW s`c hY, pr, kuiqAW nUM vI qW mwlkW dI ^urwk ivcoN bcy hoey tukVy nsIb ho jWdy hn”[ hzrq jI dw AwKrI jvwb id`qw “ hy ipAwrI AOrq, Asl ivc qUM bhuq Brosw rKdI hYN, ies leI qyrI murwd pUrI hoeygI [
{AMzIl, mwrk 7.24-30}

purS pRDwnqw :-
A`lHw ny purS nUM nwrI qoN sySt bxwieAw, ikauNik, purS AwpxI sMpqI Krc ky AOrq dI syvw-sMBwl krdw hY [ cMgI AOrq mrd dI AwigAwkwr huMdI hY[ijhVI AOrq mrd nwl byvPweI kry, aus nUM iPtkwro, aus nUM iek`ilAW suvwE Aqy ku`to [ijhVI AwigAwkwr hovy, aus dw ivroD nwh kro[{kurwn, sUrw 4:34}

gulwmI qy vySvwpuxw :-
ijhVI quhwfI gulwm lVkI sMswr ivc pivqr rihxw chuMdI hY, aus nUM vysvw-puxw (Prostitution) krn leI mzbUr nwh kro [ pr jy auh iksy dy dbwA jW pRBwv hyT Aijhw kr vI lYNdI hY, qW vI A`lHw aus nUM muAw& kr dvygw [{kurwn, sUrw 24:33}
jlMDr qoN pRkwSq hox vwlI ‘BIm piqRkw’ dy sMpwidk AYl.Awr. bwlI ny AwpxIAW ilKqW ivc izkr kIqw hY ik bRwhmxI idRStI ivc ACUq mMny jwx vwly s`q kroV BwrqIAW dy pRmwxIk nyqw Aqy BwrqI sMivDwn dy lyKk qy pRis`D ivdvwn fwktr ‘AMbyfkr’ jI ny auprokq iksm dIAW rcnwvW pVH ky Awpxy ie`k viKAwn ivc ikDry hyT ilKy Sbd khy sn: “ijn pusqkoN ko pivqr gMRQ khw jwqw hY, vy AYsI jwlswjIAoN sy prIpUrx hYN, ijn kI pRivrqI rwjnIqk hY, ijnkI rcnw pkSpwq pUrx hY AOr ijn kw lkS AOr pRXojn hY kpt AOr Cl”[
pRMqU, nYSnl pRo&Ysr Aw& is~iKzm, isrdwr kpUr isMG jI dI ilKq ‘swcI swKI’ muqwibk, aus dI ijMdgI ivc sMn 1935-36 dy drimAwn Aijhw smW vI AwieAw, jdoN aus ny spSt Aqy Ku`lI ie`Cw pRgt kIqI ik jykr dyS dy swry ACUq is`K bx jwx qW auh jwq-pwq dI hzwrW virHAW dI gulwmI qoN Cu`tkwrw pw skdy hn [ sMn 1936 ivc vYswKI vwly idn fwktr AMbydkr Awpxy kroVW ACUq swQIAW nUM is`KI prvyS krvwaux dy inScy vjoN, ijQy, SRI AMimRqsr ivKy ho rhy ‘srb ihMd is`K imSn’ dy jlsy ivc dsqwr sjw ky Swml hoey [ auQy, aus idhwVy hI aunHW Awpxy BqIjy nUM AMimRq Ckw ky isMG sjwieAw [
ieh ie`k vKrI g`l hY ik ies p`KoN Gbrwey hoey (mhwqmw) gWDI vloN syRStwcwr dy swry inXm iC~ky tMg ky AwpxI AKbwr ‘jMg ieMfIAw’ duAwrw pwey gey Sor Srwby ik “ACUqW dw is`KI ivc pRvyS ihMdU Drm qoN piqq hox dy qu`l hY” Aqy smyN dy rwjnIqk is`K nyqwvW AMdrlI cauDrqw dI Bu`K kwrn, fw: AMbyfkr ihMdU-m`q nUM iqlWjlI dy ky bu`D-m`q ivc pRvyS kr gey qy is`KI Kyqr ivc pRvyS nw kr sky, ijs nwl is`KI dw bhuq BwrI nukswn hoieAw [ ikauNik, jykr Aijhw ho jWdw hY Aqy fwktr AMbydkr vrgw dUridRSt nIqIvwn ivdvwn pMQk nyqw bixAw huMdw qW Bwrq dI AzwdI dI lVweI ivc 80% kurbwnIAW krn vwlI is`K kOm Ajoky D`ky-DoiVAW qoN bc ky A`j rwj-Bwg dI mwlk bxI huMdI[
so spSt hY ik fw: AMbyfkr jI dy AMdr AwpxI Xogqw qy ADwirq, BwvyN, BwrqI pRBUs`qw dI qIjI iDr mMnI jwx vwlI is`K kOm dw nyqw bxn dI ie`Cw vI hoeygI [ pr, Asl ivc hkIkq ieh hY ik aus vyly q`k auh smJ igAw sI ik ik Drm gRMQW ivcoN SRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj hI ie`ko iek AijhI ielwhI rcnw hY, ijhVw Drm gRMQW pRqI myry vloN imQy auprokq doSW qoN mukq hY [ aus nUM cMgI qrHW inScy ho igAw sI ik SRI gurU gRMQ swihb jI hI ie`ko ie`k AYsw Drm-gMRQ hY, ijs dy &ls&y dI rOSnI ivc jIaUx vwly is`KW ivc iml ky hI aus dy kroVW ACUq Brw bRwhmx vloN kwiem kIqI dilq AvsQw ivcoN mukq ho ky Awpxw BivK aujlw krdy hoey isrdwrI dw jIvn jIaU skdy hn[
ikauNik, ies gRMQ dw mnorQ kyvl qy kyvl r`bI guxW qy ADwirq mnuKI smwj dI Awcrxk auswrI kridAW mwnv-eykqw kwiem krnw hY, qW ju swry mnuK ie`k dUjy dy shwiek huMdy hoey srb-p`KI ivkws kr skx [ aus dI lMmI-ndr ny pCwx ilAw sI ik iehI kwrx hY ik ies gRMQ dy AwrMB ivc inrMkwr pRBU dy AnuBvI qy guxwqmk srUp dw icqrn kridAW mnuK dy snmuK sB qoN pihlW iehI suAwl KVw kIqw igAw hY ik Awpxy AMdroN AigAwnqw vs ausr cu`kI kUV dI dIvwr nUM qoV ky pRBU nwl ie`k-sur huMidAW s`cy-su`cy Acwr vwly nyk ienswn ikvyN bixAW jw sky ?
pRMqU, mwnv-eykqw dy idRStIkon qoN ijQy, v`fI ivSySqw ieh hY ik ies gMQ dw AwrMB ie`k (1) dy ihMdsy nwl kIqw igAw hY qW ju r`bI-eykqw ’qy ADwirq gurU-eykqw mzhbI-eykqw Aqy mwnv-eykqw dw mhOl isrj ky ivSv eykqw vl viDAw jw sky [ auQy, ivsyS iDAwn dyx Xog q`Q ieh vI hY ik haumY Awidk kUV dy prdy nUM imtwidAW pRBU nwl juV ky sicAwr hox dw swDn iksy pRkwr dy krmkWf jW iksy qrHW dy SreI-inXm nUM nhI bxwieAw, sgoN, prmwqmw dy kwiem kIqy kudrqI inXmW Anuswr jIvn nUM hI sB qoN srboqm-swDn mMinAw hY [ ijvyN gurvwk hn :
(a) <> siq nwmu krqwpurKu inrBau inrvYru AkwlmUriq AjUnI sYBM gurpRswid] BwvwrQ :- prmwqmw ie`k hY Aqy auh isRStI dw mUl-SRoq (original source) hox krky sBnw ivc ie`k rs ivAwpk hY [ auh sdIvI hoNd vwlw hY Aqy aus dw pRgt srUp jgq-rUp nwmxw vI sq-srUp hY [ auh sB kuJ krn vwlw hY Aqy AwpxI hryk ikrq ivc cyqMn-rUp ho ky smw irhw hY [ auh hr pRkwr dy fr Aqy vYr qoN rihq (pRym-srUp) hY[aus dI hsqI mOq qoN rihq, (AjUnI) jnm qoN rihq Aqy (sYBM ) Awpxy Awp qoN hI pRkwSmwn hY [ auh Awp hI gurU ikrpw duAwrw auprokq-Bwv dw svY-AnuBvI imlwp bKSx vwlw hY[
(A) ikv sicAwrw hoeIAY ikv kUVY qutY pwil ]
hukim rjweI clxw nwnk iliKAw nwil ] { gu.gRM.pM.1}
BwvwrQ- pRSn :- Akwl-purK dw pRkwS hox leI Xog ikvyN bixAw jw skIdw hY (Aqy swfy AMdr dw) kUV dw prdw ikvyN tu`t skdw hY ? auqr:- rzw dy mwlk Akwl purK dy hukm ivc qurnw –( iehI ie`k ivDI hY ) [ hy nwnk ! (ieh ivDI) Dur qoN hI jd qoN jgq bixAw hY, ilKI clI Aw rhI hY[

fw: AMbydkr nUM ieh vI inrxY ho cukw sI ik ‘SRI gurUgRMQ swihb’ ivclw r`b, swrI isRStI dw mUl, srb-ivAwpk, srb pRiqpwlk Aqy swirAW dw rKvwlw srb sWJw-bwp hY [ iesy leI ies gRMQ ivclw aupdyS iksy ie`k dyS, iksy ie`k nsl jW iksy ie`k ivSyS kOm leI hI nhI, sgoN, srb`q dy Bly dI locw kridAW smu`cI mwnvqw leI srb sWJw hY[ies ivc nwh koeI prwlOikk surg dy suAwrQI lwry qy nrk dy iBAwnk frwvy hn Aqy nwh hI mzhbI qy zwqI ivqkirAW BrpUr koeI g`l hY[
ies ivc qW sgoN ivKwvy dy mzhbI ByKW, h`T DrmI krmkWfW, bu`q-pUjw, qIrQW dIAW XwqrwvW Aqy hor vI keI iksm dIAW pujwrI-cwlW dI inKyDI kridAW aunHW dI AXogqw qy ingUxqw nUM vI pRgt kIqw igAw hY [ purS Aqy AOrq dI siqkwrq qy smwnqw BrI sWJ kwiem kridAW, AOrq nUM jgq auqpqI Aqy BweIcwrk sWJ dw kyvl ADwr hI nhI mMinAw, sgoN, ies nUM SUdr jW nIvW kih ky inrwdr krn dI inMdw vI kIqI hY [ ijvyN gurvwk hn :

r`bI-ivAwpkqw dI sWJ :-
srb pRiqpwlih sgl smwlih sgilAw qyrI Cwau ]
nwnk ky pRB purK ibDwqy Git Git quJih idKwau ] {g.gRM.pM.1120}
hy pRBU ! qUM sB jIvW dI pwlxw krdw hYN, qUM sB dI sMBwl krdw hYN, sB jIvW nUM qyrw hI Awsrw hY[
hy nwnk dy pRBU ! hy srb-ivAwpk isrjxhwr ! ( imhr kr ) mYN qYnUM hI hryk srIr ivc vyKdw rhW[
qUM swJw swihbu bwpu hmwrw {g.gRM.pM.97}
ArQ:- hy dwqwr ! qUM swfw sBnW jIAW dw ipau hYN ( qy sB nUM hI dwqW bKSdw hYN )[

srbq dy Bly dI jodVI :-
jgqu jlµdw riK lY AwpxI ikrpw Dwir ]
ijqu duAwrY aubrY iqqY lYhu aubwir ]{gu.gMR.pM.853}
ArQ:- hy pRBU ! (ivkwrW ivc ) sV rhy sMswr nUM AwpxI imhr krky bcw lY, ijs vI qrIky nwl ieh bc skdw hovy ausy qrHW bcw lY[

surg-nrk qoN ienkwr :-
kvnu nrku ikAw surgu ibcwrw sMqn doaU rwdy ]
hm kwhU kI kwix n kFqy Apny gur prswdy ]{gu.gRM.pM. 969}
kI hY nrk Aqy kI hY ivcwrw surg ? ( Bwv, ieh kuJ vI nhI hn ) sMqW ny dovyN hI r`d kr id`qy hn; ikauNik, sMq Awpxy gurU dI ikrpw nwl ( nwh surg qy nwh nrk ) iksy dy BI muQwj nhI hn[

srb-sWJw aupdyS :-
KqRI bRwhmx sUd vYs aupdysu chu vrnw kau swJw ]
gurmuiK nwmu jpY auDrY so kil mih Git Git nwnk mwJw ]{gu.gRM.pM.748}
ArQ:- hy BweI ! ( prmwqmw dy nwm ismrn dw ) aupdyS K`qRI bRwhmx vYS SUdr cOhW vrnw dy lokW vwsqy ie`ko ijhw hY[( koeI iksy BI vrn dw hovy ) jyhVw mnuK gurU dy d`sy rsqy au~qy qur ky pRBU dw nwm jpdw hY, auh jgq ivc ivkwrW qoN bc inkldw hY[hy nwnk ! aus mnuK nUM prmwqmw hryk srIr ivc v`sdw id`sdw hY[

mn`uKI-smwnqw :-
Avil Alh nUru aupwieAw, kudriq ky sB bMdy ]
eyk nUr qy sBu jgu aupijAw, kaun Bly ko mMdy] {gu.gRM.pM.1349}
ArQ:- sB qoN pihlW ^udw dw nUr hI hY, ijs ny ( jgq ) pYdw kIqw hY[ieh jIA-jMq r`b dI kudrq dy hI bxwey hoey hn[ie`k pRBU dI joq qoN swrw jgq pYdw hoieAw hY[( qW iPr iksy jwq mzhb dy BulyKy ivc pY ky) iksy nUM cMgw qy iksy nUM mMdw nwh smJo[

jwqpwq dI inKyDI :-
jwiq jnmu nh pUCIAY sc Gru lyhu bqwie ]
sw jwiq sw piq hY jyhy krm kmwie ] {gu.gRM.pM.1330}
ArQ:- hy nwnk ! ( pRBU hryk jIv dy AMdr mOjUd hY, pRBU hI hryk dI jwiq pwq hY[vKyivAW ivc pY ky ) ieh nhI puCxw cwhIdw ik ( Plwxy ) dI jwiq kyhVI hY jW iks kul ivc aus dw jnm hoieAw hY[( puCxw hY qW ieh ) pu`Co ik sdw kwiem rihx vwlw prmwqmw iks ihrdy-Gr ivc prgt hoieAw hY[jwiq pwq qW jIvw dI EhI hY ijho ijhy jIv krm kmWdw hY[

Dwrmk krmkWfW dI ingUxqw :-
mn kwmnw qIrQ jwie bisE isir krvq Drwey ]
mn kI mYlu n auqrY ieh ibiD jy lK jqn krwey ]{gu.gRM.pM.641}
ArQ:- hy BweI ! koeI AwpxI mno-kwmnw Anuswr qIrQW au~qy jw visAw hY, koeI ( mukqI dw cwhvwn Awpxy isr au~qy iSv jI vwlw ) Awrw rKWdw hY ( qy, Awpxy Awp nUM icrw lYNdw hY ) [pr jy koeI mnuK ( ieho ijhy ) l`KW hI jqn kry, ies qrHW BI mn dI ( ivkwrW dI ) mYl nhI lihMdI [
pUjw Arcw bMdn fMfauq Ktu krmw rqu rhqw ]
hau hau krq bMDn mih pirAw nh imlIAY ieh jugqw ]{gu.gRM.pM.641}
ArQ :- hy BweI ! koeI mn`uK dyv pUjw ivc, dyviqAW nUM nmSkwr fMfwauq krn ivc, Cy krmW dy krn ivc msq rihMdw hY[pr, auh BI (iehnW imQy hoey Dwrimk krmW dy krn krky Awpxy Awp nUM DrmI jwx ky ) AhMkwr nwl krdw krdw ( mwieAw dy moh dy ) bMDnW ivc jkiVAw rihMdw hY[ies qrIky vI prmwqmw nUM nhI iml skIdw[

r`bI is&q-swlwh dI sRyStqw :-
hir kIriq swDsMgiq hY isir krmn kY krmw]{gu.gRM.pM.641}
ArQ :-hy BweI ! swD sMgq ivc bYT ky prmwqmw dI is&q swlwh krnI-ieh kMm hor swry krmW nwloN sRySt hY[( ikauNik, ies qrHW swfy AMdr r`bI-guxW dw sMcwr huMdw hY )

AOrq dI vifAweI :-
BMfu muAw BMfu BwlIAY BMif hovY bMDwnu ]
so ikau mMdw AwKIAY ijqu jMmih rwjwn ] {gu.gRM.pM.473}
ArQ :- jy iesqRI mr jwey qW hor iesqRI dI Bwl krIdI hY, iesqRI qoN hI hornw nwl sWJ bxdI hY[ijs iesqRI qoN rwjy ( BI ) jMmdy hn, ayus nUM mMdw AwKxw TIk nhI hY[

gurmiq dy pRmwxIk ivAwiKAwkwr Aqy ShId is`K imSnrI kwlj, AMimRqsr dy rih c`uky ipRMsIpl hrBjn isMG ( BweI swihb ) jI ‘ gurmiq ivAwiKAwn’ nwmI pusqk ivc bVw suMdr iliKAw hY;
“swry m`qW dy mzhbI gRMQ siqkwrXog hn [ ikauNik, sB ivc smyN smyN, Awpxy FMg Aqy AwpxI AwpxI phuMc qy smrQw Anuswr, kuJ scweI dw hokw id`qw igAw hY; pRMqU siqgurW dI Dur kI bwxI nwl jo At`ut sWJ kbIr jI, &rId jI, rivdws jI, nwmdyv jI, iqRlocn jI, jYdyv jI, rwmwnMd jI, byxI jI, sDnw jI Awid AKOqI aucIAW nIvIAW jwqIAW dy BgqW qy B`tW dI pweI geI hY, Aqy mnuK nUM jwqW, vrxW, nslW qy AwSrmW dy mwrU vlgx ivcoN kF ky, jo smwnqw, ipAwr glvkVI Aqy in`G SRI gurU gRMQ swihb ivc pwRpq hY, ieh hor iksy m`q dy gRMQ ivc nhI lBygI [eysy leI, gurU nwnk nwm-lyvw guris`K, bjw qOr auqy, ieh &Kr krdy hn ik SRI gurU gRMQ swihb sMimlq Drm-ivSvwsW dw AwpxI iksm dw pihlw qy ie`ko ie`k kilAwxkwrI gRMQ hY”[
ivSv pRis`D swieMsdwn Aqy Bwrq dy rwStrpqI SRI Abdul klwm ny, BwvyN 31 Agsq 2004 nUM SRI AMimRqsr ivKy ies scweI nUM pRgt kIqw hY ik Drm gRMQW dI dunIAW ivc ‘gurU gRMQ swihb’ ‘kOmI-eykqw dw pRqIk hY Aqy ies dw rUhwnI pRkwS sUrj nUM vI iPikAW pw irhw hY’ [ pr, ivSv pRis`D i&lwsPrW ny qW ieh s`c vIhvIN sdI dy ArMBk kwl qoN hI pRgtwauxw SurU kr id`qw sI [
ijvyN, sMn 1914 iv`c ‘ims forQy PIlf’ ny AwpxI pusqk ‘dw irlIjn AwP dw isKz’ ivc iliKAw hY ;
“SRI gurU gRMQ swihb dI ivcwr qoN ieh g`l p`kI qrHW is`D ho jWdI hY ik is`K Drm dunIAW ivc ie`k nvW qy iblkul v`Krw Drm hY [ ieh Aijhw Drm hY ijhVw p`CmI mnuKW dy suBw dy vI AnukUl hY Aqy aunHW dy mnw nUM iK`c pw skdw hY [ dr Asl ieh AmlI Drm hY qy AmlI ijMdgI ivc sOiKAW hI vriqAw jw skdw hY [ jy kr ies Drm nUM mnu`KI jIvn leI vD qoN vD kilAwxkwrI hox dy nukqy qoN dyiKAw jwvy qW ieko ie`k Aijhw au~cw Drm is~D huMdw hY”[
sMn 1960 ivc AmrIkw dy pRis`D ivdvwn sqkwirq ‘AYc.AYl.bRwfSw’ ny Awpxy ie`k p`qr rwhIN isKW dI isrmOr sMsQw SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, SRI AMimRqsr nUM iliKAw sI ik “Sikhism is a universal world –faith with a message for all men. This is amply illustrated in the wrigtings of the Gurus.Sikhs must cease to think of their faith, as just another religion and must begin to think in terms of Sikhism being the religion for the new age….. The Sikh Religion is truly the answer to the problems of modern man.”
( aulQw- “is`KI ie`k srb-ivAwpk Aqvw sMpUrn jgq-Drm hY Aqy mnuK mwqR nUM smwn sMdyS idMdw hY[ies gl dI gurbwxI ivc r`j ky ivAwiKAw kIqI geI hY[is`KW nUM ieauN socxw bMd kr dyxw cwhIdw hY ik is`KI ie`k hor cMgw Drm hY[sgoN, ies dy ault ieMj socxw cwhIdw hY ik is`KI hI nvyN j`ug dw Drm hY[……scweI qW ieh hY ik is`K Drm vrqmwn mnu`K dIAW aulJxW qy aupjy pRSnw dw vwihd auqr hY”[
fw. ‘grInlIz’ ny ‘Gospel of Guru Granth sahib’ ivc vI ieh gvwhI BrI hY ik ‘bwxI Dur AMdroN AnuBv qoN pRkwSdI hY [ ies dw pVyH suxy nwl koeI sbMD nhI [ dunIAW dIAW Drm pusqkW ivcoN Swied hI iksy dI ( SRI gurU gRMQ swihb) dy qul swihqk ^UbsUrqI Aqy lgwqwr AnuBvI igAwn dI au`cqw hovy’[ aus dy Awpxy Sbd hn-
“ Among the world’s scriptures few, if any, attain so high literary level or so constant a height of inspiration. { P.P. xii }

ies leI inScy nwl ikhw jw skdw hY ik auh ‘poQI’ ijs nUM SRI gurU swihb jI mhwrwj prmySr dy imlwp dI QW mMndy hn, auh mubwrk ‘poQI’ kyvl qy kyvl ‘ SRI gurU gRMQ swihb’ jI mhwrwj hI ho skdy hn, ikauNik, ies ivclI ielwhI rcnw dw hryk Sbd ‘bRhm-bIcwr’ shq ‘nwm-AMimRq’ nwl BrpUr hY [ hW, jy ikDry pRmwx vjoN BwrqI BweIcwry ivc pRcilq Aiq sMKypqw shq kuJ imiQhwsk kQwvW jW pRQwie swKI g`l kridAW ieSwry mwqr ie`k do ieqhwsk GtnwvW dw vrnx kIqw igAw hY qW aus dw mnorQ vI kyvl qy kyvl mnuK nUM inrMkwr dI vifAweI qoN jwxU krWidAW aus nwl joVxw hI hY[
Bgq kbIr jI dw kQn hY
logu jwnY iehu gIqu hY, iehu qau bRhm bIcwr ]
ijau kwsI aupdysu hoie mwns mrqI bwr ]{ gu.gMR.pM. 335}
ArQ :- jgq smJdw hY ik siqgurU dw Sbd (koeI sDwrn ijhw) gIq hI hY, pr ieh qW prmwqmw dy guxW dI ivcwr hY [ (jo haumY qoN jIaUidAW hI mukqI idvwauNdI hY) [ ijvyN, (bRhmxI pRcilq i^Awl muqwibk) kWsI ivc mnuK nUM mrn vyly (iSv jI dw mukqI dwqw) aupdyS imldw mMinAw jWdw hY[(Bwv, kWSI vwlw aupdyS qW mrn ipCoN koeI Asr krdw hovygw, pr siqgurU dw sbd AYQy hI jIvn-mukq kr idMdw hY)[

gurU rwmdws jI mhwrwj, SRI gurU nwnk swihb jI mhwrwj vloN kwiem kIqy Sbd-gurU dy isDWq dI pRoVqw krdy hoey jdoN ‘bwxI gurU, gurU hY bwxI’ dw hokw idMdy hn, qdoN, auh vI gvwhI Brdy hn ik gurbwxI ivc swry AMimRq nwm smoieAw hoieAw hY [ Bwv, AYsw koeI vI gurSbd nhI, ijhVw ‘nwm-AMimRq’ AQvw ‘bRhm-bIcwr’ qoN sKxw hovy [ gurvwk hY :
bwxI gurU, gurU hY bwxI; ivic bwxI AMimRqu swry ]
guru bwxI khY, syvku jnu mwnY; prqiK gurU insqwry ]{gu.gR.pM.992}

su, loV qW hux ies audm dI hY ik swry gurisK vIr Aqy hor mwnv-ihqkwrI s`jx gurbwxI dy aupdyS nUM pRcwrn dy Ajoky swDnW dI vrqoN krdy hoey, ies nUM Awpxy jIvn vrqwry iv`c Fwlx [ qW ik gurbwxI dw ieh AnUpm s`c sMswr Br ivc pRgt hovy Aqy aus sdkw r`bI-eykqw dI sWJ ’qy ADwirq mwnv-eykqw qy ivSv-SWqI dw mhOl isrijAw jw sky [ ikauNik, jy Aijhw nw ho sikAw qW srbnwS vl vD irhw mnuKI BweIcwrw Awpxy Awp nUM bcw nhIN pweygw [

Œ SRI gurU gRMQ swihb dI sMpwdn-klw qy ksv`tI ‰

gurbwxI Aqy gurieiqhws qoN BlIBWq inScy huMdw hY ik mwnv-eykqw dy mu`deI jgq-gur bwbw SRI gurU nwnk swihb jI mhwrwj Aqy aunHW dy joiq-srUp bwkI gurU swihbwn dw mu`K mnorQ, mwnvI BweIcwry nUM igAwn-gurU dI AgvweI iv`c jIaUx-jog bxw ky sicAwr jIvn-jugiq smJWidAW, ie`k srb ivAwpk, srbsWJy qy inrBau inrvYr inrMkwr dy lV lgwauxw sI [ qW ju ies qrIky, ijQy, hr iksm dy ivqkirAW Aqy hIn-Bwvnw qoN rihq, ie`k smidRSt, ikrqI, gux-pUjk qy sWJIvwlqw vwly smwj dI isrjnw ho sky [ auQy, Aijhy smwj dI bdOlq hryk QW hlymI-rwj dI sQwpnw ho sky qW ik Bgq-jnW dy icqvy byZmpury dI qrHW swrI prjw suKwlI v`sy [
ikauNik, pRBU ikrpw dy pwqr bxidAW jdoN iksy dy AMqr-Awqmy haumY dI QW hlymI dw rwj kwiem ho jWdw hY qW auh Awqimk qOr ’qy byZmpury Sihr dw vwsI bx ky Awpxy Awly-duAwly nUM vI ies FMg nwl suKwlw krn leI XqnSIl ho jWdw hY [ ies leI AiqAMq zrUrI sI ik auprokq mnorQ dI pUrqI leI kwiem kIqy inrml-pMQ (jIvn-FMg) dI ivAwiKAw leI ie`k srbsWJw ‘gRMQ’ vI iqAwr kIqw jwvy, ijhVw sihhoNd qy Bwvk-eykqw dw mujsmw hovy Aqy aus qoN inrml-pMQ dy pWDIAW nUM sdIv kwl leI shI AgvweI imldI rhy [ ‘mihmw pRkwS’ (sMn 1776) dw kQn hY :
‘eyk idvs pRB pRwqhkwlw[ dieAw Bry pRB dIn dieAwlw[
Xh mn aupjI prgitE jg pMQ[ qh krn kIjY Ab gMRQ[
iehI kwrx sI ik SRI gurU nwnk swihb jI ny, ijQy, Awpxy duAwrw aucwrn kIqI ‘Dur kI bwxI’ nUM ilK ky poQI dy rUp ivc sMgRih krn dw sPl auprwlw kIqw[ auQy, AwpxIAW pRcwr PyrIAW drimAwn inrMkwr dy aupwSk, gurU-AvsQw dy AiDkwrI, mnuKqw pRqI smidRStI rKx vwly Aqy Awpxy jIvn dI bwzI ij`q cu`ky Bwrq Br dy Bgq-jnW dI bwxI sMMgRih krn dw aupkwr vI kIqw [ ieslwm dy kyNdrI AsQwn ‘m`ky’(kwbw) dI XwqRw dw hwl ilKidAW BweI sihb BweI gurdws jI ny gurdyv jI dy ilbws dw icqRn kridAW, ijQy, aunHW dI k`C ivc ‘ikqwb’ hox dw vrnx kIqw hY [ auQy, ieh vI iliKAw hY ik muslmwn hwjIAW ny ‘gurU-bwby’ dI ikqwb nUM PolidAW puiCAw ik quhwfy m`q Anuswr ihMdU v`fw hY jW muslmwn [ ieh dovyN g`lW auprokq scweI dw p`kw sbUq hn ik auh ‘ikqwb’ (poQI) Asl ivc gur-Sbd srUp rqnW dw EhI Amolk ^zwnw sI, ijs ivc aunHW ny AwpxI Aqy hor keI r`bI-BgqW dI bwxI nUM ie`kqr kIqw hoieAw sI [ ijs nUM auh sdw Awpxy AMg sMg sMBwl ky rKdy sn [ BweI swihb jI dI ilKq hY:
Awsw h`Q ikqwb k`C kUjw bWg mus`lw DwrI] {vwr 1-32}
puCx Kol ikqwb nUM vfw ihMdU kI muslmwnoeI] {vwr 1-33)
SRI gurU gRMQ swihb jI ivKy AMkq bwxI ivcoN vI swnUM ies hkIkq dy Ak`t pRmwx imldy hn ik BgqW dI bwxI SRI gurU nwnk swihb jI ny Awpxy pRcwr dOirAW (audwsIAW) vyly Awp iek`qr kIqI Aqy aunHW vloN Awp aucwrn kIqI ‘ Ksm kI bwxI’ smyq, poQI dy rUp ivc sMBwilAw hoieAw ieh swrw sMgRih SRI gurU AMgd dyv jI nUM pRwpq hoieAw [ aunHW pwsoN ieh swrw ^zwnw SRI gurU Amrdws, SRI gurU rwmdws jI rwhIN SRI gurU Arjn jI mhwrwj q`k phuMcw [
ikauNik, SRI gurU gRMQ swihb jI ivKy, SRI gurU nwnk swihb jI duAwrw aucwrn kIqI bwxI dy guhj BwvW nUM ivsQwr pUrvk spSt krn dw sMpwdkI aupkwr kridAW, ijQy, keI Slok qy sMpUrn Sbd SRI gurU AMgd, SRI gurU Amr dws Aqy SRI gurU Arjn swihb jI vloN aucwrn kIqy hoey imldy hn [ auQy, SRI gurU nwnk swihb jI vloN sMBwlI BgqW dI bwxI dy keI SbdW nUM gurU nwnk-idRStIkon qoN spSt krn leI vI keI Slok qy Sbd, BgqW dI bwxI ivc mhlw 2, mhlw 3, Aqy mhlw 5 dy isrlyK hyT ivSyS qOr ’qy AMkq kIqy hoey imldy hn, jo, SRI gurU gRMQ swihb jI ivKy ApnweI geI gurbwxI drj krn dI qrqIb qoN vKry hn [
gurbwxI dy KojI ivdvwnW dw m`q hY ik ienHW SbdW ivclI bolI qy SYlI dI sWJ Aqy ienHW ivcly gurmqI isDWqW dI spStqw dw Aijhw Aihm kwrj qW hI ho sikAw hY, jy kr aunHW pws gurU nwnk bwxI Aqy Bgq-bwxI dw sMgRih mjUd sI [ ies sbMD ivc ivsQwr pUrvk jwxkwrI hwsl krn leI pwTkW nUM Aiq siqkwr-Xog pRoPYsr swihb isMG jI (fI.ilt) jI dI ricq pusqk ‘Awid bIV bwry’ Aqy ipRMsIpl hrBjn isMG jI dI ilKq ‘gurbwxI sMpwdn inrxY’ pusqkW pVHx Xog hn[ ies ivcwrDwrw dI puStI ivc ivsQwr dy froN, kyvl vMngI vjoN hyTW kuJ-ku hvwly pyS hn:-
(a) mhlw 1: BuiKAw BuK n auqrI jy bMnw purIAw Bwr ] {gu.gRM.pM. 1}
mhlw 2 : BuiKAw BuK n auqrY glI BuK n jwie ]
nwnk BuKw qw rjY jw gux kih guxI smwie ]- {gu.gRM.pM. 147}
(A) Bgq byxI jI ny ikhw sI-
khu byxI gurmuiK iDAwvY] ibnu siqgur bwt n pwvY ]{gu.gRM.pM.1351}
gurdyv jI AwiKAw ik Bgq jI dw kQn iblkul TIk ik hY, siqgurU qoN ibnW mMzl qy nhI phuMicAw jw skdw [ pr, ieh nhI Bulxw cwhIdw ik ies dy nwl idRV ivSvwS AQvw inScY dI vI AiqAMq loV huMdI hY :
khu nwnk inhcau iDAwvY ] ivxu siqgur vwt n pwvY ] {pM.474}
(s) PrId jI: sUhI lilq]byVw bMiD n sikE bMDn kI vylw ]
Bir srvru jb aUClY qb qrxu duhylw]{pM.794}
sUhI mhlw 1 ] jp qp kw bMDu byVulw ijqu lµGih vhylw ]
nw srvru nw aUClY AYsw pMQu suhylw ] {pM.729}
(h)-SRI gurU gRMQ swihb jI ivKy Bgq bwbw PrId jI dy nwm hyT AMkq hoeI bwxI ivc kul 4 Sbd Aqy 130 slok hn [ ienHW 130 slokW ivcoN 112 bwbw PrId jI dy Aqy 18 slok gurU swihbwn dy hn [ ijnHW ivc qrqIbvwr mhlw 1 dy 5 slok, mhlw 3 dy 4 slok, mhlw 4 dw 1 slok Aqy mhlw 5 dy 8 slok hn [ ijvyN:
PrIdw rqI rqu n inklY jy qnu cIrY koie… ]51]
mÚ 3 ] iehu qnu sBo rqu hY rqu ibnu qMnu n hoie…]52] {pM.1380}
sRI gurU Arjn swihb jI ny Awpxy h`QIN iliKAw hY ik aunHW nUM pihly cwr gurU swihbwn vloN jwn nwloN vD sMBwilAw hoieAw gurbwxI rUp ^zwnw ipqw gurdyv SRI gurU rwmdws jI pwsoN sMpUrn-rUp ivc pRwpq hoieAw sI [ swKI rUp sbMDq Sbd dy pihly do pdy Aqy aunHW dy ArQ ies pRkwr hn :
pIaU dwdy kw Koil ifTw Kjwnw ] qw myrY min BieAw inDwnw]1]
rqn lwl jw kw kCU n molu ] Bry BMfwr AKUt Aqol ]2]{pM.186}
{ArQ :— jdoN mYN gurU nwnk dyv qoN lY ky swry gurU swihbwn dw bwxI dw ^zwnw KolH ky vyiKAw, qdoN myry mn ivc Awqmk AwnMd dw BMfwr BirAw igAw [1[ ies ^zwny ivc prmwqmw dI is&iq-swlwh dy Amolk rqnW lwlW dy BMfwry Bry hoey (mYN vyKy), jyhVy kdy mu`k nhIN skdy, jyhVy, qoly nhIN jw skdy [2[}
SRI gurU gRMQ swihb jI dy ivKy gurU nwnk-ivcwrDwrw dy SrDwlU igAwrW B`tW dI gurU-ausqqI ivc aucwrI bwxI vI AMkq hY [ ienHW dy jQydwr B`t ‘klshwr’ jI dy ricq hyT ilKy sveIey ivcoN AKIN if`Ty bwxI rUp Kzwny dw auprokq s`c pR`qK rUp ivc Jlkwry mwr irhw hY [ kro drSn:-
guru nwnku, inkit bsY bnvwrI ] iqin lhxw Qwip, joiq jig DwrI ]
lhxY, pMQu Drm kw kIAw ] Amrdws Bly kau dIAw ]
iqin, sRI rwmdwsu soFI iQru Qp´au ] hir kw nwmu AKY iniD Ap´au ] {gu.gRM.pM.1401}
{ArQ:— SRI gurU nwnk Akwl purK dy nyVy v`sdw hY [ aus (gurU nwnk) ny lhxy ƒ invwj ky jgq ivc (r`bI) joiq pRkwS kIqI [Bwv, inrMkwr nwl ie`ksurqw dI AvsQw ivc gurbwxI duAwrw ijhVI-gurmiq ivcwrDwrw dw pRkwS krn dI ikRpwlqw SRI gurU nwnk jI Awp kr rhy sn, Awpxy joqI –joiq smwvx qoN pihlW aunHW ny auh syvw BweI ’lhxy’ (SRI gurU AMgd) nUM sauNpI [ ijs lhxy (gurU AMgd) ny (gurU nwnk drswieAw) Drm dw rwh clwieAw, Aqy aunHW ny A`gy ieh dwq B`ly (gurU) Amrdws jI ƒ id`qI [ aus (gurU Amrdws jI) ny soFI gurU rwmdws jI ƒ gurbwxI rUp hrI dw nwm-rUp nw mu`kx vwlw ^zwnw b^iSAw qy (auhnW ƒ sdw leI) At`l kr id`qw [}
spSt hY ik sRI gurU gRMQ swihb jI dI sMpwdnw dy praukwrI qy mhwn kwrj dI ArMBqw gurU nwnk swihb jI Awp hI kr gey sn [ aunHW dy joiq-srUp bwkI gurU swihbwn ny qW Awpxy nON jwimAW iv`c gurU nwnk-jugiq Anuswr ies kwrj nUM nypry cwiVHAw [ Bwv, sMpUrnqw dI isKr qk phuMcwieAw [ gurU Amrdws jI mhwrwj ny Awpxy q`k phuMcI bwxI nUM ie`k QW krn leI Awpxy poqry (bwbw mohn jI dy spuqr) bwbw shMsr rwm jI dI syvw leI, ijnHW ny goieMdvwl ivKy sMmq 1570 qoN 1572 qk do swl lw ky do poQIAW iv`c swrI bwxI iek`qr kIqI [

bwxI sMpwdn dI ies Gwl iv`c sB qoN auBrvW Xogdwn hY pMcm pwqSwh sRI gurU Arjn swihb jI dw [ ijnHW ny AwpxI Aqy ivrwsq iv`c imlIAW bwxI dIAW poQIAW dy Amu`l Kzwny nUM sRI AMimRqsr ivKy sRI rwmsr dy sQwn ’qy BweI gurdws jI Aqy ayunHW dy shwiek ilKwrI BweI bMno jI dI rwhIN bhuq hI ivigAwnk qy suriKAq FMg duAwrw rwg Aqy pRkrx Anuswr qrqIb-b`D krky ie`k poQI dy rUp iv`c suriKAq krvwieAw [ mMinAW jWdw hY ik ‘krqwrpurI bIV’ Asl iv`c aus poQI dw hI ie`k pRmwixk srUp hY , ijs dy qqkry dy ArMB iv`c hyT ilKI ivSyS sUcnw poQI dI sMpUrnqw dy sMmq nUM ieauN pRgt krdI hY :
‘sUcI pqr poQI kw, qqkrw rwgW kw, sMmq 1661 imqI Bwdoau vdI eykm 1 poQI iliK phuMcy’[

ies poQI iv`c gurU nwnk swihb jI qoN lY ky gurU Arjn swihb jI qk pMj gurU swihbwnW, gurU nwnk idSRtI iv`c pRvwn cVHy 15 BgqW, 11 SrDwlU B`tW qy iqMn syvk is`KW (BweI s`qw, blvMf qy bwbw suMdr jI) dI bwxI AMkq hY [ iehI kwrx hY ik sRI gurU gRMQ swihb jI dy sMpwdk dy rUp iv`c hux q`k sRI gurU Arjn swihb jI nUM dyiKAw jw irhw hY [ BwvyN ik ies pwvn gRMQ dI sMpwdnw dw kwrj sRI gurU nwnk swihb jI mhwrwj Awp hI SurU kr gey sn Aqy ies dI sMpUrnqw dy sPr iv`c ‘so purK’ sMgRih dy pMj Sbd lgBg sRI gurU hirrwey swihb jI dy smyN sMimlq hoey [ nOvyN gurU jI dI bwxI sRI gurU goibMd isMG jI mhwrwj vloN AwpxI guirAweI dy muFly swlW iv`c Awid isMGwsx sRI dmdmw swihb (sRI AnMdpur) ivKy AMkq kIqI geI, ijnHW ny joqI-joiq smwaux vyly sRI hzUr swihb (ndyV) ivKy kqk sudI qIj sMmq 1665 muqwbk AkqUbr sMn 1708 nUM ies bIV (poQI, gRMQ) nUM guirAweI bKSidAW sRI gurU gRMQ swihb jI dy Ajoky srUp iv`c sMpUrnqw dI mohr lgweI [
so ies iv`c koeI S`k nhI ik gurbwxI sMpwdn ih`q gurU Arjn swihb jI vyly kyvl do iqMn swl hI nhI l`gy, sgoN 200 swl qoN vDyry smW lg igAw [ pr ies dI sMpwdnw iv`c dUrdrSI siqgurW ny sMpwdkI h`kW dI suvrqoN kridAW bwxI nUM qrqIbx, rwgW iv`c bIVx, Bgq-bwxI dI kwivk-SYlI nUM svwridAW gurmqI-rMg iv`c rMgx, aukweIAW suDwrn, BulyKy invwrn Aqy gurbwxI nUM imlgoBw hox qoN bcwvx leI ‘s`c ksv`tI’ ’qy prKidAW, cyqMnqw qy inrBYqw sihq jo ivigAwnk ivDI ApxweI, aus nUM jwx bu`J ky qW sMswr Br dy suGV sMpwdkW dy isr Juk jWdy hn [ sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy bwxI nUM gurU Arjn swihb jI vloN iqMn BwgW iv`c vMifAw igAw hY [ pihlw ih`sw hY pMnw 1 qoN pMnw 13 qIk pRsqwvnw dw [ ies iv`c bwxIAW hn; ‘jp’, ‘so dr’, ‘so purK’ qy ‘soihlw’, jo hux is`K rihq mrXwdw muqwibk guris`KW dy inqnym dw muK AMg hn [ ienHW iv`c spSt kr id`qw igAw hY ik smu`cw gurU gRMQ swihb r`bI-Xwd qy r`bI-rzw iv`c jIaNUidAW sicAwr ho ky srb ivAwpk r`bI dr-Gr dy drSn-dIdwry kridAW aus iv`c itkx dw sihj-suhylw mwrg hY [
dUjw ih`sw hY pMnw 14 qoN 1353 qIk rwg-b`D bwxI dw [ ies Bwg iv`c muK rwg hn 31 [ ijnHW dy nwm qrqIb-vwr ies pRkwr hn : isrI rwg, mwJ, gauVI, Awsw, gUjrI, dyv gMDwrI, ibhwgVw, vfhMs, soriT, DnwsrI, jYqsrI, tofI, bYrwVI, iqlMg, sUhI, iblwvl, goNf, rwmklI, nt nwrwiex, mwlI gauVw, mwrU, quKwrI, kydwrw, BYrau, bsMq, swrMg, mlwr, kwnVw, kilAwx Aqy pRBwqI [ AKIr iv`c iek`qIvW rwg hY ‘jYjwvMqI’, ijs iv`c inrol gurU qyg bhwdr swihb jI dI bwxI hY [ gurmqI rMg iv`c r`qy Drm-vyqw swihqkwr qy ivAwkrx AcwrIAw ipRMsIpl qyjw isMG jI (krqw SbdwrQ) dw m`q hY ik siqgurW vloN bwxI leI rwgW dI cox krn vyly SbdW dy mzmUnW nUM iDAwn iv`c riKAw igAw hY [ jo sO PIsdI shI hY [ ikauNik, ijvyN ‘sUhI’ qy ‘iblwvl’ ivAwh Awidk dI KuSI dy mOikAW dy rwg hn [ AsIN dyKdy hW ik ienHW iv`c pRBU-imlwp dI KuSIAW dy mzmUn hn [ hryk Sbd iv`c ‘sKI imlhu ris mMglu gwvhu hm Gir swjnu AwieAw’ ](sUhI m: 1) dI mMglmeI s`d hI suxweI idMdI hY [
is`KI sihj dw mwrg hY [ ieQy suK du`K nUM smwn smJidAW Afolqw bxweI rKx dI AwigAw hY [ ies leI bwxI dy sMpwdk gurU jI ny duK dy kIrny pwaux vwly ‘dIpk’ rwg nUM nhI ilAw [ ies p`KoN ijQy auh mwrU qy ibhwgVy qk hI sImq rhy hn [ auQy, KuSI dy rwg lYx ligAW bsMq qy sUhI qk hI gey hn [ ‘myG ihMfol qy dIpk ’ vrgy grm suBweI qy KrUd mcwaux vwly rwg nhI ley [ hW ! ‘bsMq dI susq cwl nUM qyz krn leI ikqy ikqy bsMq nwl ihMfol rlw ky ‘bsMq ihMfol’ bxw ilAw hY Aqy ‘gauVI’ vrgy gihr gMBIr suBw dy rwg nUM hor qIKx qy fMUGw krn leI ‘gauVI’ nwl ‘dIpkI’ imlw ky ‘gauVI dIpkI’ kr id`qw hY [
qIjw Bwg hY pMnw 1353 qoN 1430 qk, rwg mukq bwxI dw [ slok shsikRqI, gwQw, Punhy, cauboly, B`tW dy svXy Aqy A^Ir iv`c slok vwrW qy vDIk qy muMdwvxI [ pr kmwl dI g`l ieh hY ik ‘<> qoN gurpRswid’ qk dy Awid mMglwcrn qoN lY ky ‘slok mhlw 5 ] qyrw kIqw jwqo nwhI’ qk swrI bwxI dy SbdW nUM mzmUnW dI lVI iv`c pRoieAw igAw hY [ bwxI nUM ghu nwl vcwirAW qW ieauN pRqIq huMdw hY, ijvyN ieh mzmUn-vwr pihry hox [ vyKo ! ‘rwmklI AnMd’ Aqy ‘s`d’ iek`Ty Awey hn [ ikauNik, mzmUn dI sWJ hY [ gurbwxI dw mhqv idRVHWidAW is`KW nUM KuSI gmI vyly gurbwxI dw shwrw qy syD lYx dI pRyrnw kIqI geI hY [
Bgq bwxI dI sMpwdnw krn vyly gurU Arjn swihb jI ny sMpwdkI h`kW dI KuulH ky vrqoN kIqI hY [ ikauNik, auh jwxdy sn ik ijhVI dYvI-ikrq AsIN sMpwidq kr rhy hW, aus dy krqy rwKvyN h`k rKx vwly suAwrQI sMswrI nhI [ sgoN auh qW sB kuJ mwnvqw dI JolHI pwaux vwly praukwrI auqm sMq-jn hn [ auh Awm duinAwvI kvIAW vWg pdwrQ qy lokW dI vwh-vwh kmwaux leI nhI boldy, praupkwr ih`q boldy hn [ r`bI ausqiq qy mwnvqw dy Bly leI bcn krdy hn [ siqgurW nUM p`kw XkIn sI :
hir jn aUqm, aUqm bwxI, muiK bolih praupkwry ]
jo jnu suxY srDw Bgiq syqI, kir ikrpw hir insqwry ](pMnw 493)

ies leI aunHW ny Bgq-jnW dIAW rcnwvW nUM kwivk qy sMgIqk idSRtIkon qoN sMvwridAW , SMgwridAW , suDwridAW qy i^AwlW dI spStqw ih`q sMpwdkI not vjoN Awpxw vKrw Slok ilKx dI QW, Awpxy ivcwrW nUM BgqW dI rcnw iv`c sMimlq krky aunHW dy nwm hyT bwxI rcn qoN vI sMkoc nhI kIqw [ ikauNik, BweI mrdwnw jI nUM smrpq Slok rc ky gurU nwnk swihb jI Awp hI AijhI syD bKS gey sn [ pr, eImwndwrI dw kmwl ieh hY ik QW-pr-QW isrlyKW duAwrw AijhI scweI nUM pRgt vI kr id`qw igAw [ dyKo ! gurU gRMQ swihb jI dy pMnw 326 Aqy 1253 ’qy isrlyK :
(1) gauVI kbIr jI kI nwil rlwie iliKAw mhlw 5 ] AYso Acrju dyiKE kbIr ] (2) swrMg mhlw 5 sUrdws ] <> siqgur pRswid ] hir ky sMg bsy hir lok ]
ipClI sdI iv`c Bwrq qy pwiksqwn dI vMf ipCoN bwbw mohn jI dy ^wndwn iv`c pIVHI dr pIVHI sMBwlIAW Aw rhIAW goieMdvwl vwlIAW bwbw shMsr rwm duAwrw ilKIAW poQIAW, jdoN bVy XqnW auprMq pbilk swhmxy AweIAW qW Bgq bwxI dI sMpwdnW dy hor vI keI rhs KulHy [ siqkwr Xog ipRRMsIpl qyjw isMG Aqy igAwnI gurid`q isMG jI dIAW ilKqW qoN inScy huMdw hY ik gurU Arjn swihb jI ny bIV dI sMpwdnw vyly gurU Amrdws jI dy smyN dI bwbw shMsr rwm dI ilKq iv`c keI Xog qbdIlIAW kIqIAW Aqy aunHW poQIAW ivcly keI Sbd ley hI nhI [ ijvyN, kbIr jI dw Sbd ‘jIvq ipqr n mwnY koaU mUeyN isrwD krwhI ]’ sUhI rwg ivcoN cu`k ky ‘gauVI bYrwgix’ (Sbd nM:45) qy r`K id`qw hY [ ‘AMqir mYlu ij qIrQ nwvY’ vwlw Sbd rwmklI qoN lY ky Awsw (Sbd nM:37) iv`c jw riKAw hY [ Bgq nwmdyv jI dw rwmklI rwg iv`c ie`k Sbd ieauN SurU huMdw hY : ‘bnwrsI qp kry’ ies iv`c keI l&z jo AOKy sn, gurU jI ny bdlw idqy [ ijvyN, Sbd dI rvwngI leI ‘AsvmyD’ dI QW ‘AsumyD’ Aqy ‘hrn grB dwn’ dI QW, gurU jI ny ‘sonw grB dwnu dIjY’ kr id`qw [ ikauNik, hrn dw ArQ sonw hY Aqy suKwly smJ pYNdw hY [
dws nUM qW ieauN jwpdw hY ik siqgurW ny Bgq bwxI dw kyvl ilpIAMqr hI nhI kIqw [ sgoN BgqW dI ivcwrDwrw nUM kwiem rKidAW aus dI smu`cI Sbdwidk SYlI, kwivk-rs, sMgIqk-lYA nUM gurmqI rMg iv`c rMg id`qw hY [ gurbwxI vWg hryk Sbd dI AsQweI (rhwau dI pMkqI) kwiem krky Bgq bwxI nUM rwg-b`D qy ie`k swr vI siqgurW ny hI kIqw hY [ iehI kwrx hY ik gurU gRMQ swihb Aqy bwhr imldI Bgq bwxI iv`c izmI Asmwn dw AMqr idRStI pYNdw hY [ ijvyN: kbIr gRMQwvlI : dulhnI gwvhu mMglcwr [ hm Gir Awey hO rwjw rwm Brqwr ] qn riq kir mYN mn riq kirhuM pMcqq brwqI [ rwmdyv mory pwhunY Awey mYN jobn myN mwqI ] gurU gRMQ swihb : Awsw ] qnu rYnI mnu pun rip kir hau pwcau qq brwqI ] rwm rwie isau Bwvir lYhau Awqm iqh rMig rwqI ]1] gwau gwau rI dulhnI mMglcwrw ] myry igRh Awey rwjw rwm Bqwrw ]1] rhwau ]{pMnw 482}
gurU Arjn swihb jI ny bwxIkwrW dy nwm spSt krn leI isrlyKW iv`c vI iekswrqw ilAWdI [ pwvn bIV iv`c gurU swihbwn dy nwm dyx dI QW swrI bwxI iv`c ‘mhlw’ l&z sMkyq vjoN vriqAw igAw hY [ ijvyN pihly gurU nwnk swihb jI leI ‘mhlw 1’ jW m: 1 (pihlw), dUjy gurU AMgd swihb jI leI ‘mhlw 2’ jW m: 2 (dUjw) Aqy ievyN hI qIjy, cOQy, pMjvyN qy nOvyN gurdyv leI [ jd ik goieMdvwl vwlIAW poQIAW iv`c ‘mhlw’ dI QW ‘mhl’ pd sI Aqy keI QweIN Aijhy isrlyK vI sn : ‘mlwr gurU bwby-dw; bolxw bwby pwqSwh kw’ [ Bgq-jnW dy nwm aunHW dIAW bwxI rUp rcnwvW dy AwrMB iv`c spSt qOr ’qy vKry vKry id`qy hn [kyvl Bgq sUrdws jI dI pMkqI dyx vyly auprokq inXm dI vrqoN nhIN hoeI [ ieh pMkqI pMnw pM:1253 ’qy ieauN hY : Cwif mn hir ibmuKn ko sMgu ] jd ik sMpwdnw qoN pihlW dIAW poQIAW iv`c bhuqy isrlyK ieauN hn : ‘bwxI kbIr nwmw Bgq kI’ [ pr, rivdws jI Awid hor BgqW dI bwxI vI eysy isrlyK hyT hI AMkq hY [
ienHW poQIAW iv`c ijnHW BgqW dI bwxI nhI, aunHW dy nwm hn : Bgq pIpw jI, sDnw jI, prmwnMd Aqy sUrdws jI [ ienHW ivcoN pIpw qy sDnw jI pihly ju`t dy Bgq sn Aqy prmwnMd qy sUrdws jI gurU Amrdws qy gurU Arjn swihb jI vyly pRvwn cVyH [ rwmklI rwg iv`clI BweI sqw qy blvMf dI vwr dy ArMB iv`c aunHW dy nwm spSt hn Aqy bwbw suMdr jI dI s`d iv`c vrqy kvI-sMkyq qoN spSt huMdw hY ik ieh aunHW dI ikrq hY [ B`tW dy nwm vI ‘suMdr’ jI vWg rcnwvW dy A^Ir iv`c hn [ B`tW dI kul igxqI igAwrW hY, ijnHW dy nwm ies pRkwr hn : klshwr, jwlp, kIrq, sl, Bl, nl, iBKw, gXMd, hrbMs, bl qy mQrw jI[
bwxI dy Sbd-joV ivAwkrixk nymW Anuswr ie`kswr krn kw ibKm kwrj vI pMcm gurdyv jI hI kIqw hY [ bwxIkwrW dIAW rcnwvW dy rwgW qy sMgRihAW Anuswr vKry vKry SbdW, AStpdIAW, CMqw Awidk dy joV Aqy iPr sMpUrn SbdW dI igxqI dy joV-AMk (jumlw) Aijhy Adu`qI FMg FMg nwl ilKy gey hn ik gurU gRMQ swihb jI ivKy hux koeI rlw nhI pw skdw [ AMk-ivDwn dI ieh ivigAwnk ivDI jwnx leI pMnW 242 dy AMk-joV dI ivAwiKAw pyS hY : ]8]3]15]44] jumlw jumlw dw ArQ ku`l joV [ AMk 8, dsdw hY ik A`TW pidAW vwly Sbd (AstpdI) dw ieh AKIrlw pdw hY [ AMk 3 dsdw hY ik AstpdIAW dy AKIrly sMgRih iv`c iqMn AstpdIAW hn [ AMk 15 dsdw hY ik AKIrlIAW iqMn AstpdIAW smyq mhlw pMjvW dIAW ku`l AstpdIAW pMdrW hn [ AMk 44 dsdw hY gauVI rwg dIAW ku`l AStpdIAW cuqwlI hn [ ijnHW dw vyrvw ies pRkwr hY : AstpdIAW mhlw 1 – 18, mhlw 3 – 9, mhlw 4 – 2, mhlw 5 – 15, kul joV = 44 ]
sMpwdn-klw dy auprokq p`K qW auGVvyN rUp iv`c pRq`K sn, ijnHW nUM jwx ky dyS ivdyS dy ivdvwn sjx ivsmwdq huMdy rhy [ pr, sMpwdnw dw ijhVw p`K sB qoN ivsmwd-jnk sI, aus dw rhs hux q`k CuipAw hI irhw hY [ auh p`K hY bwxI dI prK pVcol vwlI ksv`tI dw, ijs dI bdOlq gurU Arjn swihb jI ‘sc kI bwxI’ iv`c ‘kc-ipc’ rlxo rok sky [ gurbwxI coN hI pqw cldw hY ik gurU AMgd swihb jI dy smyN qoN gurisKW nUM gurmiq mwrg qoN Btkwaux qy pUjw dI lwlsw krn ‘siqgur kI rIsY kc ipc’ bolx vwly Aijhy lok pYdw ho gey sn, ijhVy gurbwxI nUM imlgoBw krn leI XqnSIl rihMdy sn [ gurU Amrdws jI qy gurU rwmdws jI vloN guris`KW nUM sucyq krn qy kUiVAwrW nUM nkwrn leI khy hoey hyT ilKy bcn ies hkIkq dw Ak`t pRmwx hn [ ijvyN:
siqgurU ibnw hor kcI hY bwxI ] bwxI q kcI siqgurU bwJhu hor kcI bwxI ] {pMnw 920}
siqgur kI rIsY hoir kcu ipcu boldy, sy kUiVAwr kUVy JiV pVIAY ] {pMnw 304}
BweI kysr isMG iCbr dy ricq bMswvlI-nwmy muqwibk qW pMcm gurdyv vloN gurbwxI sMpwdn krn dw qqkwlI kwrn ‘sc kI bwxI’ nUM k`cI bwxI dy rly qoN bcwauxw sI [ iliKAw hY ik ie`k idhwVy ie`k is`K ny kIrqn kridAW BulyKy nwl bwbw ipRQIcMd dy byty imhrvwn dI rcnw pVH id`qI [ ikauNik, auh vI Awpxw kvI-sMkyq ‘nwnk’ hI ilKdw sI [ Aijhw sux ky gurU Arjn swihb jI ny BweI gurdws jI nUM AwiKAw :
BweI gurdws ! gurU dI bwxI judw krIey [
mIny pWdy ny rlw, so ivic rlw n DrIey [ {ibRqWq gurU Arjn, crn 5}
so bwxI dy rlyvyN qy BMblBUsy vwlI AijhI hwlq nUM iDAwn iv`c rK ky jdoN ies p`KoN ivcwrdy hW ik sMpwdnW vyly prK pVcol dI auh ikhVI ksv`tI sI, ijs sdkw gurU jI s`cI bwxI qy k`cI bwxI dw inrxw krn iv`c sPl hoey ? qW AsIN ies nqIjy qy phuMcdy hW ik sB qoN v`fI ksv`tI sI hrI dw pRq`K rUp siqgurU jI Aqy aunHW qoN vroswey BweI gurdws jI vrgy gurisKW AMdr gurbwxI pVHidAW qy ivcwridAW pYdw hoeI pwrKU sUJ, ijs dI bdOlq auh koeI rcnw pVHn suxn swr hI pihcwn lYNdy sn ik ieh s`cI bwxI hY jW k`cI [ ieh g`l iblkul ieauN hI sI ijvyN iksy jvwhrI jW sunwr nUM hIry jVq sony dw koeI gihxw idKwE qW auh prK ksv`tI ’qy lwey bgYr pihlI idRStI nwl hI pCwx lYNdw hY ik ies iv`c Kot hY jW nhI [ ikauNik, ijhVW vI koeI kMm AsIN surq lgw ky inrMqr krdy rihMdy hW, sihjy sihjy swfI surqI AMdr AijhI SkqI suBwivk hI pYdw ho jWdI hY [ gurvwk vI hY : jyhI suriq qyhw iqn rwhu ] {pMnw 25}
gurieiqhws iv`c Aijhw vrnx vI hY ik ie`k idhwVy gurU Arjn swihb jI ny mskRWidAW hoieAw BweI gurdws jI nUM jdoN ieh pu`iCAw ik qusIN ikvyN pihcwx lYNdy ho ik ieh bwxI gurU pwqSwh jI dI hY, ies iv`c koeI rlw hY ? BweI jI hurW Aiq inmrqw sihq auqr id`qw sI ik mhwrwj ! AYsI kOx ABwgI iesqRI ho skdI hY ik, jo Awpxy Brqw dI Avwz nw pihcwxy [ jy ikDry nwl lgdy kmry iv`c kuJ mrd g`lW krdy hox qW pqIbrqw suhwgx nUM Awpxy Ksm dI Avwz is`DI ihrdy l`gygI [ ies leI mhwrwj ! ijvyN qusIN r`b rUp hoey Bgq-jnW dI bwxI suxidAW hI pihcwx jWdy ho ik ieh pRBU ‘Ksm kI bwxI’ hY [ iqvyN hI syvk is`K hox nwqy dws pihcwx lYNdw hY ik ieh gurU ‘Ksm kI bwxI’ hY [ mihmw pRkwS dy lyKk ny BweI swihb jI dy a~uqr nUM ieauN kwiv rUp id`qw hY :
bhuq purK iml bwq bKwny [ inj Brqw bol iqrIAw pihcwny [ 17[
Avr ko vwk iqs mn nhI AwvY [ sun Brqw bol hIey mo BwvY[18[
BweI gurdws jI ny guris`KW dI AijhI surq nUM AwpxI rcnw iv`c ieauN pRgt kIqw hY :
jYsy Ancr (nOkr) nrpq kI pCwnYN BwKw, bolq bcn iKn bUJ ibn dyK hI [
jYsy jOhrI prK jwnq hY rqn kI, dyKq hI khY KrO Koto rUp ryK hI [
jYsy KIr nIr ko inbyro kir jwnY hMs, rwKIAY imlwie iBMn iBMn kY sryK hI[
qYsy gursbd sunq pihcwnY isK, Awn bwnI ikRqmI n gnq hY lyK hI ]570]

dUjI sPl k`sv`tI sI gurbwxI iv`c kwiem kIqI hoeI s`cI qy k`cI bwxI dI pRIBwSw [ ijs dI rOSnI iv`c inrxw kr ilAw jWdw sI ik ieh ‘Dur kI bwxI’ hY jW ‘paux kI bwxI’ [ ijvyN: (1) siqgurU ibnw hor kcI hY bwxI ] bwxI q kcI siqgurU bwJhu, hor kcI bwxI ] khdy kcy, suxdy kcy, kcˆØI AwiK vKwxI ] {pMnw 920} ARQwq, gurU-AwSy qoN ault bwxI k`cI huMdI hY [ AjyhI bwxI pVHn suxn vwilAW dy mn mwieAw dy twkry qy kmzor ho jWdy hn [ Bgq kwnHW, CjU, pIlo qy Swh husYn dIAW rcnwvW ies ksvtI qy pUrIAW nw auqrIAW [
(2) sPl su bwxI ijqu nwmu vKwxI ] {pMnw 103} ARQwq, auh bwxI sPl hY, ijs iv`c kyvl r`b dw viKAwn hovy [
(3) nwnk iqn kI bwxI sdw scu hY ij nwim rhy ilv lwie ] {pMnw 28} ARQwq, aunHW dI bwxI sdw scI mMnI jWdI hY, ijhVy nwm iv`c ilv lweI rKdy hn [
(4) siqguru syvih iqn kI scI bwxI ] {pMnw 161} ARQwq, jyhVy mnu`K gurU dI srn pYNdy hn, aunHW dI prmwqmw dI is&iq-swlwh ivc aucwrI hoeI bwxI sdw leI At`l ho jWdI hY [
(5) hir jn aUqm, aUqm bwxI, muiK bolih praupkwry ] {pMnw 493} ARQwq, aunHW hrI-jnW dI bwxI sRySt hY, jo lok BlweI leI boldy hn [
(6) shjy vKwxI Aimau bwxI, crx kml rMgu lwieAw ] {pMnw 453} ARQwq, shij AvsQw (cOdy pd) iv`c bolI bwxI Awqimk jIvx dyx vwlI huMdI hY [ pr, ies dy ault ijnHW dw mn mwieAw iv`c r`qw hovy, aunHw dI bwxI byAsr huMdI hY [ auh ‘Dur kI bwxI’ bwxI nhI, ‘paux kI bwxI’ (hvw dw bu`ly vWg) huMdI hY [
(7) nwmw CIbw kbIru juolwhw pUry gur qy giq pweI ]
bRhm ky byqy sbdu pCwxih, haumY jwiq gvweI ]
suir nr iqn kI bwxI gwvih, koie n mytY BweI ]3] {pMnw 67}
ARQwq, Bgq kbIr jI qy nwmdyv jI vWg ijhVy mnu`K prmwqmw dy nwl sWJ pw ky Awpxy AMdroN haumY dw bI nws kr lYdy hn [ auhnW dI aucwrI hoeI bwxI mnuK qW kI, dyvqy vI gWdy hn [ koeI bMdw auhnW ƒ imlI hoeI ies ie`zq ƒ imtw nhIN skdw [ gurU idRStI iv`c pRvwn cVy swry Bgq qy syvk is`K ies AvsQw dy hI mwlk sn[
ipRMsIpl qyjw isMG jI gurU gRMQ swihb jI dI sMpwdnw dy swry p`KW nUM iDAwn iv`c r`K ky iliKAw sI ik “ieh g`l gurU Arjn jI dI Adu`qI ivdvqw qy idmwgI sUJ dI vKwilk hY [ cOdW sO qIh pMinAW dI v`fI ilKq iv`c ikDry vI Awpw-ivroD jW qrutI nhI imldI [ ieh iekswrqw aus vkq qk iksy XOrpIn ilKq iv`c vI nhIN sI AweI” [ iehI kwrn hY ik pRo ipAwrw isMG ‘pdm’ ny AwiKAw sI ik “ jy ies bwxI nUM koeI gurU mMn ky nw vI pVHdw hovy, aus nUM ies dy swihqk suAwd A`gy isr Jkwauxw hI pvygw” [

ÈRI gurU gRMQ sfihb jI dI sMpfdkI sMpUrnqf df swc
‘ÈRI gurU gRMQ sfihb jI` dI pfvn bIV df muwZlf qy pihlf srUp hY, mfnv-drdI gurU nfnk sfihb jI mhfrfj vloN ‘Driq lokfeI` ƒ soDx ihwq kIqy pRcfr dOiraF (AudfsIaF) vyly afpxI qy vwK vwK BgqF dI Aucfrn kIqI ‘Dur kI bfxI` df sMgRih rUp Auh ‘ikqfb` (poQI), ijs df iËkr BfeI gurdfs jI ny afpxy vloN ricq vfrF ivwc siqgurU jI dI ‘mwky mdIny` dI Xfqrf df vrnx kridaF do vfr ieAuN kIqf hY :
bfbf iPir mwky gieaf, nIl bsqR Dfry bnvfrI . afsf hiQ, ikqfb kiC, kUjf bFg muswlf DfrI . {vfr ñ,pAuVI óò}
puCin Poil ikqfb no, ihMdU vwzf ik muslmfnoeI ? bfbf afKy hfjIaF, suiB amlF bfJhuN dono roeI . {vfr ñ,pAuVI óó}
ÈRI gurU gRMQ sfihb jI dI pfvn bIV dy ivkfs ivwc dUjf srUp hY, pMcm pfqÈfh gurU arjn sfihb jI mhfrfj vloN sMn 1604 (sMmq 1661) ivwc sRI aMimRqsr ivKy iqafr kIqI Auh ‘poQI`, ijs ƒ hux ‘poQI sfihb’, ‘afid bIV` ‘krqfrpurI bIV` jF ‘krqfrpurI srUp` kih ky siqkfiraf jFdf hY . ikAuNik, aYsf mMinaF jf irhf hY ik CyvyN pfqÈfh gurU hirgibMd sfihb jI dy vyly qoN ieh srUp, iqnHF dy sfihËfdy bfbf guridwqf jI dy byty aqy gurU hirrfey jI dy Brf bfbf DIrmwl jI dI sMqfn pfs sRI krqfrpur (jlMDr) ivKy suriKaq hY . ies bIV ivKy qqkry dy arMB AuWqy hyT ilKI ilKq hY :
‘‘sMmq ñööñ imqI BfdoAu vdI eykm ñ poQI iliK phucy .“ {dyKo, ipMsIpl joD isMG dI ilKq ‘krqfrpurI bIV dy drÈn` pMnf ô }
not krn vflI hkIkq hY ik ies bIV ivwc ‘so purKu` sMgRih dy ô ÈbdF (‘rfgu afsf mhlf ô .. so purKu inrMjn`u …… qoN lY ky ‘afsf mhlf õ .. BeI prfpiq mfnuK dyhurIaf .. … vfly Èbd qwk) qoN bgYr, gurU nfnk sfihb, gurU aMgd sfihb, gurU amrdfs sfihb, gurU rfmdfs sfihb, gurU arjn sfihb aqy gurU idRÈtI ivwc pRvfn cVHy pUjÎ BgqF, BwtF qy syvk iswKF dI Auh sfrI bfxI aMikq hY, ijhVI ajoky smyN pRkfÈq ho rhIaF pfvn bIVF dy ivwc drÈn dy rhI hY .
ÈRI gurU gRMQ sfihb jI dI pfvn bIV dy ivkfs ivwc qIjf srUp hY, dsm pfqÈfh gurU goibMd isMG sfihb jI mhfrfj vloN afpxI dyK-ryK hyT sRI anMdpur ivKy ÈoBnIk ‘sRI dmdmf sfihb` dy sQfn Aupr sMn 1682 (sMmq 1739) ivKy ‘so purKu` dy ô ÈbdF vfly sMgRih aqy nOvyN pfqÈfh dI bfxI smyq iqafr krvfeI pfvn bIV, ijs ƒ ‘dmdmI bIV` jF ‘dmdmI srUp` afiKaf jFdf hY . dsm pfqÈfh sMn 1708 ivwc sRI abcl ngr hËUr sfihb ivKy iesy hI ‘dmdmI srUp` nUM guirafeI bKÈky joqI-joiq smfey sn. asl iehI hY ÈRI gurU gRMQ sfihb jI dI sMpUrnqf df afKrI pVfE aQvf sMpUrnqf idvs . ikAuNik, guirafeI bÉÈx dy ies idhfVy qoN pihlF qF bfxI dIaF sfrIaF pfvn bIVF ƒ ‘poQI sfihb` kih ky hI siqkfiraf jFdf irhf. iehI kfrx hY ik ÈRomxI kmytI dI muwZlI qy pRiswD mfisk piqRkf ‘gurduafrf gËt`(jUn 1977) ivwc kmytI dy rIcrc skflr qy iswK rYPrYNs lfiebRyrI sRI aMimRqsr dy ieMcfrj sR: smÈyr isMG ‘aÈok` jI ny ‘‘ÈRI afid bIV` qoN ‘dmdmI bIV` dy ivkfs dI crcf kridaF iliKaf sI :-
‘‘ÈRI afid bIV` qoN ‘dmdmI bIV` df ivkfs qy Pyr Ausy bIV ƒ ‘ÈRI gurU grMQ sfihb jI` dI pivqr pdvI df pRfpq hoxf, ies bIV df aMqlf pVfE hY . sRI gurU goibMd isMG jI ny ipqf sRI gurU qygbhfdr jI dI ÈhIdI qoN bfad sMmq 1732 qoN sMmq 1739 ibkRmI (sMn 1675 qoN 1682) qwk, ‘afid isMGfsn dmdmf` sRI anMdpur sfihb dy asQfn pur, jd ik gurU sihb jI dI Aumr ajy 9 qoN 15 virHaF dy dirimafn sI, afpxy siqkfr pVdfdf sRI gurU arjn dyv jI pMcm pfqÈfh dy ivrsy vjoN imly ‘sRI afd gRMQ` ƒ smyN dy Pyr nfl ho rhIaF adlf-bdlIaF hox qoN bVy Xqn nfl sMBfilaf qy Pyr afpxI dyK-ryK ivwc ÈhId ipqf ÈRI gurU qygbhfdr jI dI bfxI Aus ivwc bkfiedf QfAuN QfeIN Èfml krky, Ausy ‘afid bIV` ƒ dmdmI bIV df srUp sMmq 1739 ibkRmI (sMn 1682) ivwc idwqf . ijs df pRmfx ‘iswK rYPrYNs lfiebRyrI` dI purfqn hwQ ilKq nM: 97 vyK ky ho skdf hY“.
ÈhId iswK imÈnrI kflj dy ipRMsIpl hrBjn isMG (BfeI sfihb), ijhVy Auprokq swc dy kwtV hmfieqI qy pRcfrk sn, iqnHF ny ‘gurbfxI sMpfdn inrxY` pusqk ivKy, afpxy ieh hwkI-dfavy ƒ swc iswD krn dy mksd nfl, ÈRI gurU goibMd isMG jI mhfrfj dy sfbo kI qlvMzI (biTMzy) phuMcx dy sMmq 1762 (sMn 1705) qoN pihlF dIaF ijhVIaF vK vK ù bIVF df vyrvf idwqf hY, Aus ƒ vfc ky koeI vI mfeI df lfl ieh nhI kih skdf ik ‘afid bIV` ivwc nOvyN pfqÈfh dI bfxI sfbo kI qlvMzI cVHfeI geI aqy bIV sMpUrn hoeI . ipRMsIpl sfihb jI dy idwqy ies vyrvy ivwc sMmq 1739 (sMn 1682) vflI Auh bIV vI Èfml hY, ijs ƒ aÈok jI ‘dmdmI srUp` dsdy hn . ijvyN :
(ñ) sMmq 1739 vflI bIV :- ies ivwc ÈRI gurU qyg bhfdr jI dI sfrI bfxI aqy ‘sodru` dy 5 Èbd aqy ‘so purKu` dy 4 Èbd aMikq hn . rfg jYjfvMqI, ijs ivwc nOvYN mhly dy hI cfr Èbd hn, vrqmfn qrqIb anusfr, rfg pRBfqI dy bfad afAuNdy hn .
(ò) BfeI pfKr mwl iZloN poqrf cODrI lMgfh df, bIV ilKx df sMmq 1745 :- ies ivwc ÈRI gurU qyg bhfdr jI dI sfrI bfxI QF isr aMikq hY .‘so dru` dy 5 qy ‘so Gru` dy 4 Èbd vI . ies ivwc koeI vfDU bfxI drj nhI imldI .
‘afid isMGfsn dmdmf` (ÈRI anMdpur), qÉq sRI kysgV sihb dy jQydfr isMG sfihb igafnI guridafl isMG ajnohf hurF vloN 3 akqUbr 1976 ƒ ÈhId iswK imÈnrI kflj dy (mihrUm) ipRMsIpl hrBjn isMG ƒ ByjI ilKqI rfie anusfr Auh asQfn hY, ijQy bYT ky gurU goibMd isMG jI mhfrfj ny ‘afid ÈRI gurU grMQ sfihb jI` dI bIV ilKvfeI sI qy nfvyN pfqÈfh gurU qyg bhfdr sfihb jI dI bfxI cVvHfky bIV sMpUrn krvfeI sI`. (dyKo, ipRMsIpl jI dI pusqk ‘ibbyk-buwiD` pMnf ñôõ) igafnI grjf isMG (ilKq, gurduafrf gËt jUn 1954) anusfr iesI asQfn AuWqy 1733 ibkRmI muqfibk 24 mfrc 1676 eI: dI vYsfKI vfly idn ‘dsm pfqÈfh` ny siqgurU goibMd rfie, swcf pfqÈfh dI pdvI Dfrn kIqI sI . ies asQfn qy hI drbfrI ilKfrIaF pfsoN nfvyN pfqÈfh dy smyN qoN arMB kIqIaF ‘afid gRMQ sfihb` dIaF bIVF ivwc nfvyN mhly dI bfxI sfrI Èfml krky bIVF sMpUrn krfeIaF sn. ienHF ivcoN hyT ilKIaF bIVF (ivcly bfxI dy vyrvy qy sUcnfvF) kfbly gOr hn . ijvyN : (A) Zfky vflI bIV – sMmq ñ÷óò, imqI aghn ò, vdI ÷ grMQ iliKaf . {not: ieh bIV, nOvyN gurU jI dI ÈhIdI qoN 13 idn pihloN anMdpurI dmdmf sfihb ivKy, mwGr vdI ÷ ƒ sMpUrn hoeI sI. (dyKo: gurbfxI sMpfdn inrxY, pM:202) } (a) ipMzI lflf (gujrfq) vflI bIV- sUcI pqR sMmq ñ÷óò poh òó qyvIvyN poQI iliK phuMcy . { not: ies bIV AuWqy nfvyN pfqÈfh dy hsqfKr hn aqy AunHF dI sfrI bfxI iewk QF iekwTI hI ilKI hoeI hY . gurbfxI sMpfdn inrxY, pM:òúò) } (s) sUcI pqR poQI kf, qqkrF rfgF kf, sMmq ñ÷óõ, vYsfK ñó poQI iliK phuMcy . { ies poQI ivwc nOvyN pfqÈfh dI bfxI vI drj hY aqy mMgl iewk smfn pihlF hn. (gurbfxI sMpfdn inrxY, pM:òúò) }
ies leI XUnIvristI pitaflf dy pRo: ipafrf isMG ‘pdm` df ieh inrxf sO pRqIÈq swc hY ik : ‘‘BfeI bMno, pihlf iswK sI, ijs ny ‘afid bIV` qoN dUjf Auqfrf iqafr krvfieaf . iPr ienHF bIVF qoN awgy keI Auqfry hoey . ipCoN, sRI gurU qygbhfdr jI dy smyN, AunHF dI bfxI drj hox lwgI . pr, hr ilKfrI afpxI mrËI anusfr ijwQy ikqy Auqfrf kr lYNdf sI . iksy ny jYqsrI nfl jYjfvMqI dy Èbd drj kIqy, iksy ny aÉIr AuWqy aqy iksy ny iewky QF ‘nfvy gurU dI bfxI ilKI .
ÈRI gurU goibMd isMG jI` ny BfeI mnI isMG jI dI agvfeI ivwc ‘anMdpur vfly dmdmy` bIVF ilKx df kMm krvfieaf, qF ik iewky iksm dI pRmfxIk qrqIb rhy . ipCoN ieh Gtnf ‘sfbo kI qlvMzI` vfly dmdmy nfl joV idwqI geI . ieh TIk hY ik AuQy vI bIVF ilKx df BfrI kMm ipCoN hoieaf, pr pihly ieh kMm ‘anMdpur vfly dmdmy` kfPI arsy huMdf irhf . mukdI gwl ieh hY ik aMiqm rUp vflI bIV ‘dmdmI bIV` dy nF nfl pukfrI geI aqy iesy ‘dmdmI srUp` ƒ svIkfr krky hux ‘afid ÈRI gurU gRMQ sfihb jI` df Cfpy duafrf pRkfÈn kIqf jFdf hY“ . {pusqk ‘gurU gRMQ pRkfÈ` pMnF 41}
gurU-ÈrDf nfl lbryË pUjÎ ipRMsIpl qyjf isMG qy pRiswD ieiqhfskfr zfktr gMzf isMG jI duafrf iml ky ilKI aMgryËI dI pRiswD pusqk ‘A Short History of the Sikhs’ ivc iliKaf hY : ‘The Guru managed to reach Talvandi Sabo, now called Damdama or resting place. Here he stayed for nine months with an influential Sikh named Dalla and made it a great seat of learnig. It is often described as Guru’s kashi. The Guru, while here, is said by some later writers, to have reproduced whole Adi Granth from memory, and completed it by adding the hymns omposed by his father. This miracle of memory is not recorded by the Gurbilas or the Surj Prakash. That the hymans of the ninth Guru were incorporated here is contradicted by the fact that there is a copy of Holy Granth at Patna, bearing the date 1748 BK.(1691AD.) containing the hymans of Guru Teg bahadur in there proper places. There is another such copy found at Dacca, which was written even than this in 1675AD. In the first year of Guru Gobind Singh’s accession’.
{AuulwQf:- (gurU goibMd isMG jI) ijvyN ikvyN qlvMzI sfbo phuMcy ijs ƒ hux dmdmf (sfihb) jF (gurU jI dy) arfm krn vflI QF krky swidaf jFdf hY . eyQy, afp iewk jbHy vfly (BfeI) zwlf nfmI iswK pfs nO mhIny Tihry aqy ies ƒ ividaf pRfpqI df mhfn asQfn bxfieaf . ies ƒ afm krky ‘gurU kI kFÈI` swidaf jFdf hY . bfad dy ilKfrIaF dy kihx anusfr siqgurF ny afpxI ÈkqI duafrf sfry ‘afid gRMQ` ƒ Aucfrx kIqf . pRMqU, cyqf ÈkqI dI ieh krfmfq ‘guriblfs` jF ‘sUrj pRkfÈ` ny rIkfrz nhI kIqf . nOvyN siqgurF dI bfxI cVHfAux dy dfavy ƒ ieh hkIkq KMzn krdI hY ik ptnf sfihb ivKy sMmq 1748 ibkRmI (sMn 1691 eI:) dI ilKI bIV mOjUd hY, ijs ivwc ÈRI gurU qygbhfdr jI dI bfxI QF isr aMkq hY . ies qoN ibnF Zfky ivKy iewk hor bIV surwiKaq hY, jo ies qoN vI pihlF sMn ñö÷õ eI: dI hY, ijhVI dsvyN siqgurF dy gwdI AuWqy ibrfjmfn hox dy pihly sfl ivwc hI ilKI geI sI .}
ikAuNik, bMsfvlI nfmy (sMmq 1826) dy ilKfrI kysr isMG iCbr vloN sRI gurU goibMd isMG jI mhfrfj vloN sRI anMdpur sfihb ivKy sMn 1696 (sMmq 1753) ƒ bfbf DIrml jI qoN sRI krqfrpurI bIV df koeI Auqfrf mMgfAux qy gurU jI vloN afpxI rsnf qoN koeI bIV Aucfrn dI Gtnf dy vyrvf, aqy dUjy, lOgovfl (sMgrUr) dy jMmpl qy inrmly sfDU ig: igafn isMG jI (1822 eI: qoN 1921) duafrf vIhvIN sdI dy muwZly dOr ivwc rcIaF do rcnfvF ‘pMQ pRkfÈ qy qvfrIÉ gurU Éflsf` ivwc sfbo kI qlvMzI (biTMzy) ivKy sMn 1705 (sMmq 1762) ƒ gurU jI vloN, kyvl DIrml df AulHfmf (jy ‘gibMd isMG` afpxy afp ƒ gurU aKvFdf hY qF Auh nvIN bIV Aucfrn kr lvy) Auqfrn leI Aucfrn kIqI bIV dI ielfkfpRsqI dy pRBfv hyT GVI khfxI, ieiqhfsk-swc dy sfhmxy muwZoN hI rwd ho jFdI hY . ikAuNik, iewk qF bMsfvlI nfmy qy pMQ-pRkfÈ dy ilKy sMmq qy GtnfvF df vyrvf afps ivwc nhI imldf . dUjy, Bwt vhIaF dI pRmfxIk qy akwt gvfhI iswD krdI hY ik bfbf DIrmwl qy Auhdy byty rfm cMd ƒ qF gurU goibMd isMG jI dy gurgwdI bYTx dy pihly sfl ivwc aqy gurU jI dy sfbo kI qlvMzI phuMcx qoN 29 sfl pihlF hI bfdÈfh aOrMgËyb df hukm nfl sMmq 1733 (sMn 1676) ivwc igRPqfr kIqf jf cuwkf sI aqy iPr rxQMbOr dy ikly ivwc nËrbMd rwK ky iPr agly hI sfl sMmq 1734 (sMn 1677) ivwc AuQy hI kql vI kr idwqf igaf sI aqy Aus dy byty ‘rfm cMd` ƒ sMmq 1735 (sMn 1678) ivwc .
ipRMsIpl hrBjn isMG jI pusqk ‘ibbyk buiD` ivKy pMnf 132 `qy Bwt vhIaF dI ilKq ies pRkfr hY: ‘‘sMmq ñ÷óó ibkrmI asU vdI duafdÈI ƒ bfbf bkflf qoN bfbf DIrmwl jI idwlI srkfr dy bulfey idwlI ƒ gey . {gur pRxflI krqfrpur soZIaF, ilKq dAulq rfie Bwt, lfhOr invfsI} ñ÷óô ibkrmI, mGr sudI dUj, Èukrvfr ƒ, bfbf DIrmwl jI, gurU goibMd isMG jI dy qfieaf-jfd BfeI, gVH rxQMBOr ivwc iewk sfl, do mhIny, pMj idn nËrbMdI ivwc rih ky, zyZ pihr idn cVHy gurpurI isDfry . {Bwt vhI mulqfn-isMDI qy cilqr joqI joiq smfvny df, afid bIVf buMgf rfgIaF, hËUr sfihb}
so ies krky spÈt hY ik pMcm pfqÈfh gurU arjn sfihb jI dI sMn 1604 ivwc sRI aMimRqsr ivKy poQI sfihb dy rUp ivwc sMpfdq kIqI ‘afid bIV`(poQI sfihb), pihlF ‘krqfrpurI srUp` dy nfm qoN pRiswD hoeI aqy iPr ÈRI anMdpurI dmdmf sfihb ivKy dsm pfqÈfh gurU goibMd isMG jI mhfrfj dI dyK-ryK hyT Ausy hI bIV ny sMn 1682 (sMmq 1739) ivwc ‘dmdmI srUp` Dfrn kIqf . ies srUp ƒ sRI hËUr sfihb (nMdyV) ivKy sMn 1708 (sMmq 1765) ƒ dsvyN pfqÈfh ny joqI-joiq smfvx vyly gur-gwdI bÉÈ ky ‘ÈRI gurU gRMQ sfihb` jI dy ajoky srUp ivwc sMpUrnqf dI pdvI qy phuMcfieaf . iehI kfrn hY ik zyrydfrI dy pRBfv hyT ivcrn vfly biTMzy ijly dy iewk do kmytI mYNbrF qy pRcfrk sjxF dy Ëor dyx AuWqy jdoN ÈRomxI kmytI ny akflI dl dI rfjInqk nIqI qihq sMn 1997 ivKy afpxI jMqrI ivwc ‘ÈRI gurU gRMQ sfihb jI dy sMpUrnqf idvs` df iËkr krnf pRvfn kr ilaf qF ipRMsIpl hrBjn isMG jI, ijhVy Aus vyly Drm pRcfr kmytI mYNbr sn, iqnHF ny ros pRgt kridaF iliKaf sI :
‘‘sB qoN vwzf Kyd hY ik ÈRomxI kmytI, ibnF prKy pVcoly dy, afpxI ÈRomxI jMqrI ñùù÷ ivwc ies gYr-ieiqhfsk Gtnf ƒ pwikaF kr rhI hY ik ‘ÈRI gurU gRMQ sfihb jI` dI sMpUrnqf idn óú agsq hY, ÈRI dmdmy sfihb . { ibbyk buiD-pMnf 148}
iesy qrHF sRomxI kmytI dy virHaF bwDI lgBg awDI sdI skwqr rih cuwky bËurg sR : mihMdr isMG jI (aMimRqsr) ny ipCly idnI aÉbfrF ivwc lyK ky Aus vyly ivroD jqfieaf sI, jdoN ÈRomxI kmytI ny sfbo kI qlvMzI (qÉq) sRI dmdmf sfihb ivKy sRI gurU gRMQ sfihb jI df iqMn sO sflf sMpUrnqf idvs mnfAux df PYslf kIqf . ikAuNik, ipRMsIpl jI vFg AunHF ƒ vI idisaf ik ies PYsly ipCy rfjInqk iswK afgUaF dIaF suafrQI qy ielfkfvfdI sMkIrx rucIaF dy nfl nfl, ibprvfdI iswK zyiraF ivwc plI sMprdfeI soc vI CupI hoeI hY, ijhVI ÈqfbdIaF dy Èor-Èrfby ivwc aigafnqf-vws qy jfx bwJ ky pRcfrIaF aqy afpxy pRBfv hyT gur-asQfnF ivwc lfgU kIqIaF glq rvfieqF ƒ swcIaF qy pMQ-pRvfixq iswD krky sdf leI kfiem krn ihwq XqnÈIl hY, qF jo JUT dIaF nIhF AuWpr KVHy AunHF dy sMprdfeI mhwl itky rih skx, ijnHF ivwc buwZf ibprvfd luikaf hoieaf hY, ijhVf sdf nOjvfn rihx vfly Éflsf pMQ dy AuWjly BivK leI aiq hfnIkfrk hY .

sRI gurU gRMQ swihb jI nUM guirAweI dI bKiSS

20vIN sdI dy pRmwxIk guris`K ivdvwn Aqy gurmiq isDWqW nUM inKwr ky pRkwSmwn krn vwly BweI kwnH isMG jI nwBw ny gurSbd rqnwkr (Encyclopaedia of Sikh Literature) iv`c ‘gRMQ swihb SRI gurU’ dy AMdrwz iv`c sRI gurU gRMQ swihb jI nUM swry Drm gRMQW dw svwmI iliKAw hY [ ikauNik, Drm gRMQW dI dunIAW ivc ‘SRI gurU gRMQ swihb’ hI ie`ko-ie`k AYsw srbsWJI soc vwlw gMRQ hY, ijhVw r`b nUM ie`k inr-AkwrI Aqy srb ivAwpk jIvn-s`qw mMndw hoieAw hr iksm dy mwnvI ivqkirAW, SreI pwbMdIAW, ByKW Aqy sMprdwiek sRyStqw dI haumY qoN rihq hY [
ijs ivc ieh dwAvw nhI kIqw igAw ik ies gRMQ ivclI ivcwrDwrw hI koeI AwKrI s`c hY jW kyvl ies m`q nUM ApnwieAW hI mn`uKqw dw auDwr ho skdw hY [ nhI ! sgoN, srbq dw Blw socidAW Dwrimk AwgU gurU, pIr, bRhmx, mu`lW, jogI Aqy lukweI dw auDwr krn vwlI ivcwrDwrw dI prK ih`q pRIBwSw rUp SbdI ksv`tIAW kwiem krky ies inrxy dw AiDkwr lokW nUM dy id`qw igAw hY ik auh socx ik aunHW ny iks Dwrmk AwgU dI AgvweI ivc jW iks ivcwrDwrw dI rOSnI ivc jIaUxw hY [
Ajoky Xug dy ivigAwnI jdoN hux kiQq Drm gRMQW dIAW i^AwlI mnOqW dI iK`lI aufw rhy hn [ qdoN, sRI gurU gRMQ swihb hI ie`ko-ie`k AYsw Drm gRMQ hY, ijs dIAW dIAW ivcwrDwrk scweIAW hor vI auGVvyN rUp iv`c pRgt ho rhIAW hn [ hkIkq qW ieh hY ik ijauN ijauN swieMs dw ivkws ho irhw hY, iqauN iqauN gurbwxI dIAW ‘pwqwlw pwqwl lK Awgwsw Awgws ]’ (pM.5), ‘pihlw pwxI jIau hY, ijqu hirAw sBu koie ] (pM.472), sis Gir sUru vsY, imtY AMiDAwrw ] (pM.943), ‘Arbd nrbd DuMdUkwrw ]’(pM.1035), prmwxo prjMq Awkwsh, dIp loA isKMfxh ] (1360) Awidk rhsmeI qukW dy ArQ Aqy ienHW dy ivigAwnk idRStIkon sMswr dI smJ gocry ho rhy hn [
iehI kwrn hY ik Bwrq dy swbkw pRDwn mMqrI vI.pI. isMG ny nvMbr 2004 iv`c ie`k ieMtrivaU (ijhVI 1 dsMbr 2004 nUM pMjwbI itRibaUniv`c CpI) ivKy Drm gRMQW dI g`l kridAW AwiKAw sI ik “ gurbwxI ivigAwn dI ksv`tI ’qy KrI auqrdI hY [ A`j dw jo swieMs dw Xu`g d`s irhw hY, gurU nwnk swihb ny 500 swl pihlW gurbwxI iv`c d`s id`qw sI [ bRihmMf iv`c l`KW DrqIAW, AwkwS, pwqwl hn [ gurbwxI iv`c ies g`l dw vI izkr hY ik cMdrmw dI AwpxI rOSnI nhI ; cMd, sUrj qoN AwpxI rOSnI lY ky cmkdw hY [” sis Gir sUru vsY, imtY AMiDAwrw ] (pM.943) gurvwk iehI ArQ hn [
ies mhwn gRMQ dw mu`Flw qy pihlw srUp hY, mwnv-drdI gurU nwnk swihb jI mhwrwj vloN ‘Driq lokweI’ nUM soDx ih`q kIqy pRcwr dOirAW (audwsIAW) vyly AwpxI qy v`K v`K BgqW dI aucwrn kIqI ‘Dur kI bwxI’ dw sMgRih rUp auh ‘ikqwb’ (poQI), ijs dw izkr BweI gurdws jI ny Awpxy vloN ricq vwrW iv`c siqgurU jI dI ‘m`ky mdIny’ dI Xwqrw dw vrnx kridAW do vwr kIqw hY [ ijvyN
puCin Poil ikqwb no, ihMdU v`fw ik muslmwnoeI ?
bwbw AwKy hwjIAW, suiB AmlW bwJhuN dono roeI [ {vwr 1,pauVI 33}
dUjw srUp hY, pMcm pwqSwh gurU Arjn swihb jI mhwrwj vloN sMn 1604 (sMmq 1661) iv`c sRI AMimRqsr ivKy iqAwr kIqI auh ‘poQI’, ijs nUM hux ‘Awid bIV’(poQI swihb), ‘krqwrpurI bIV’ jW ‘krqwrpurI srUp’ kih ky siqkwirAw jWdw hY [ BwvyN, keI ivdvwn qy jQybMdIAW aus dI pRmwxIkqw pRqI vI sidMgD hn [ ijvyN, dmdmI tkswl (jQw iBMfrW ) mihqw vloN pRkwiSq ‘ gurbwxI pwT drpx’ dy A^Ir iv`c pMnw 696 ’qy iliKAw hY ik sRI krqwrpurI bIV dy qkRIbn pMdrW sO pwT-Byd AYsy hn, jo gurg`dI pRwpq dmdmI bIV nwl nhI imldy [
SRI gurU gRMQ swihb jI dI pwvn bIV dy ivkws iv`c qIjw srUp hY, dsm pwqSwh gurU goibMd isMG swihb jI mhwrwj vloN AwpxI dyK-ryK hyT sRI AnMdpur ivKy SoBnIk ‘sRI dmdmw swihb’ dy sQwn aupr sMn 1682 (sMmq 1739) ivKy ‘so purKu’ dy 4 SbdW vwly sMgRih Aqy nOvyN pwqSwh dI bwxI smyq iqAwr krvweI pwvn bIV, ijs nUM ‘dmdmI bIV’ jW ‘dmdmI srUp’ AwiKAw jWdw hY [ nwnkSwhI kYlMfr muqwibk dsm pwqSwh jI mhwrwj 20 AkqUbr sMn 1708 nUM sRI Aibcl ngr hzUr swihb (ndyV) ivKy iesy hI ‘dmdmI srUp’ nUM guirAweI bKSky joqI-joiq smwey sn[

iehI kwrx hY ik SRomxI kmytI dI pRis`D mwisk piqRkw ‘gurduAwrw gzt’(jUn 1977) iv`c kmytI dy rIsrc skwlr qy is`K rYPrYNs lwiebRyrI sRI AMimRqsr dy ieMcwrj sR: smSyr isMG ‘ASok’ jI ny “SRI Awid bIV’ qoN ‘dmdmI bIV’ dy ivkws dI crcw kridAW iliKAw sI :-
“SRI Awid bIV’ qoN ‘dmdmI bIV’ dw ivkws qy Pyr ausy bIV nUM ‘SRI gurU grMQ swihb jI’ dI pivqr pdvI dw pRwpq hoxw, ies bIV dw AMqlw pVwE hY [ sRI gurU goibMd isMG jI ny ipqw sRI gurU qygbhwdr jI dI ShIdI qoN bwAd sMmq 1732 qoN sMmq 1739 ibkRmI (sMn 1675 qoN 1682) q`k, ‘Awid isMGwsn dmdmw’ sRI AnMdpur swihb dy AsQwn pur, jd ik gurU sihb jI dI aumr Ajy 9 qoN 15 virHAW dy dirimAwn sI, Awpxy siqkwr Xog pVdwdw sRI gurU Arjn dyv jI pMcm pwqSwh dy ivrsy vjoN imly ‘sRI Awid gRMQ’ nUM smyN dy Pyr nwl ho rhIAW Adlw-bdlIAW hox qoN bVy Xqn nwl sMBwilAw qy Pyr AwpxI dyK-ryK iv`c ShId ipqw SRI gurU qygbhwdr jI dI bwxI aus iv`c bkwiedw QwauN QweIN Swml krky, ausy ‘Awid bIV’ nUM dmdmI bIV dw srUp sMmq 1739 ibkRmI (sMn 1682) iv`c id`qw [ ijs dw pRmwx ‘is`K rYPrYNs lwiebRyrI’ dI purwqn h`Q ilKq nM: 97 vyK ky ho skdw hY”[
ATwrvIN sdI dI rcnw ‘bMswvlI nwmy’ dy ilKwrI BweI kysr isMG ny iliKAw hY ik dsvyN pwqSwh jdoN joqI-joiq smwvx l`gy qW is`KW puiCAw :
grIb invwz ! sMgq hY qyrI, ies dw kI hvwl ? “bcn kIqw gRMQ hY gurU lV pkVo Akwl [”
BweI swihb ny iesy hI gRMQ dy dsvyN crn iv`c auprokq scweI nUM dhurWidAw pMQ nUM qwVxw vI kIqI hY ik “ dsvW pqwSwh g`dI guirAweI dI gRMQ swihb nUM dy igAw [ A`j prq`K gurU Aswfw gRMQ swihb hY [ soeI igAw jo gRMQoN igAw [
iesy leI gurduAwirAW iv`c hryk dIvwn dI smwpqI ’qy ‘sB is`Kn ko hukm hY gurU mwinE gRMQ’ dw dohrw pVHn dI prMprw hY Aqy pMQk ivDwn ‘is`K rihq mrXwdw’ iv`c vI gurduAwry dy isrlyK hyT Dwrw nM: (h) iv`c AwdyS id`qw igAw hY “ sRI gurU gRMQ swihb jI dy vwkr (qu`l) iksy pusqk (poQI) nUM AsQwpn nhI krnw” [
pr, AiqAMq duKdweI qy inMdxXog Gtnw ieh vwpr rhI hY ik sRI gurU goibMd isMG jI mhwrwj dI ies qwVxw “soeI igAw jo (gurU) gRMQoN igAw” nUM ivswr ky Aqy pMQ pRvwixq mrXwdw ivcly auprokq PYsly dy au~lt, kuJ ibprvwdI fyirAW dI g`l qW C`fo, (aunHW qW kdI vI pMQk ivDwn nUM pRvwn nhI kIqw [ ikauNik, jy auh is`K rihq mrXwdw nUM mMn ky ^wlsw pMQ iv`c iml jwx qW iPr aunHW dI vKrI hoNd AQvw pihcwx pRgt nhI huMdI, ijs krky aunHW dw hlvw-mMfw cldw hY ) q^q sRI ptnw swihb Aqy SRI hzUr swihb ivKy vI sRI gurU gRMQ swihb jI dy brwbr ivvwdgRsq ‘dsm gRMQ’ dw pRkwS kIqw jw irhw hY [ sRI gurU gRMQ swihb dI qrHW hI brwbr qy sRI muKvwk ley jWdy hn [ AKMf pwT huMdy hn [ cOk mihqw (jQw iBfrW ) vloN pRkwSq ‘gurbwxI pwT drpx’ pusqk iv`c vI ‘dsm gRMQ’ dy sRI AKMf pwT dI mrXwdw ilKI hoeI hY [
hor isqm dI g`l qW ieh hY ik jdoN sRI Akwl q^q swihb qoN pMQk ivDwn dI CotI-motI aulMGxw kwrn iksy ZrIb is`K nUM qnKwh (dMf) lwauxI jW Cykxw huMdw hY qW ‘au~ltw cor koqvwl nUM fWty’ dI khwvq Anuswr EhI pujwrI, pMj ipAwirAW dy rUp iv`c PYslw krn vwly j`j bx bYTdy hn [ 10 ku swl pihlW sRI Akwl q^q swihb qy hox vwly pMQk PYsilAW leI auprokq dovyN q^q swihbwnW dy pujwrIAW nUM nhI sI bulwieAw jWdw [ ikauNik, ie`k qW auh is`Dy rUp iv`c pMQ pRvwixq is`K rihq mrXwdw dI aulMGxw dy doSI sn [ Aqy dUjy, auh ‘dsm gMRQ’ nUM sMpUrn qOr qy sRI gurU goibMd isMG jI rcnw mMnx leI bij`d sn [ jd ik sRomxI gurduAwrw pRMDk kmytI, jQydwr sRI Akwl q^q swihb Aqy hYf gRMQI sRI drbwr swihb dI rwie muqwibk PYslw lY cu`kI sI ik ‘dsm gRMQ’ ivclw ‘cirqRo pKXwn’ dw Aiq ASlIl ih`sw ( ijs nUM AwpxIAW DIAW BYxW qy sMgq iv`c snwauxW vI muSkl hY ) dsm pwqSwh dI rcnw nhI hY [ Gtnw ieauN GtI ik mihrUm sR. sMqoK isMG cMfIgV vwilAW ny jdoN SoRmxI kmytI nUM pqr ilK ky auprokq rcwnw bwry pu`iCAw qW Drm pRcwr kmytI dy mIq skqr sR. gurbKS isMG ny p`qr nM: 36672 imqI 3-8-73 Answr hyT iliKAw au~qr id`qw :
sRI mwn jI, Awp jI dI piqRkw imqI 6-7-73 dy sbMD iv`c, isMG swihbwn sRI drbwr swihb Aqy jQydwr sRI Akwl qKq swihb AMimRqsr dI rwie hyT ilKy Anuswr Awp jI nUM ByjI jWdI hY :
cirqRo pKXwn jo dsm gRMQ iv`c AMkq hn, ieh dsmyS bwxI nhI [ ieh purwqn ihMdU imiQhwsk swKIAW dw auqwrw hY [

Asl iv`c iehI kwrx hY ik is`K rihq mrXwdw iv`c gurbwxI kIrqn smyN BweI gurdws qy BweI nMd lwl jI dI bwxI nUM gwien krn dI AwigAw qW id`qI geI hY [ pr, dsm gRMQ ivclI bwxI dw koeI izkr nhI hY [ ^wlsw jI ! sRI gurU gRMQ swihb jI dw guirAweI idvs mnwaux dw Asl mksd qW iehI hY ik AsIN idRV krIey ik swfy sdIvI gurU ‘sRI gurU gRMQ swihb’ hn [ hor koeI ivAkqI jW gRMQ nhI, BwvyN auh iksy swijS ADIn swfy gurU nwnk srUp ds gurU sihbwn ivcoN vI iksy dy nwm nwl hI ikauN nw joiVAw igAw hovy [ ikauNk, aunHW AwpxI h`QI swnUM (^wlsy) sRI gurU gRMQ swihb jI dI qwby kIqw hY [
18vIN sdI dy A`D iv`c ArMB kIqI PwrsI dI pusqk ‘aumdw auqvwrI^’ (ikRq sohn lwl sUrI) iv`c vI iliKAw hY ik dsm pwqSwh dy joqI joiq smwaux vyly is`KW bynqI kIqI ; hzUr hux gurU iks nUM (kdwm ks rw) inXq kIqw hY qW iehdy auqr iv`c aunHW hukm kIqw : “gurU gRMQ jI Asq [ drimAwny gRMQ vw gurU, hyc &rky nysq [” Bwv, gurU gRMQ jI hn [ gRMQ qy gurU iv`ckwr koeI &rk nhI hY [
gurU-idRStI ivc pRvwn cVHy Aqy gurU ky smkwlI rbwbI-kIrqnIey BweI ‘blvMf’ jI dy SRI gurU gRMQ swihb jI ivcly SbdW ‘joiq Ehw, jugiq swie, sih kwieAw Pyir pltIAY’ muqwibk, SRI gurU nwnk swihb jI dy dsvyN srUp SRI gurU goibMd isMG jI ny Awpxy joqI-joiq smwvx qoN do idn pihlW kqk sudI qIj sMmq 1665 dy idhwVy ie`k ivSyS dIvwn lgw ky SRI (gurU) gRMQ swihb jI nUM guirAweI b^iSS kIqI[
‘pMQ pRkwS’ ivc igAwnI igAwn isMG jI ilKdy hn ik SRI (gurU) gRMQ nUM guirAweI bKSx vyly pRkrmw krky m`Qw tykx qoN pihlW gurdyv jI AwiKAw ik ‘hux AsIN auh mhwn gurU sQwipq kr rhy hW ijs qy kdy buFypw nhI Awvygw Aqy nw hI kdy mrygw[ijs qoN swirAW nUM ie`ko ijhw ipAwr imlygw Aqy ijs qoN aupdyS Awidk dyx dy ivhwr ivc kdy iksy nwl p`K-Byd dy vrqwv dI sMBwvnW vI nhI ho skygI[ieauN khidMAW gurdyv jI ny SRI (gurU) gRMQ swihb dw pRkwS krvwieAw Aqy pRkrmw krky Aiq Adb shq m`Qw tyikAw Aqy swrI sMgq nUM vI Aijhw krn leI hukm id`qw[igAwnI jI dI kwivmeI ilKq ies pRkwr hY:
Ajr Amr AKMf rhy, ie`k rs sm Bwvy[
Byd p`K ibn sBn ko, aupdyS idRVwvy[
iem kih gurU gRMQ kw pRkwS krwXo[
gurU rUp Qp pUj ky sB sy pujvwXo[
‘mihmw prkwS vwrqk’ dy SbdW ivc siqgurU jI ny AYlwn kIqw;
‘Ab myrw zwihrw rUp gurU grMQ ko jwxnw[ijs ny myry sy bwq krnI hoie qo Awid gurU grMQ swihb kw pwT krnw, myry sy bwqW hovyNgI’[
iehI kwrn hY ik hux SRI gurU gRMQ swihb jI dy snmuK dIvwn dI smwpqI vyly, dsm-gurU jI dy hukm dI idRVqw ih`q, ipCly kuJ smyN qoN cl rhI pMQk rvwieq muqwibk igAwnI igAwn isMG jI dy ricq ‘pMQ pRkwS’ ivcoN hyT iliKAw hoieAw dohrw bVyH hI auqSwh pUrvk FMg nwl duhrwieAw jWdw hY :
AwigAw BeI Akwl kI qbI clwieE pMQ[
sB is`Kn ko hukm hY, gurU miwnE gMQ[
gurU gRMQ jI mwinE pRgt gurW kI dyih[
jo pRB ko imilbo chih Koj Sbd myN lyih[
ienHW dovyN dohirAW dw ADwr Asl ivc A`gy ilKy jw rhy do dohry hn[ijnHW ivcoN pihlw hzUrI syvk is`K BweI pRihlwd isG jI dI rcnw hY, ijs ny siqgurU jI dw srIrk rUp ivc Aw^rI drSn kridAW Awpxy kMNnHW nwl gurU-hukm nUM suixAW Aqy dUjw BweI srUp isMG kOiSS dI rcnw hY[ ies dy pws gurU-jIvn nwl sbMDq B`t vhIAW dw bhuq vfw ^zwnw sI [ ieh dovyN rcnwvW auprly pRclq dohry nwloN vDyry pRmwxIk Aqy gurmiq isDWqW dy AnukUl hn [ pMQ nUM ies pRqI ivcwr krnI Aiq lwhyvMdI hovygI [
(1)-Akwl purK ky bcn isEN, pRgt clwieE pMQ[
sB isKx ko hukm hY, gurU mwinE gRMQ[
(2)-gurU Kwlsw mwnIAY, pRgt gurU kI dyih[
jo isK mo imlbo chih, Koj ienhu mih lyhu[

SRI gurU gRMQ swihb jI dI ilKqI-ie`kswrqw qy pRmwixkqw
sRI Akwl q^q dy muK syvwdwr (jQydwr) BweI gurbcn isMG jI vloN 7 julweI 2012 nUM ivvwdq sunihrI bIVW dy mwmly iv`c hyT iliKAw ibAwn id`qw, ijs iv`c aunHW mMinAw hY ik “SRI gurU grMQ swihb jI dy h`Q ilKq srUpW Aqy Cwpy dy srUpW iv`cwly gurbwxI pwTW iv`c Byd hY [ AsIN keI vwr Xqn kIqw hY ik Gto-G`t gurU gRMQ swihb jI dw ie`k Aijhw srUp iqAwr kr ilAw jwvy, ijs iv`c purwqn srUpW qy Cwpy dy srUpW iv`clw Byd ^qm ho jwvy” [
ieh ie`k Aijhw s`c hY, ijs pRqI KojI ivdvwnW nUM koeI S`k-SubHw nhI [ ikauNik, SRomxI kmytI dy pRbMD hyT kuJ eImwndwr ivdvwnW duAwrw ies p`KoN swlW b`DI kMm ho cu`kw hY [ dws (jgqwr isMG jwck) ‘ShId is`K imSnrI kwlj sRI AMimRqsr’ dy ividAwrQI vjoN sMn 1976 qoN SurU ho ky sRI drbwr dy gRMQI qy pRcwrk dy rUp iv`c hux qk SRomxI kmytI nwl sbMDq cilAw Aw irhw hY [ ies leI sRI Akwl q^q swihb jI dy mjUdw muK syvwdwr vloN pRgtweI scweI dy ipCokV bwry BlIBWq jwxU hY [ pr, ijhVy s`jx jQydwr jI dy auprokq ibAwn nUM ADwr bxw ky ies p`K dI ivcwr-crcw nUM ivqMfw-vwd v`l vDw rhy hn, pRqIq huMdw hY ik aunHW dy ies vrqwry ip`Cy jwxkwrI dw ADUrwpn hY [ ikauNik jy AslIAq dw boD hovy qW myry ivdvwn vIr kucrcw C`f ky Asl mu`dy v`l iDAwn dyx Aqy Poky vwd-ivvwd iv`c Awpxw qy hornW dw kImqI smW nw gvwaux [ swnUM sucyq rihxw cwhIdw hY ik sRI gurU gRMQ swihb jI dI pRmwxIk-bIV dw Aihm pMQk mslw A^bwrI ibAwnbwzI nwl h`l hox vwlw nhIN qy ies p~KoN hOly p`Dr dI cuMJ-crcw pMQ leI hwnIkwrk vI hY [
sRI drbwr swihb dy swbkw muK gRMQI qy Akwl q^q dy swbkw mu`K-syvwdwr mihrUm igAwnI ikRpwl isMG jI, jo bVy inrmwx qy ivdvwn s`jx sn, iqnHW muqwibk ies ivcwr-crcw dw ADwr qdoN b~Jw, jdoN sMn 1947 iv`c pwksqwnI GlUGwry vyly by-Gr hoey guris`K pRvwrW qy fyrydwrW vloN syvw-sMBwl dI AsmrQw kwrn sYNkVy h`Q-ilKq bIVW SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI vloN sQwpq ‘is`K rY&rYNs lwiebryrI’ sRI AMimRqsr ivKy phuMcIAW Aqy KojI s`jxW dy pwT krn qoN purwqn h`Q-ilKqI Aqy Cwpy dy srUpW ivcwly bwxI dI kuJ by-qrqIbI qy pwT-Byd au~GV ky swhmxy Awey [ jd kuJ pMQ-drdI KojI ivdvwnW vloN ieh SMky SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy noits iv`c ilAWdy qW kmytI vloN Awpxy rIsrc skwlr sR: rxDIr isMG Aqy do hor KojI s`jxW igAwnI kuMdn isMG qy inhMg BweI igAwn isMG ‘suqMqr’ ’qy ADwirq ie`k sb-kmytI bxweI qy aus dy izMmy sRI gurU gRMQ swihb jI dIAW do BwgW iv`c Cp rhIAW sMQw-sYNcIAW Aqy purwqn h`Q-ilKqI bIVW dy pwT myl ky pwT-BydW dI sUcI iqAwr krn dw mhqv pUrx kMm lwieAw [
‘is`K rY&rYNs lwiebryrI’ iv`c aus vyly lgBg pMj sO purwqn h`Q ilKqI bIVW sn [ sb-kmytI dy KojI ivdvwnW ny ienHW bIVW ivcoN sMmqW vwlIAW SuD qy pRmwxIk s`T-s`qr bIVW CWt ky aunHW dI kwl-krm Anuswr sUcI iqAwr kIqI [ ienHW bIVW qy sMQw-sYNcIAW dy pwTW nUM Awps iv`c mylx qoN jo jo Prk aunHW nUM mihsUs hoey, aunHW pwT BydW dI sUcI, SuD qy ASuD pwTW bwry AwpxI injI slwh Aqy purwqn bIVW bwry kuJ hor ivSyS not ilK ky kmytI nUM sauNp id`qy [ mihrUm sR: gurcrn isMG tOhVw jI dy pRDwngI kwl iv`c SRomxI kmytI dy sUJvwn skqr sR: mihMdr isMG, Drm pRcwr kmytI dy skqr sR: gurbKS isMG, ShId is`K imSnrI kwlj dy ipRMsIpl hirBjn isMG qy sRI drbwr swihb dy muK gRMQI ig:ikRpwl isMG jI dy audm qy pRyrnw sdkw sb-kmytI vloN swlW-b`DI myhnq nwl iqAwr kIqI geI pwT-BydW dI auprokq sUcI nUM pMj BwgW iv`c pRkwSq krn dI Xojnw bxI qy pRkwiSq hoeI [
cMgy Bwg sn ik aunHIN idnIN mYN ‘ShId is`K imSnrI kwlj, sRI AMimRqsr’ ivKy sMn 1974-76 dI pRcwrk klws iv`c ividAw pRwpq kr irhw sW [ ies leI ipRMsIpl swihb jI hurW nwl dws (jwck) nUM vI keI vwr is`K rYPrYNs lwiebryrI iv`c jw ky KojI ivdvwnW nwl iml bYTx, ivcwrW krn Aqy keI mhqv pUrn ieiqhwsk bIVW dy drSn krn dw Avsr vI bixAw [ ijnHW ivcoN izkr Xog hn sB qoN pRwcIn qy BweI gurdws jI dI imsl vwlI sRI hirgoibMd swihb jI dy smyN dI pRmwxIk 1 nM: lhOrI bIV-ilKq sMmq 1667 (sMn 1610), 11/4886 nM: BweI pwKr m`l iFloN (poqrw cODrI lMgwh) ilKq sMmq 1745 (sMn 1688), 97 nM: dmdmI srUp ilKq sMmq 1739 (sMn 1682) Aqy nOvyN qy dsvyN pwqSwh dy drbwrI ilKwrI BweI hirdws jI vwlI 7 nM: bIV [
mYnUM cMgI qrHW Xwd hY ik ipRMsIpl swihb jI ny ies ieiqhwsk qy pRmwixk bIV dIAW Awpxy kYmry nwl kuJ qsvIrW vI leIAW sn [ hux qW Swied auprokq iksm dIAW kImqI bIVW dIAW kyvl kuJ vIfIE pRwpq ho skx, sRI Akwl qKq dy swbkw muK-syvdwr pRo: mnjIq isMG jI duAwrw sQwipq pRo: swihb isMG tRst sRI AnMdpur swihb pwsoN Aqy ipRMsIpl swihb dI iK`cIAW PotoAW pwRpq ho skx aunHW dy byty ipRMsIpl siqnwm isMG cMfIgV kolo; ikauNik, is`K rYPrYNs vwlw ieh swrw ieiqhwsk qy swihqk ^zwnw jUn 1984 dy GlUGwry vyly swfy h`QoN jWdw irhw hY [
not krn vwlI scweI ieh hY ik bIV nM: 1 nUM C`f ky bwkI iqMnW iv`c nOvyN mhl dI bwxI drz sI [ krqwr purI bIV iv`c ‘so purK’ sMgRih vwly cwr Sbd nhI hn; pr, iFloN vwlI bIV iv`c ‘so dru’ qy ‘so purKu’ dy nOvW SbdW smyq jYjwvMqI mhlw nOvW dy cwr Sbd iblkul rwgW dI AjokI qrqIb muqwibk AMikq sn [
jdoN sR: rxDIr isMG vwlI sb-kmytI vloN iqAwr pwT BydW dI sUcI pMj BwgW iv`c Cp geI qW AYfISnl skqr sR: gurbKS isMG jI ny ipRMsIpl hirBjn isMG jI hurW nUM ApRYl 1976 iv`c BUimkw ilKx leI KrVw ByijAw qW ipRMsIpl jI hurW mYnUM Gr bulw ky AwiKAw :
“bytw ! ieh poQIAW lY jwE, cwr swQI hor Awpxy nwl lwE qy igxqI krky d`so ik ku`l ikqny pwT-Byd hn [ rxDIr isMG jI hurW vloN ilKy ivSyS notW dy pMny vI not kr lYxy”; ikauNik BUimkw ilKx leI ieh swrI jwxkwrI zrUrI hY [ ieh poQIAW pVH ky quhwnUM purwqn bIVW dy drSn vI ho jwxgy qy AslIAq dw vI pqw c`l jweygw [ BivK quhwfy h`QW iv`c hY [ byty ! Xwd r`Kxw, ‘Dur kI bwxI’ dI sMpwdnw dw kwrj gurU nwnk swihb jI qoN lY ky dsvyN pqwSwh gurU goibMd isMG jI mhwrwj q`k inrMqr c`ilAw hY [ swry gurU swihbwn ny ies Amolk rUhwnI Kzwny nUM AwpxI jwn qoN vI kImqI jwx ky sdw hI Awpxy AMg-sMg sur`iKAq r`iKAw qy sMBwilAw hY [ pr, ijs pwvn bIV nUM dsvyN pwqSwh ny sMpwdqI sMpUrnqw bKSI Aqy sRI hzUr swihb (ndyV) phuMc ky Awpxy joqI-joiq smwvx qoN pihlW AkqUbr sMn 1708 iv`c pMQ nUM gurU gRMQ swihb dI qwibAw kIqw; bdiksmqI nwl auh srUp vI GlUGwirAW vyly AsIN guAw bYTy hW [ gurU Arjn swihb jI mhwrwj vloN BweI gurdws jI duAwrw ilKweI qy sMpwidq krvweI geI bIV dy hux q`k dI hoeI Koj qy myrI qu`C bu`DI muqwibk kyvl do hI inktvrqI auqwry hn; ie`k hY krqwr purI bIV qy dUjI hY is`K rYPrYNs iv`clI sRI hirgoibMd swihb vwlI lhOrI bIV [
swnUM Bu`lxw nhIN cwhIdw ik BweI bMno hI pihlw is`K sI, ijs ny siqgurW dI rzw muqwibk BweI gurdws jI dI ilKI bIV dw pihlw auqwrw kIqw [ BweI gurdws jI vwlI mUlk bIV (poQI) qW sRI drbwr swihb ivKy pRkwS leI sMBwl leI geI, auqwirAW leI BweI bMno vwlI bIV hI ilKwrIAW leI auplBd rhI [ iehI kwrx hY ik QoVI bhuq Adlw bdlI nwl vDyry auqwry BweI bMno vwlI imsl dy imldy hn; BweI gurdws jI dI imsl vwly Gt [ pr, du`K nwl kihxw pY irhw hY ik BweI bMno vwlI mUl bIV vI AsIN sMBwl nhI sky [ ikauNik, myrw mn nhI mMndw ik BweI swihb jI vrgw gurU jI dw Aiq inktvrqI qy sUJvwn is`K, ijs nUM siqgurW ny Awp BweI gurdws jI dw shwiek ilKwrI bxwieAw hovy, auh auqwrw kridAW siqgurW dI AwigAw jW BweI gurdws jI dI slwh dy bgYr hI ‘rxJuMJnVw gwau sKI…’ vrgw ADUrw Sbd, ‘Cwif mn hir ibmuKn isau sMg’ vrgI isrlyK-hIx iek`lI quk, mIrWbweI dw pdw Aqy rwgmwlw vrgI nwmu-ivhUxI rcnw nUM bIV iv`c ilKx dI Av`igAw krdw [ ies leI ijs bIV iv`c AijhIAW Bu`lW mjUd hox, aus nUM BweI bMno jI vwlI mUilk ilKq nhI mMinAW jw skdw; BwvyN ik auh kwnHpur hovy jW ikqy hor……[
myrI jwxkwrI muqwibk dsvyN pwqSwh dy vyly dIAW vI is`K rYPrYNs iv`clIAW do hI pRmwixk bIVW hn; iek hY dsvyN pwqSwh dy hzUrI ilKwrI qy AinMn syvk is`K BweI hirdws jI vwlI Aqy dUjI hY 97 nM: AnMdpurI bIV, ijs nUM sR: smSyr isMG ASok vrgw hMiFAw KojI ivdvwn Aqy SRomxI kmytI dw rIsrc skwlr ‘dmdmI srUp’ mMndw hY Aqy hY vI ieh soLW Awny s`c [ BulyKw nw Kwxw ! ieh dmdmw sQwn, sRI AnMdpur swihb iv`c hY, ijQy dsvyN pwqSwh ny gurdyv ipqw jI dI bwxI bIV iv`c ilKvweI [ ies leI ^wlsw pMQ v`loN SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dI srpRsqI hyT auprokq iksm dIAW pRmwixk bIVW dI rOSnI iv`c sRI gurU gRMQ swihb jI dy Cp rhy mjUdw srUp iv`clI bwxI dI qrqIb Aqy pwT-BydW nUM dUr krky hI AYsI pRmwxIkqw kwiem kIqI jw skdI hY ik iksy vI ie`k purwqn bIV nUM ADwr bxw ky koeI AnmqI jW SrwrqI ibrqI vwlw bMdw ‘gurU gRMQ’ pRqI S`k dI auNgl nw auTw sky [
pwT-BydW dI sUcI aujwgr krnI vI ies pwsy cu`ikAw ie`k ienklwbI kdm hY [ pr, ieh mhwn kwrj isry cVH skdw hY, jykr SRomxI kmytI dy mYNbrW iv`c AYsy lokW dI bhuigxqI hovy ijhVy gurbwxI boD r`Kdy hox Aqy gurduAwrw pRbMD nUM suDwrn qy gurmiq pRcwrn nUM hI Awpxy jIvn dw lkS bxw ky Awey hox [ byty ! suAwrQI rwjnIqk ibRqI rKx vwilAW dI mjUdgI iv`c Aijhw sMvydnSIl kwrj ho skxw AsMBv jwpdw hY; ikauNik, ie`lW vWg au~cy aufidAW vI auh votW dy murdwr v`l hI q`kdy rihMdy hn [ Zulwm mwniskqw vwly cwplUs mulwzm vI Aijhy kOmI kwrjW iv`c rukwvt hI bxdy hn [ ieh sUcI vI ikQoN pRkwSq hoxI sI jykr skqr igAwnI mihMdr isMG qy sR: gurbKS isMG ie`k ju`t ho ky mrdwvIN ihMmq nw krdy, hYf gRMQI igAwnI ikRpwl isMG jI sMprdwiek sMkIrnqw nw C`fdy Aqy ipRsIpl sqbIr isMG jI tOhVw jI nUM iqAwr krn iv`c iemwndwrI nwl swfw swQ nw idMdy [ A`Cw ! hux jwE qy iDAwn pUrvk disAw kMm ky k`l Swm q`k d`so”[
mYN Awpxy jmwqIAW ivcoN ig: bldyv isMG bMgy, ig: kyvl isMG (swbkw jQydwr q^q sRI dmdmw swihb) igAwnI jsbIr isMG (mu`K gRMQI gurduAwrw AkwlI is`K sBw vYnkUvr) qy mihrUm BweI gurmyj isMG TrU nUM ie`k ie`k Bwg dy ky pwT BydW dI igxqI krvweI qy swry BwgW ivcoN kuJ ivSyS not AwpxI kwpI iv`c ilK ky, dUsry idn dupihr qoN ipCoN cwr ku vjy dPqr iv`c jw d`isAw ik poQIAW BwvyN v`K v`K 5 hn, pr ienHW dy pMinAW dI igxqI inrMqr c`l rhI hY, ijnHW dI ku`l igxqI 860 hY [ swfI igxqI muqwibk ienHW iv`c bIVW dy vyrvy sihq 4784 pwT-BydW dI inSwndyeI kIqI geI hY [ ienHW iv`c kuJ AMk-joVW dy Byd qy bwxI dI by-qrqIbI vI Swml hY [ ienHW poQIAW nUM ghu nwl vwicAW ieh Byd vI Ku`lHdw hY ik BweI gurdws jI dI imsl dIAW bIVW, Cwpy dIAW bIVW dw ADwr nhI bx skIAW [ ivSyS not BwvyN swry hI bVy mh`qv pUrn hn; pr aunHW ivcoN kuJ not AsIN pMinAW smyq kwpI kIqy hn [
ijvyN, pihly Bwg dy pMnw 35 aupr sRI rwg dI vwr dy AMq iv`c Awey ‘suDu’] l&z bwry iliKAw hY “ieh pwT, iksy ilKqI gRMQ swihb iv`c, iksy vI vwr nwl nhI lBdw ] krqwr purI bIV ’c ilKwrI dy hI h`Q-klm nwl iliKAw vyKdy hW [ ijQoN CwpyKwny vwilAW m`KI qy m`KI mwrnI ArMBI hY ] so, ieh Zlq rIs Cf dyxI cwhIdI hY” [
iPr, pihly Bwg dy pMnw 82 ’qy gauVI kI vwr mhlw pMjvW dy AMq iv`c Awey ‘suDu kIcY’] bwry not hY “ suDu kIcY kI hdwieq, pMcm pwqSwh ny Awpxy ilKwrI nUM ASuDIAW, drusq krn vwsqy, kr-kmlW nwl ilKI sI [ hukm ’qy A`ml krky, ilKwrI ny ilK id`qw sI : ‘suDu kIqw’ [ ieh dovyN pwT ‘Awid bIV’ dI p`kI ieiqhwsk pCwx hn [ AYpr ienHW nUM AgWh clweI r`Kxw, dwnweI nhI [ m`KI qy m`KI mwrn vwly ilKwrIAW qoN ibnW hor iksy ny ieh nkl mwrI BI nhI [ ‘gu. dUK invwrn-pitAwlw’ dy qoSyKwny ivrwjmwn ie`k ilKqI gRMQ swihb iv`c ‘suDu kIqw’ pwT BI AsW piVHAw hY [ pr ieh vI gYr zrUrI nkl hI hY ] nmUny vjoN dyKo :- A`gy pMj purwqn bIVW dw vyrvw hY” [
ipRMsIpl boly “iblkul TIk [ krqwrpurI bIV iv`c ieh hdwieq, vYsy vI hwSIey qoN bwhr hY qy ies nUM pwT dw AMg vI nhI mMinAw jw skdw [ dUjy aunHW dI l&z ‘suDu’ bwry dlIl vI bVI vzndwr hY ik ieh ilKq cYk-krqw (siqgurW) dy h`QW dI hoxI cwhIdI hY nw ik ilKwrI dy h`Q dI [ mYN iPr AwpxI not-bu`k qoN dyK ky boilAw ik pMjvyN Bwg iv`c sRI gurU gRMQ swihb jI dy mjUdw srUp iv`c pMnw 1253 ’qy AMkq “Cwif mn hir ibmuKn ko sMg” bwry 2 not ilKy gey hn [ pihly iv`c ilKqI bIVW iv`clI jwxkwrI idMidAW bIV nMbr 36/ 117 dy hvwly nwl swrMg dy isrlyK hyT auprokq ArMBk pMkqI smyq sUrdws dI muhr-Cwp vwlw bwkI dw pUrw Sbd iliKAw hoieAw hY [ dUjy not iv`c ies Sbd dy bIVW iv`cly pwT dy ky ivdvwnW ny in`jI slwh ieEN ilKI hY :
“so, ieh iek`lI quk rKxI TIk nhIN [ imly qW SuD pwT vwlw swrw Sbd Swml kr lYxw cwhIdw hY [ ieh Sbd dsvyN pwiqSwh dy drbwrI ilKwrI BweI Pqh cMd ‘bwl goibMd’ dy ilKy ‘sUr swgr’ iv`c hYgwie : ijs dw pwT ieauN hY …………………… ( ‘sUr swgr’-piq 743/ 2926//2, sqR 27 qoN 29 q`k)
ipRMsIpl sux ky boly “ieh swfy leI nvIN jwxkwrI qy nyk slwh hY” [ dws ny svwl kIqw ik rwmklI rwg dy CMqW iv`clIAW ‘rx JuMJnVw gwau sKI……..(pMnw 927) bwry ieh ivdvwn ikauN cu`p hn ? au~qr iv`c aunHW ikhw “swQIAW nUM kihxw ik ies sbMDI SbdwrQ poQIAW vwlw not pVH lYx [ bwkI g`l klws iv`c krWgy [ AYsw qW nhI ho skdw ik iksy Sbd dw kuJ ih`sw gurmiq AnuswrI mn ilAw jwey qy kuJ gurmiq dy ivprIq [ bytw ! Aijhy Byd imtwaux leI kOm iv`c gurbwxI pRqI bhuq jwgrUkqw ilAwaux dI loV hY” [
pwTkW dI jwxkwrI leI SbdwrQ iv`clw Pu`t not ieauN hY : sRI krqwrpur vwlI bIV iv`c ies Sbd dIAW kyvl do qukW idqIAW hn, pr BweI bMno vwlI bIV iv`c cwr pdW dw CMq id`qw hY [ mzmUn bwlk hirgoibMd jI dy sbMD iv`c dy iksy sMskwr dw nhI, sgoN ‘AnUp bwlk’ dw AlMkwr lY ky aus dy jIvn dy zrUrI mOikAW (jnm, nwm-krn, Bdx, skUly pYx, mMgxw, ivAwh) nUM lY ky AMimRq-nwm dy vMfx dw izkr krdy hn, iesy qrHW hornw QwvW ’qy AlwhxIAW, GoVIAW, jMJU, ivAwh Awid dy AlMkwr vrqy gey hn [ (SbdwrQ pMnw : 927)
ipRMsIpl : byty ! koeI ivSyS not gurU gRMQ swihb jI dI AMdrlI qrqIb bwry vI hY ?
jI ! hW [ pMjvyN Bwg iv`c pMnw 820 ’qy B`tW dy sveIAW dI smwpqI auprMq bVw hI ivcwrnXog qy mhqv pUrn not ieauN hY :
sRI gurU gRMQ swihb dy keI pRcIn ilKqI sMicAW iv`c smu`cI bwxI ‘sveIAW’ pur hI smwpiq huMdI hY [ Aqy ‘slok vwrW qy vDIk’ cauboilAW qoN b`wd shI itkwxy ilKy hoey hn, sxy ‘BgqW dy slokW’ dy [ lyikMn mgroN auqwry krn vwly lyKkW ny ‘slok m:9’ Swiml krn qy ‘muMdwvxI m:5’ AMq pr pVHn dy i^Awl nwl mhlW dy slok (vwrW qy vDIk) qW auQoN c`uk ky sveIAW dy AKIr ’qy jw pwey hn; pr BgqW-‘kbIr jI’ qy SyK PrId jI’ dy auQy hI rihx id`qy in [ ieh A`ml, b`DI mrXwdw dy AnkUl nhI [ swfI ivcwr hY ik sRI gurU gMRQ swihb dw Bog ieiqhws sMjugiq bwxI-‘sveIAW’ au~qy hI pYxw cwhIdw ie qy muMdwvxI, mhlw 5 dy slokW nwl hI soBw pwauNdI hY [ ijvyN ik Agy dsIAW bIVW iv`c —-(BweI gurdws imsl dIAW 11 bIVW dw hvwlw id`qw igAw hY, ijvyN bIV nM: 1 sMmq 1667 )
ipRMsIpl : “ivdvwnW dI dlIl bVI shI hY Aqy aunHW dI eImwndwrI qy ihMmq dI dwd dyxI cwhIdI hY [ pr, ies sB kwsy nUM A`ml iv`c ilAwaux leI AwgUAW iv`c ihMmq qy sMgqW iv`c jwgrUkqw cwhIdI hY [ byty ! ilKwrIAW dIAW A~KrI aukweIAW dI koeI auGVvIN imswl d`s skdy ho ?” [
hW jI [ AYsIAW aukweIAW qW byAMq hn, pr imswl vjoN sRI gurU gRMQ swihb jI dy 333 pMny ’qy Bgq kbIr swihb jI dy Sbd iv`c AweI pMkqI “ dh ids bUfI pvn JulwvY……] pMkqI iv`cly ‘bUfI’ l&z bwry 18 bIVW dw hvwlw dy ky spSt kIqw hY ik SuD pwT hY : gUfI [ ies bwry ivSyS not ieMj hY :- ‘bUfI’ ASuD pwT dw prcwr, kMnI kqrwaux vwly sMpRdweI pwTIAW dI ikrpw nwl bhuq jwdy hoieAw hY [ tIkwkwr iv`dvwnW ny BI glq Cpy pwT dy ArQ BwvyN gu`fI (pqMg) hI kr id`qy hn [ pr SuD pd Koj-lBx dI Kycl kdI vI iksy nhIN kIqI [

myry Aqy swfy ieiqhws dy pRoPYsr sR: hirBjn isMG jI swaUQwl lMfn vwilAW dy bYiTAW hI ipRMsIpl swihb jI ny Drm pRcwr kmytI dy skqr sR: gurbKS isMG jI (jo ipRMsIpl swihb dy Kws inktvrqI imqrW ivcoN ie`k sn qy bhuq hI DIrjvwn qy bhuq hI nwp-qol ky bolx vwly nyk ienswn sn) nUM Pon kIqw ’qy aunHW jo Sbd boly auh myry kMnW iv`c hux q`k EvyN hI gUMj rhy hn [ mYN smJdw hW ik auh ie`k BivK bwxI sI jo iblkul s`cI hoeI [ ipRMsIpl jI ny ikhw :
“skqr swihb ! mMglwcrn dy msly iv`c kuJ sMprdweI fyrydwrW dI Sih ’qy inhMgW vloN AigAwnqw vs mYnUM qW pihlW hI DmkIAW iml rhIAW hn [ qusIN jwxdy ho ik sMqw isMG toly ny myry isr dw ienwm r`iKAw hoieAw hY [ Cwpy dI bIV iv`c pwTW dI ie`kswrqw qy SuDqw leI pwT-BydW dI sUcI pRkwiSq krnI hor vI sMvydnSIl mwmlw hY [ quhwfI jwxkwrI leI d`sxw chuMdw hW ik sb-kmytI nUM jo pwT-Byd l`By hn, auh 4800 dy lgBg hn qy 1430 pMinAW iv`c ieh koeI CotI igxqI nhI [ BwvyN ik gurU gRMQ swihb dI jI AMdrlI kuJ QoVI-bhuq byqrqIbI Aqy A`KrI qy lgmwqRI pwT-Byd, gurbwxI dI ivcwrDwrw nUM koeI vDyry pRBwvq nhI krdy qy ienHW dy rihMidAW swfI koeI isDWqk hwnI nhI huMdI [ gurU gRMQ swihb jI dy mjUdw srUp iv`c ipaU-dwdy dw ijhVw Kzwnw swnUM pRwpq hY, aus iv`c kuJ vI Aijhw nhI, jo swnUM gurmiq mwrg qoN Btkwaux dw kwrn bxy [
pr, iPr vI sihjy sihjy Awpxy BweIcwry dy sUJvwn lokW nUM pwT-BydW dI jwxkwrI idMidAW, nukqwcInI krn vwly AnmqIAW dw mUMh bMd krn leI ieiqhwsk qy swihqk idRStIkon qoN gurU gRMQ swihb jI dI ilKqI ie`kswrqw qy pRmwixkqw nUM hor vI mzbUq krn leI swnUM ibnHW Gbrwht XqnSIl rihxw cwhIdw hY [ ies leI qusIN vDweI dy pwqr ho, ijnHW swfI slwh mMn ky ies pwsy ieh dlyrwnw kdm cu`ikAw hY [ ikauNik, ies p`KoN Ajy q`k kOmI p`Dr ’qy koeI sWJw au~dm nhI hoieAw [ jdoN p`Qr dw Cwpw AwieAw, qdoN vI ilKwrIAW dIAW ilKqI aukweIAW nUM dUr krn leI pMQk qOr ’qy kIqy gey iksy sWJy Xqn dI sUh nhI imldI [ ipRMitMg pRYs lgx qy vI pwT-BydW dI igxqI GtI nhIN, sgoN vDI hY; ikauNik, kMpozItrW qy prUP rIfrW ny swvDwnI nhI vrqI [ pRweIvyt pRkwSkW dI Awpo-DwpI vI ienHW pwT-BydW nUM vDwaux iv`c shwiek ho rhI hY [ ieh ruJwn vI pMQ leI hwnIkswrk hY [ ies leI ies p`KoN vI swnUM socxw cwhIdw hY [ srkwrI knUMn bxnw cwhIdw hY ik SRomxI kmytI jW aus dI AwigAw bgYr koeI hor gurbwxI dI CpweI nw kr sky [
skqr swihb ! ASok jI g`l krdy huMdy hn ik lhOr dy ie`k ihMdU vIr ny AwpxI ipRitMg pRYs duAwrw jdoN sRI gurU gRMQ swihb jI dI bIV CwpxI cwhI qW auh sRI drbwr swihb AwieAw [ pUjwrIAW ny ibnw iksy kOmI ivcwr-ivtWdry dy, ijhVI bIV aus vyly pRkwS nhI sI kIqI jWdI, aus dI kuJ Bytw leI qy cu`k ky aus lhOrI pRkwSk nUM dy id`qI [ EhI CpI qy pRcilq hoeI [ kudrqn, Cwpy dI ieh bIV vDyry myl Kw rhI hY krqwr pur dy soFIAW kol bIVW iv`coN ie`k bIV nwl, ijs nUM hux AsIN krqwrpurI bIV AwKdy hW [ aus iv`clI ‘suDu kIcY’ dI sUcnw bIV dy ieiqhwsk hox dw sbUq vI hY Aqy aus qoN ieh vI is`D huMdw hY ik gurU Arjn swihb jI ny bIV dI sMpwdnw dw m`uFlw kwrj Awp krvwieAw [ srdwr jI ! inkt BivK iv`c swfI prdw pwaU nIqI bhuqw icr nhIN c`lxI qy Blw ies iv`c hI hY ik hux AsIN Akwdimk Kyqr dIAW kmzorIAW Awp hI dUr kr leIey, qW ik dUijAW nUM swfy v`l auNgl auTwaux dw mOkw hI nw imly [
KYr ! mYN g`l kr irhw sW pRkwiSq hox jw rhI pwT-BydW dI sUcI bwry [ ies sbMDI myrI pihlI bynqI qW ieh hY ik pwT-BydW dI sUcI vwly pMj BwgW nUM ie`ko ijld iv`c pRkwiSq kro qW ik mMglwcrn vwlIAW bIVW vwps lYx vWg BivK iv`c ieh kImqI ^zwnw rwjnIqI dI dldl iv`c Ps ky storW iv`c hI gl sV nw jwey qy ivdvwnW qy lwiebRyrIAW iv`c phuMc ky sMBwilAw rhy [ dUjI, ies gRMQ dI BUimkw siqkwrXog igAwnI ikRpwl isMG jI pwsoN ilKwE [ ikauNik ie`k qW auh sMprdweI pRvwr iv`coN hn qy dUjy sRI drbwr swihb dy muK gRMQI hn [ hu`lVbwj tolw vI aunHW dI khI g`l nUM kuJ hd q`k jr jweygw [ skqr swihb ! ies p`KoN Gbrwaux dI loV nhI [ iBMfrWvwilAW ‘gurbwxI pwT drSn’ poQI iv`c 1500 pwT BydW dw vyrvw dy ky ies p`KoN Awp hI pihl kr id`qI hY qy ies dI BUimkw vI igAwnI ikRpwl isMG jI hurW hI ilKI hY [ ies kwrx kmytI vloN pRkwiSq hox vwly gRMQ dI BUimkw ilKx qoN auh ienkwr nhI kr skxgy [ vYsy vI auh nyk ienswn hn qy sMprdwiek sMkIrnqw qoN vI mukq [
mukdI g`l ! igAwnI ikRpwl isMG jI ny 9 AkqUbr 1976 nUM BUimkw ilKI qy SRomxI kmytI vloN ieh pMjy Bwg ie`ko ijld iv`c pihlI vwr jnvrI 1977 iv`c pRkwSq hoey [ ies poQI dw nwm hY “sRI gurU gRMQ swihb jI dIAW sMQw-poQIAW Aqy purwqn h`Q ilKqW dy prspr pwT BydW dI sUcI” [ aus vyly ies pusqk dIAW 500 kwpIAW CwpIAW geIAW [ ikauNik, mksd kyvl ivdvwn h`QW q`k phuMcwx dI sI [ igAwnI jI ny BUimkw iv`c iliKAw hY :
“sRI gurU gRMQ swihb jI iv`c ilKqI aukweIAW jo ilKwrIAW jW Cwpy vwilAW dI AngihlI kwrn Aw geIAW hn, dI prK-pVqwl kIqI jwxI Aiq zrUrU BwsdI hY [ gurU krqwr qW ABu`l hY, pr ilKwrIAW koloN eyfy v`fy Akwr dy gRMQ dw auqwrw krn iv`c aukweIAW zrUr rhIAW hn qy soD-suDweI AijhIAW aukweIAW dI hI luVINdI hY […………
hr ie`k guris`K gurbwxI nUM SuD rUp iv`c CipAw vyKxw chuMdw hY qW ik auh SuD pwT kr sky [ ies mMqv dI pUrqI leI gurbwxI dw SuD rUp iv`c Cpxw Aiq zrUrI mslw bx igAw hY [ ivdvwn qy KojI s`jxW dI syvw iv`c pRwrQnw hY ik auh ies msly dI fMUGweI iv`c jw ky ies sUcI iv`c Awey pwT-BydW bwry ivcwr krn, gurbwxI dy AMdrly nymW qy gurmiq Anuswr ArQ BwvW nUM mu`K r`K ky inrxw-jnk ivcwr dyx ik ienHW pwT-BydW ivcoN ikhVw pwT SuD hY [ isrP iesy hI mnorQ nUM mu`K r`K ky ies pusqk ivdvwnW dy snmuK pyS kIqI jw rhI hY [………
pwTW dy SuD jW ASuD hox bwry inrxw krnw iksy ie`k ivAkqI dy AiDkwr-Kyqr iv`c nhIN AwauNdw, sgoN ieh inrxw krnw qW ivdvwn sjxW dI smucI rwie Anuswr pMQk p`Dr qy hI kIqw jwxw auic`q hY” [
jQydwr pRo: mnjIq isMG jI AwpxI ividAk, isDWqk qy swihqk sUJ dI bdOlq, ies kwrj dI mh`qqw qy kOmI loV nUM cMgI qrHW smJdy sn [ ipRMsIpl hirBjn isMG jI dy ividAwrQI rhy hox kwrn cMfIgVH ivKy smyN smyN pMQk msilAW sbMDI aunHW nwl slwh-mSvrw vI krdy rihMdy sn [ jdoN aunHW ny sRI Akwl q^q swihb dI syvw-sMBwlI qW BweI juigMdr isMG qlvwVw nUM nwl lY ky pRDwn tOhVw jI nwl sB qoN pihlW iehI mslw ivcwirAw [ ikauNik, pRo: swihb chuMdy sn ik ieh swrw kwrj pwrdrSI qy pMQk jugiq nwl hovy [ nIqIvwn tOhVw jI ies kwrj dI mh`qqw nUM vI smJdy sn qy pMQ dI mwniskqw nUM vI [ myrI jwxkwrI dy SRoqW muqwibk aunHW ny pRo: swihb qy qlvwVw jI nUM hyT ilKI slwh kuJ ieauN id`qI :
isMG swihb ! “mYN mMndw hW ik ieh kMm pMQk p`Dr qy pwrdrSI FMg nwl hI hoxw cwhIdw hY [ pr, Awm SrDwlU ies p`KoN Ajy ieqny jwgrUk nhI hn [ ies leI myrI rwie hY ik ijvyN tkswlI Awpxy bwby igAwnI gurbcn isMG jI v`loN krqwrpurI qy dmdmI bIV iv`cly pRgtwey gey pwT-BydW nUM dUr krn iv`c cu`p-cpIqy ju`ty hoey hn [ jdoN gurduAwrw ipRitMg pRYs iv`c pihlI vwr sRI gurU gRMQ swihb jI dI bIV CpI qW prUP-rIifMg vwlI tIm dy moFI igAwnI krqwr isMG jI iBMfrWvwly hI sn, mYN suixAW hY ik aus vyly vI auh Awpxy auprokq mnorQ nUM pUrw krn iv`c kwPI h`d qk sPl rhy hn [ myYnUM ieh vI pqw l`gw hY ik auh AwpxIAW gurbwxI pRkwSnwvW krn krwaux vyly vI bIVW iv`cly pwT-BydW nUM imtwaux qy mUl-mMqR vrgy Awpxy hor sMprdweI AwiSAW dI pUrqI leI vI QoVw Xqn krdy rihMdy hn [ iqvyN, ilKwrIAW dIAW auh lg-mwqRI aukweIAW, ijhVIAW gurbwxI dy ArQ-BwvW nUM pRBwivq krdIAW hn, aunHW dI soD-suDweI dw Aiq luVINdw qy sihMdw sihMdw kMm, qusIN vI Esy FMg nwl krI jwE [ pwT-BydW dI sUcI vI qW pihlW eysy AwSy nUM hI muK r`K ky hI jwrI kIqI geI sI [ qlvwVw jI dI g`l vI shI hY ik pRweIvyt pRkwSkW qy tkswlIAW vwlI Awpo-DwpI nukswn dyeI hY [ pr, ieh qdoN hI ruk skxI hY, jdoN kOmI jwgrUkqw duAwrw gurbwxI pwTW dI iekswrqw leI AsIN pMQk p`Dr ’qy PYslw lYx dy smrQ hoey Aqy pMjwb srkwr vloN knUMnI qOr ’qy gurU grMQ swihb dI CpweI dw AiDkwr SRomxI kmytI leI rwKvW krvw sky” [
pRo: swihb isMG jI hurW vloN sRI gurU gRMQ swihb drpn stIk iv`c ilKq dIAW ivAwkrixk aukweIAW nUM suDwrn dw auprwlw SurU kr gey sn [ ies leI BweI juigMdr isMG qlvwVw, ijnHW ny is`K rYPrYNs lwiebryrI hyTW gurbwxI pwT dI sMiQAw dyx dI syvw ArMBI sI qy sihjy sihjy igAwnI juigMdr isMG jI vydWqI qy igAwnI BrpUr isMG dy sihXog nwl sR: rxDIr isMG jI dI sb-kmytI vloN iqAwr pwT-BydW dI pRkwSq sUcI Aqy pRo: swihb isMG jI dIAW ivAwkrixk syDW ’qy ADwirq imhnq nwl hor nvyN nym l`B ky, sRI gurU gRMQ swihb jI dy Cp rhy mjUdw srUp qy purwqn bIVW dy pwT-BydW nUM hor vI brIkI nwl pRspr vwcidAW pwTW dI SuDqw qy ie`kswrqw p`KoN msOdw pihlW hI iqAwr krI bYTy sn [ pr, jdoN pRo: mnjIq isMG jI dw sRI Akwl q^q swihb dy muK-syvdwr qy iPr sRI dmdmw swihb dy swbkw jQydwr igAwnI kyvl isMG hurW dw sihXog hwsl ho igAw qW aunHW ny gurbwxI dy lg-mwqRI pwT-Byd imtwaux leI v`fy hMBly mwry [ nOvyN mhl dI bwxI iv`c ies p`KoN kwPI suDwr kIqw [ jo auh nhI kr sky, aus pRqI sMjmI FMg nwl ilKqI syDW vI b^S gey [
ijvyN “sRI gurU gRMQ swihb ivc mUlk-AMgI nwskI icMnHW dI vI vrqoN imldI hY Aqy ivAwkrixk nwskI icMnW dI vI [ gurbwxI dw pwT krdy smyN vyKx ivc AwauNdw hY ik Cwpy dIAW bIVW ivc EhI Sbd ikDry nwskI-icMnW sihq imldy hn Aqy ikDry iehnW qoN bgYr [ mUlk-AMgI nwskI icMnH bhuq h`d q`k l`gy hoey hn; bwkI dy, sMBv hY Cwpy dI aukweI kwrn l`gxoN rhy hox [ ies p`K v`l pMQk p`Dr qy iDAwn dy ky purwqn pRmwixk mUl-bIV (W) qoN AgvweI ley jwx dI loV BwsdI hY [ (dyKo: gurbwxI dw srl ivAwkrx boD (ijld 1, pMnw 45)
kyNdrI isMG sBw sRI AMimRqsr vloN smuMdrI qyjw isMG hwl iv`c pihlw pwTboD smwgm sMn 1978 iv`c hoieAw [ qlvwVw jI nwl myrI pihlI mulwkwq auQy hoeI qy ieh ipAwr BrI sWJ aunHW dy AKIr qk inBI [ sRI drbwr swihb jI ivKy gRMQI dy rUp iv`c pRwpq hoeI syvw-sMBwl vyly vI aunHW dw jQybMdk sihXog hwisl irhw [ auh krqwrpurI bIV nUM BweI bMno dI imsl coN mMndy sn [ vydWqI jI nUM sRI Akwl q^q swihb dI syvw iv`c ilAwaux ip`Cy vI, aunHW dw ie`ko-ie`k mnorQ sI ik gurmqy dI pMQk-jugiq nwl rwgmwlw smyq A`KrI qy lg-mwqRI pwT-Byd zrUr dUr kIqy jw skx [ pr, tOhVw jI ipCoN SRomxI kmytI ’qy ibprvwdI SkqIAW dw zor pYx krky aunHW dw ieh supnw swkwr nhIN ho sikAw Aqy auh dovyN s`jx Awp vI Akwl clwxw kr gey [ pr, Sukr hY ik jQydwr vydWqI jI qlvwVw jI dy pwey pUrinAW ’qy ies p`KoN XqnSIl hn [
loV qW hux kyvl ies g`l dI hY ik SRomxI kmytI dw kMtrol AYsy pMQ-pRsq AwgUAW dy h`Q iv`c hovy, ijhVy sMprdwiek sMkIrnqw qy ibprvwdI ivcwrDwrw nUM iqlWjlI dy ky gurmqI jugiq Anuswr gurduAwrw pRbMD nUM suDwrn qy gurmiq pRcwrn dy AwSy nUM prnwey hox [ qW jo 20vIN sdI dy sqvyN dhwky iv`c SurU hoey gurbwxI pwT-BydW dy pRojYkt nUM isry cwVH ky sRI gurU gRMQ swihb jI dI pRmwixk bIV dy ivvwd nUM sdw leI T`l pweI jw sky [ bicqR nwtk, nwnkSwhI kYlMfr Aqy is`K rihq mrXwdw Awidk dy msly h`l hox dw rwz vI iesy jugiq iv`c hI CuipAw hY [ pRMqU, ienHW pMQk msilAW pRqI is`K jgq nUM jwgrUk r`Kx leI siBAk qy Koj ibrqI vwlI ivcwr-crcw dI joiq jlweI rKxI vI lwzmI hY [ qW ik pMQ dI jgwrUk AKvwaux vwlI iDr, AwpsI qwl-myl vDw ky, pMQk msilAW dy h`l leI koeI sWJI nIqI GVx qy aus nUM A`ml iv`c ilAwauNidAW swrQk kMm krn [ suxo siqgurU jI ipAwr BrI s`d :

hoie iekqR imlhu myry BweI duibDw dUir krhu ilv lwie ] hir nwmY ky hovhu joVI gurmuiK bYshu sPw ivCwie ]1] (gu. gRM. AMk 1185)

sRI gurU gRMQ sfihb jI dy pihly syvfdfr (gRMQI) BfeI buwZf jI

gurU nfnk sfihb jI dy mhfn ainMn syvk iswK, girafeI iqlk krqf aqy sRI gurU gRMQ sfihb jI dy muwZly srUp ‘poQI sfihb’ dy pihly syvfdfr (gRMQI) bfbf buwZf jI df jnm, awj qoN pMj sO sfl pihlF 7 kwqk sMmq 1563 (21 akqUbr sMn 1506) sLukrvfr nUM ipMz kQU nMgl ijLlHf aiMmRqsr ivKy hoieaf . ienHF dy suBfgy ipqf df nfm sI suwGf (rMDfvf) aqy DMnqf dI pfqr mfqf df nfm sI gOrF . Aus vyly dI ibprvfdI smfijk vMz anusfr bfbf jI dy ipqf suwGf jI df Grfxf rMDfvy-jwt krky jfixaf jFdf sI aqy mfqf gOrF df pyky Gr sMDU-jwt . ikAuNik, Auh sMDUaF dy ipMz buMzfly dy gfjI dI BfgsLIl lVkI sI . bfbf jI df muwZlf nfm sI ‘bUVf’ .
sMn 1518 ivwc jgq gurU nfnk sfihb jd afpxy pRcfr dOiraF drimafn ivcrdy hoey bUVf jI dy ipMz vl afey, qdoN ieh psLU cfrdy hoey pRym-Bfvnf nfl duwD lY ky hfjLr hoey . Aus vyly ienHF dI Aumr 12 ku sfl dy lgBg sI . siqgurU jI bflk bUVy qoN jd ivvyk-vYrfg dIaF gwlF suxIaF qF AunHF PLrmfieaf ik BfvyN qyrI Aumr CotI hY . ajy bflk avsQf hY . pr, smJ krky buwZf (ivRwD) hYN . ies pRkfr Aus idn qoN ienHF df nfm ‘buwZf’ pRiswD ho igaf . ikAuNik, isafixaF ny bjLurgI df sbMD akl nfl mMinaF hY, Aumr nfl nhI . sLyK sLfadI df kOl hY : bjLurgI bf-akl n bf-sfl .

bfbf buwZf jI ny guriswKI Dfrn krky afpxf jIvn iswKF leI nmUnf bxfieaf aqy gurU nfnk drbfr ivwc vwzf mfx pfieaf . sMn 1604 ivwc, jdoN gurU arjn sfihb jI ny sRI gurU gRMQ sfihb jI dy muwZly srUp poQI sfihb dI sMpfdnf kIqI qF Aus dI syvf-sMBfl leI syvfdfr (gRMQI) bfbf buZf jI nUM cuixaf igaf . ikAuNik, iewk qF Auh gurU nfnk sfihb jI dy smyN qoN syvk iswK dy rUp ivwc insLkfm syvf krdy af rhy sn . ijs krky Auh gurbfxI dy rhs nUM smJx vfly gurmiq isDFqF dy igafqf sn . bfdsLfh akbr jdoN sRI goieMdvfl ivKy pihlI vfr gurU-drsLnF nUM afieaf qF Aus nUM bfbf jI ny hI gurU nfnk sfihb dy inrml-pMQ dI inrmlqf qy mirXfdf qoN jfxU krvfieaf sI . aqy dUjy, Auh afpxy BfeIcfrk ipCokV aqy sLsLqr ividaf ivwc inpuMn hox krky gurmiq dy rUhfnI KjLfnypoQI sfihb dI suriKaf pwKoN vI sB qoN mjLbUq pihrydfr smJy jFdy sn .

sLRI gur pRqfp sUrj dy krqf BfeI sMqoK jI ilKdy hn : irdY ibcfrin sRI gur krYN . tihl igRMQ kI kOn suDrY . ieh syvk kI vsqu sdIvf . inrhMkfr ijnhu mn nIvf ] syvf ibKY inpuMn jo hoie . krIaih iehF sQfpin soie . sLRI nfnk ko drsLn kIn . as buwZf ibc syv pRbIn ] 26] {rfis 3, aMsU 50}

sRI drbfr sfihb dy sfbkf muwK gRMQI (mihrUm) igafnI ikRpfl isMG jI hurF, jd ‘sRI hirmMdr sfihb df sunihrI ieiqhfs’ nfm dI pusqk ilKI (ijs nUM sLRomxI kmytI ny pRkfsLq kIqf hY) qF Aus dy qqkry ivwc sRI drbfr sfihb jI dy siqkfrq gRMQI isMGF dy vyrvf ilKidaF, AunHF ny bfbf buwZf jI nUM pihly muK gRMQI vjoN ‘BfeI sfihb buZf sfihb jI’ krky iliKaf hY . sLhId iswK imsLnrI kflj aMimRqsr dy mihrUm ipRMsIpl hirBjn isMG jI vI disaf krdy sn ik pihlF qF bfbf buwZf jI nUM BfeI mrdfnf, BfeI mnsuwK, BfeI gurdfs jI qrHF BfeI buZf jI vFg BfeI buwZf sfihb kih ky hI bulfieaf jFdf sI . pr, ijAuN ijAuN AunHF dI Aumr vzyrI huMdI geI qF siqkfr vjoN AunHF nUM bfbf jI kih bulfieaf jfx lwg ipaf qy iPr iehI nfm pRiswD ho igaf .
gurU hirgoibMd sfihb jI ny gurmuwKI dI ividaf BfeI sfihb bfbf buwZf jI pfsoN hI pRfpq kIqI sI . AunHF nUM ieqnf snmfn imilaf ik gurU aMgd sfihb jI qoN lY ky gurU hirgoibMd sfihb jI qIk siqgurF nUM gurgwdI qy ivrfjx vyly afp jI dy hI hwQoN girafeI iqlk imldf irhf . gurU amrdfs jI ny sMn 1552 eI: ivwc goieMdvfl ivKy bfAulI df twk aqy gurU rfmdfs jI ny sRI aimMRqsr (aMimRq srovr) df twk ienHF dy kr-kmlF duafrf lgvfieaf . ijQy bYYT ky bfbf jI srovr dI kfr-syvf krvfieaf krdy sn, Auh QF sRI drbfr sfihb kMplYks ivwc ‘byr-bfbf buZf’ jI dI dI ieiqhfsk Xfd vjoN awj vI suriKaq hY .

sRI gurU arjn sfihb jI dI sLhfdq AuprMq gurU hukm anusfr (gurU) hirgoibMd jI nUM guirafeI qÉq bKÈx smyN mIrI-pIrI dIaF qlvfrF bfbf buwZf jI ny hI pihnfeIaF sn . sRI akfl qKq sfihb dy muwZly QVy dI ivENqbMdI qy AusfrI leI vI CyvyN siqgurF ny BfeI gurdfs jI dy nfl muwK slfhkfr ieho hI cuxy gey sn . idwlI dI mugl hkUmq vloN jdoN CyvyN pfqsLfh nUM gvflIar dy iklyH ivwc igRPLqfr kr ilaf igaf qF AunHF ny siqgurF dI Xfd nUM qfjLf rKx leI sLbd cONkI dI rIq clfeI . ieh sLbdI jQy pihlF sRI drbfr sfihb dIaF pRkrmF krdy aqy iPr iesy qrHF sLbd gfien kridaF sRI aMimRqsr qoN gvflIar dy ikly qwk puhMcdy . shjy shjy ieh cOkIaF hkUmqI Dwky ivruwD sLFqmeI ros pRdrsLnF df rUp aKLiqafr kr geIaF . ienHF cOkIaF df iswtf ieh inkilaf ik pMcm pfqsLfh dI sLhIdI kfrn sihmIaF hoeIaF iswK sMgqF dI inrBYqf muV surjIq hoeI aqy smyN dI hkUmq siqgurF nUM ibnF iksy sLrq irhf krn leI mjLbUr ho geI . cOkIaF dI Auh mrXfdf awj qk vI kfiem hY . cOkI sfihb dI mhfnqf df aMdfjLf ies gwl qoN sijhy hI lwg skdf hY ik jd ieh cONkI srovr dI pRkrmf krdI hoeI drsLnI izEZI ivcoN lMG ky sRI drbfr sfihb dI aMdrlI dihlIjL qy phuMcdI hY qF rfgI jQf kIrqn bMd kr idMdf hY .

ies pRkfr bfbf jI pMj gurU sfihbfn nUM afpxIN hwQIN guirafeI iqlk dy, awT gurU sfihbfn dy sfiKafq drsLn kr, 125 sfl dI jIvn Xfqrf sPlfa ky 16 nvMbr 1631 nUUM afpxy ngr rmdfs ivKy sRI gurU hirgoibMd sfihb jI dy pfvn hwQF ivwc aMqm svfs lYNdy hoey akfl clfxf kr gey . aYsy prAupkfrI qy gurU svfry gurmuK-jnF nUM gurU sfihb jI vI DMn DMn afiKaf hY . ijvyN gurvfk hY : DMnu DMnu DMnu jnu afieaf ] ijs pRsfid sBu jgqu qrfieaf ] jn afvn kf iehY suafAu ] jn kY sMig iciq afvY nfAu ] afip mukqu mukqu krY sMsfru ] nfnk iqsu jn kAu sdf nmskfru ]{pMnf 295}

arQ :- ijs mnuwK dI myhr nfl sfrf jgq hI qrdf hY, Aus df (jgq ivc) afAuxf mubfirk (DMn) hY .

aijhy mnuwK dy afAux df iehI mnorQ hY ik Aus dI sMgiq ivc (rih ky hor mnuwKF ƒ pRBU df) nfm cyqy afAuNdf hY .

Auh mnuwK afp (mfieaf qoN) afjLfd hY, jgq ƒ BI mukq krdf hY; hy nfnk! aYsy (AuWqm) mnuwK ƒ sfzI sdf pRxfm hY .
spsLt hY ik BfeI sfihb bfbf buwZf jI, ijQy, sMq-ispfhI dy rUp ivwc sLsLqr qy sLfsLqr dy vDIaf aiDafpk sn . AuQy, Auh KUhF qy srovrF dI KdfeI, iemfrq AusfrI leI pRbIn ieMjInIar aqy sPl ikrsfn vI sn | AunHF df sPl jIvn gRMQI isMGF leI iewk srboqm rol-mfzl hY . loV qF hux ieh hY ik gRMQI isMG afpxy afp nUM ‘gurU ky vËIr’smJx aqy ‘isMG sfihb’ bxn dI QF smfijk idRÈtIkon qoN ‘BfeI’ aqy gMRQI vjoN syvfdfr bx ky mhfrfj dI syvf-sMBfl df Ìrj inBfAux . iekf bfxI ieku guru’ dy gurmqI isDFq aqy ” sRI gurU gRMQ sfihb jI dy vfkr (quwl) iksy pusqk (poQI) nUM asQfpn nhI krnf” dy pMQk ivDfn dI rOsLnI ivwc hr hIly ‘sRI gurU gRMQ sfihb jI’ mhfrfj df siqkfr kfiem rKx .

gurbwxI gwien qy pwT dI SuDqw leI gurU bKSIAW hdwieqW, syDW qy sUcnwvW

Awid-gurU inrMkwr dy Sbd-srUp sRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj ivKy, aunHW dy srgux srUp siqgurU sihbwn qy Bgq-jnW v`loN aucwrn kIqy pRBU jI dI is&q-swlwh vwly Aiq sohxy qy mnmohxy SbdW nUM vIcwr sihq gwaux, pVHx, suxn Aqy mMnx ’qy vDyry zor id`qw igAw hY [ ikauNik, gurbwxI nUM jIvn dw AwDwr bxw ky jIaUx leI iehI sB qoN srl, suKwlw qy swrQk FMg hY [ gurdyv jI mhwrwj ny AMimRq bwxI duAwrw lokweI nUM ieh vI XkIn idvwieAw hY ik ijhVw suBwgw mn`uK AijhI jIvn-jugiq ApnwauNdw hY, siqgurU jI aus nUM jIvn iv`c Awaux vwlIAW ivkwrI rukwvtW qoN bcw lYNdw hY [ ikauNik, Aijhw syvk is`K mMdy pwsy pYr hI nhIN r`Kdw [
izMdgI dIAW smisAwvW qoN Gbrwey hoey ie`k jigAwsU ny, jdoN suvYd-siqgurU gurU Arjn swihb jI mhwrwj nUM ie`s p`KoN s`uriKAw leI bynqI kIqI qW aus duKIey Srnwgq nUM gurdyv ipqw jI ny auprokq iksm dw idlwsw ieauN id`qw :

pRB bwxI, sbdu suBwiKAw ]
gwvhu suxhu pVhu inq, BweI ! gur pUrY qU rwiKAw ] rhwau ] {AMg 611}

ikauNik aunHW dI idRStI ’c bwxI nUM AwDwr bxw ky jIaUxw hI Awid gurU inrMkwr nwl juV ky jIaUxw sI Aqy iehI sI aunHW leI s`cy nwm dw AwDwr [ hyT iliKAw gurvwk ies hkIkq dw Ak`t pRmwx hY :
mY siqgur syqI iprhVI ; ikau gur ibnu jIvw ? mwau ! ]
mY gurbwxI AwDwru hY ; gurbwxI lwig rhwau ] {AMg 759}
ies leI mn`uKI mnW nUM AwkrKq krn leI gurU swihbwn ny ‘Dur kI bwxI’ nUM sMpwidq krn vyly, ijQy v`K v`K iksm dy rwgW iv`c drj krn dw aupkwr kIqw [ auQy, pwTkW Aqy gwiekW nUM gwaux qy BulyiKAW qoN bcwaux leI ivAwkrixk, kwivk, AMkI Aqy sMgIqk syDW, sUcnwvW qy kuJ ivSyS hdwieqW vI bKiSS kIqIAW hn [ ieh ivSyS qOr ’qy iqMn iksm dIAW hn [ pihlIAW hn ‘isrlyKk’, jo vK vK SbdW qy ivSyS bwxIAW dI ArMBqw qoN pihlW isrlyK rUp iv`c AMikq hn [ ijvyN :
(a) so dru rwgu Awsw mhlw 1 ] so dru qyrw kyhw so Gru kyhw ijqu bih srb smwly ] {AMg 8}
(A) isrIrwgu mhlw 1 Gru dUjw 2 ] Dnu jobnu Aru PulVw nwTIAVy idn cwir ] {AMg 23}
(e) Awsw mhlw 1 ] vwr slokw nwil slok BI mhly pihly ky tuMfy As rwjY kI DunI ] {AMg 462}
(s) Awsw sRI kbIr jIau ky iqpdy 8 duquky 7 iekqukw 1 ] ibMdu qy ijin ipMfu kIAw Agin kuMf rhwieAw ] {AMg 481}
(h) rwgu AwswvrI Gru 16 ky 2 mhlw 4 suDMg ] hau Anidnu hir nwmu kIrqnu krau ] {AMg 369}
dUjIAW hn ‘m`Dkw’, ijhVIAW SbdW dy dirimAwn hn [ ies pRkwr dIAW syDW qy sUcnwvW dy do rUp hn [ pihlw hY Sbd gwien leI AsQweI qy vIcwr leI Sbd dy ADwr qy swr rUp pdy nUM pRgtwauNdy ‘rhwau’ dy sMkyq [ dUjw hY ArQW dI spStqw leI lgIAW ivAwkrixk lgW qy l&zW dy SuD aucwrn leI sMkyqk qOr ’qy l`gy lKwgr (ibMdI qy it`pI) [

qIjIAW hn ‘AMqk’, ijhVIAW SbdW dy v`K v`K sMgRihAW qy ivSyS bwxIAW dy AMq iv`c SbdW jW pidAW dy kul joV vwly AMkW qoN ip`CoN ilKIAW hoeIAW hn [ ijvyN :
(a) gurdyv siqguru pwrbRhmu prmysru gurdyv nwnk hir nmskrw ]1] eyhu sloku Awid AMiq pVxw ] {AMg 262}

(A) rwm rmq iqsu sBu ikCu sUJY ]5]9]22] bweIs caupdy qQw pMcpdy {AMg 481}

(e) nwnk piqq pivq imil sMgiq gur siqgur pwCY CuktI ]2]6] Ckw 1 {AMg 528}
(s) so kry ij iqsY rjwie ]24]1] suDu {AMg 475}

(h) nwnk min qin cwau eyhu inq pRB kau loVy ]21]1] suDu kIcy {AMg 323}
(k) khu rivdws pwpI nrik isDwirAw ]4]2]11]7]2]49] joVu ] {AMg 875}

(K) dieAwl purK ikrpw krhu nwnk dws dswnI ]8]3]15]44] jumlw {AMg 242}

aupr vrnx kIqIAW iqMn iksmW (isrlyKk, m`Dk qy AMqk) dIAW syDW, sUcnwvW qy hdwieqW dy v`K v`K AMgW nUM ivsQwr pUrvk smJx leI hyT ilKy A`T BwgW iv`c vMf ky ivcwirAw jw skdw hY [ ijvyN :-

1- krqrI : auh isrlyKk sUcnwvW, ijnHW qoN SbdW dy aucwrn krqw (bwxIkwr) dw boD huMdw hY [ ijvyN : mhlw 1 ] mÚ 2 ] mÚ 3 ] mhlw 5 ] mhlw 9 Aqy ‘sRIrwgu, Bgq kbIr jIau kw’ ] qy ‘Awsw bwxI sRI rivdws jIau kI’ Awid [ ikauNik, mhlw 1 dw ArQ hY : gurU nwnk swihb jI dw pihlw srUp (srIr), mhlw 2 dw ArQ hY : gurU nwnk swihb jI dw dUjw srUp sRI gurU AMgd swihb Aqy mhlw 3 dw ArQ hY : gurU nwnk swihb jI dw qIjw srUp sRI gurU Amrdws jI Aqy iesy qrHW ArQ hn mhlw 5 qy mhlw 9 dy [ Bgq bwxI dy isrlyKW iv`c Bgq kbIr Aqy rivdws jI vWg swry bwxIkwr BgqW dy nW spSt hn [
2- sMgIqk : auh isrlyKk sUcnwvW, ijnHW qoN SbdW nUM gwaux leI rwg Aqy qwl dI jwxkwrI imly [ ijvyN : isrIrwgu, mhlw 1, Gru 3 ] rwgu dyvgMDwrI, mhlw 5, Gru 6 ] gUjrI, sRI iqRlocn jIau ky pdy, Gru 1 ] sRIrwg bwxI Bgq byxI jIau kI ] phirAw kY Gir gwvxw ] rwgu AwswvrI Gru 16 ky 2 mhlw 4 suDMg ] Awid[ ienHW isrlyKW iv`c ‘isrIrwgu’, ‘dyvgMDwrI’, qy ‘gUjrI’ rwgW dy nW hox krky Aqy ‘Gru 3’, Gru 6, ‘Gru 1’, ‘phirAw kY Gir gwvxw’ Awidk sMkyq gwiekI qwl nwl sbMDq hox krky sMgIqk sUcnwvW AKvwauNdIAW hn [ ‘rwgu AwswvrI Gru 16 ky 2 mhlw 4 suDMg’ isrlyK dI ivAwiKAw kridAW SbdwrQ sRI gurU gRMQ swihb ieMJ iliKAw hY : “ SuD AMg vwlI, SuD sur vwlI (suDMg) [ ieQy AwswvrI SuD AMg vwlI kr ky AwKI geI hY [ ieh sUcnw gwaux dI qrz bwbq hY ik 16 qwr iv`c AwswvrI SuD AMg iv`c gwvx vwlI hY [”

(3) kwivk : auh isrlyKk sUcnwvW, ijnHW qoN SbdW dy CMd qy qrz (DunI) dw igAwn hovy [ ijvyN : sloku, mÚ 1 {AMg 83} ; pauVI, mÚ 5 {AMg 316}; Awsw, mhlw 5, dupdy {AMg 378} iblwvlu, mhlw 3, AstpdI, Gru 10 {AMg 832}; rwgu sUhI, mhlw 1, CMqu, Gru 2 {AMg 764}; rwgu vfhMsu, mhlw 1, Gru 5, AlwhxIAw {AMg 578} ; vfhMsu, mhlw 4, GoVIAw {AMg 575} Aqy ‘tuMfy As rwjY kI DunI’ {AMg 462} Awidk vwrW dIAW DunIAW qy sveIey Awid [
ienHW isrlyKW iv`c ‘slok’ pauVI, dupdy, AstpdI, CMq, AlwhxIAW, GoVIAW Aqy ‘tuMfy As rwjY kI DunI’ {AMg 462} Awidk vwrW dIAW DunIAW (qrzW) kwivk sUcnwvW hn [

(4) nwmk : auh isrlyKk sUcnwvW, ijhVIAW iksy ivSyS lMmI bwxI dy q`q rUp nwm nUM pRgt krdIAW hn [ ijvyN ‘jpu’, ‘so dru’, ‘so purKu’, ‘soihlw’, ‘suKmnI’ qy ‘AnMd’ qy ‘isD goist’ Awid [

(5) hdwieqI : auh isrlyKk, m`Dkw qy AMqk sUcnwvW, ijhVIAW hdwieq (AwigAw) rUp hn [ ijvyN : eyhu sloku Awid AMiq pVxw ] {AMg 262} ; phirAw kY Gir gwvxw ] {AMg 93} ‘XwnVIey kY Gir’ Aqy SbdW qy ivSyS nW vwlIAW bwxIAW iv`cly ‘rhwau’ dy sMkyq [

(6) joVMkI : auh isrlyKk qy AMqk sUcnwvW, ijnW qoN v`K v`K bwxIAW, SbdW Aqy GrW dy sMgRihAW AMdrly ie`k-pdy, dupdy, iqpdy, ie`k-quky, do-quky Aqy AstpdIAW qy CMqW dy rUp iv`c SbdW qy pidAW dI igxqI dy kul joV dw igAwn huMdw hY [ vK vK Sbd sMgRihAW dy AMqly joV AMkW nwl ‘jumlw’ Aqy ‘joV’ sUcnw ilK ky vI gurdyv jI ny iehI soJI krvweI hY ik SbdW dy AKIr iv`c ilKy ihMdsy, SbdW dI igxqI hY, joV hY [ ikauNik, ‘jumlw’ l&z ArbI BwSw dw hY Aqy ies dw ArQ hY joV [ ies pRkwr dIAW sUcnwvW qoN, ijQy, Aijhy AMkW dy aucwrn dw boD huMdw hY [ auQy, ieh vI soJI huMdI hY ik SbdW dy isrlyKW, SbdW dy dirimAwn Aqy AMq jW Sbd sMgRihAW dy AMqly ihMdsy AYvyN nhIN; aunHW dw koeI ArQ hY Aqy auh gurbwxI rUp AMimRq-Bojn nUM ibK rUp bwhrI rlyivAW qoN bcwaux leI ikMny luVINdy hn [ ijvyN isrlyKk sUcnw hY : Awsw sRI kbIr jIau ky iqpdy 8 duquky 7 iekqukw 1 ] {AMg 481} ies isrlyK iv`c ‘iqpdy 8, duquky 7 Aqy iekqukw 1, joVMkI hn [ ikauNik, ieh Bgq kbIr swihb jI dy ies rwg AMdrly Agly SbdW dw vyrvw hY [
isrlyKk joVMkI sUcnwvW dw dUjw rUp hY crnwqimk [ ieh hn rwgW dy nwvW Aqy caupdy qy pMcpdy Awidk l&zW dy crnIN ltkvyN rUp ilKy gixq AMk [ Aijhy gixq AMk jdoN rwg dy nW Q`ly ilKy hox qW auh ‘Gr’ dy pRqIk huMdy hn Aqy jdoN caupdy qy pMcpdy l&zW Q`ly ilKy hox, audoN aus sMgRih dy SbdW dI igxqI pRgt krdy hn [
pwTk jn audwhrx vjoN sRI gurU gRMQ swihb jI dy AMg 212 Aqy 356 dy drSn kr skdy hn [ 212 AMg ’qy Sbd nMbr 147 dw isrlyK hY ‘gauVI mhlw 5’ ] pwTk dyKxgy ik auQy ‘gauVI’ l&z dy hyTW Coty ihMdisAW iv`c iliKAw hY AMk 2 [ ies dw ArQ hY : rwg gauVI, Gr 4 (cauQw) [
joVMkI sUcnwvW dw qIjw rUp hY, iksy Sbd sMgRih dy AMq iv`c ilKy AMkW dI ivAwiKAw [ ijvyN, rwm rmq iqsu sBu ikCu sUJY ]5]9]22] bweIs caupdy qQw pMcpdy {AMg 481}
‘bweIs caupdy qQw pMcpdy’ joVMkI sUcnw hY [ ikauNik, ieh Sbd sMgRih dy AMq iv`c ilKy joV AMk 22 dI ivAwiKAw hY [
(7) sMpwdkI : AMqk sUcnwvW qy hdwieqW dw auh Bwg, ijhVw sRI gurU gMRQ swihb jI dy sMpwdnw kwl nwl juiVAw hoieAw hY [ rwgW dIAW kuJ vwrW dy AMq iv`c joV-AMkW qoN ipCoN ‘suDu’ Aqy ‘suDu kIcy’ dIAW sUcnwvW AMkq hn [ ienHW bwry SRomxI kmytI duAwrw pRkwiSq ho rhy ‘SbdwrQ sRI gurU gRMQ swihb’ dy pMnw 91 ’qy not ieMJ hY : “keI vwrW dy AMq iv`c ‘suDu’ AwauNdw hY [ ies dw Bwv ik ilKq Asl nwl myl ky soDI hoeI TIk hY [ keI QW ‘suDu kIcy’ hY, jo sRI gurU Arjn dyv jI v`loN Awpxy ilKwrI BweI gurdws jI nUM icqwvnI (AwigAw) hY ik ies bwxI (ilKq) nUM Asl nwl myl ky soD lYxw [”
ijvyN :
ijau BwvY iqau rKu qUM sicAw nwnk min Aws qyrI vf vfy ]33]1] suDu ] – gauVI kI vwr:1 (mÚ 4) {AMg 317}
nwnk min qin cwau eyhu inq pRB kau loVy ]21]1] suDu kIcy – gauVI kI vwr:2 (mÚ 5) {AMg 323 }

krqwrpurI bIV iv`c ieh sMpwdkI sUcnwvW hwSIey qoN bwhr tyFy AKrW iv`c ilKIAW imldIAW hn [ AijhIAW sUcnwvW nUM vwrW dy AMq iv`c qukW nwl joV ky ilKxw auqwry (kwpI) krn vwly ilKwrIAW dI B`ul hY [

(8) aucwrnqimk : auh syDW, ijhVIAW ivAwkrixk idRStIkon qoN gurbwxI dy SuD-aucwrn nwl sbMDq hn [ ieh ie`k v`Krw qy lMbyrw ivSw hY [ pr, cUMik, kuJ aucwrnqmk syDW isrlyKk qy AMkq sUcnwvW nwl sbMDq AMkW dy aucwrn pRqI hn, ijnHW dw ieQy izkr krnw lwzmI hY [ ijvyN hyT ilKIAW isrlyKk qy AMqk sUcnwvW iv`c ‘mhlw’ Aqy ‘Gru’ nwvW nwl AMk 1, 2, 3, 4 Aqy 5 nUM AKrW iv`c ilK ky pihlw, dUjw, qIjw, cauQw Aqy pMjvyN ky bolx dI hdwieq kIqI geI hY [ ikauNik, ivAwkrixk idRStI qoN ieh AMk krm-vwck sMiKAk ivSySx hn, sDwrn sMiKAk ivSysx nhIN [

soriT mhlw 1 pihlw duqukI ] {AMg 636}
isrIrwgu mhlw 1 Gru dUjw 2 ] {AMg 25}
hukmu pCwix qw KsmY imlxw ]1] rhwau dUjw ] {AMg 92}
gUjrI mhlw 3 qIjw ] {AMg 492}
soriT mhlw 4 cauQw ] {AMg604}
sveIey mhly pMjvy ky 5 ] {AMg 1406}
(not : auprokq iksm dy isrlyKW iv`c ‘pihlw’ ‘pihlw’ Aqy ‘qIjw’ ‘qIjw’ Awidk do do vwr pVHx dw ivDwn nhIN [ ikauNik, AMk 1, 2, 3, 4 Aqy 5 nUM l&zW iv`c aucwrn sbMDI syD id`qI hoeI hY [ )
vYsy qW auprokq iksm dIAW swrIAW sUcnwvW nUM gurbwxI rUp guraupdyS dw AMg nhIN mMinAw jw skdw [ ikauNik, ienHW duAwrw iksy pRkwr dI gurmqI jIvn syD nhIN imldI [ ieh qW kyvl AMimRq bwxI nUM rlyivAW qoN bcwaux Aqy pwTkW qy gwiekW nUM gwaux qy BulyiKAW qoN bcwaux leI ie`k iksm dI jwxkwrI hY [ pr, cUMik ‘mhlw pihlw’, ‘mhlw qIjw’, Aqy ‘bwxI sRI rivdws jIau kI’ Awidk krqrI sUcnwvW qoN SRoiqAW nUM bwxIkwrW dw pqw c`l jWdw hY [ nwmk sUcnwvW iv`c kuJ bwxIAW dy nW AYsy hn, jo aus bwxI dw swr q`q khy jw skdy hn [ ijvyN ‘suKmnI’, ‘AnMd’ Aqy ‘isD gosit’ Awid [ Aijhy nwvW nUM bwxI nwloN inKyV ky dyKxw AsMBv hY [ Asl iv`c iehI kwrx hY ik pwT krn vyly isrlyKk sUcnwvW AMkW smyq pUrIAW pVHx dI prMprw hY [ BwvyN ik isrlyKW iv`c ilKIAW sMgIqk Aqy AMkq sUcnwvW (iqpdy 8 duquky 7 iekqukw 1) pVH ky sunwaux dI loV nhIN jwpdI [ [ ikauNik, ieh qW kyvl igxqI hY [ ies scweI dw pR`qK pRmwx hn isrlyKW dirimAwn lytvyN ihMdisAW iv`c crnI ilKIAW AMkq sUcnwvW, ijnHW nUM sMprdweI ivdvwn vI nhIN pVHdy [
igAwnI gurbcn isMG jI ^wlsw iBMfrW vwly ‘sRI kbIr jIau ky caupdy 14 ]’ { AMg 323} nUM cOdW aucwro dI hdwieq ilK ky ieh ivcwr vI id`qw hY ik isrlyKW iv`cly “ Aijhy AMg jy swhmxy hox qW pwT smyN aucwrny hn, jy A`KrW dy crnI hox qW nhIN pVHxy [ swry gurU mhwrwj dy srUp iv`c ieho inXm hY [” (dyKo : gurbwxI pwT drSn, pMnw 324)
mDk sUcnwvW coN ‘rhwau’ bolx dI prMprw hY [ ikauNik, SRoiqAW nUM Sbd dy kyNdrI Bwv dw boD jWdw hY, ijhVw aunHW nUM bwkI dy Sbd nUM shI qOr ’qy smJx iv`c shwiek huMdw hY [ ‘eyhu sloku Awid AMiq pVxw ]’ vrgI koeI hdwieq Aqy ‘bweIs caupdy qQw pMcpdy’, ‘joV’, ‘jumlw’ ‘suDu’ Aqy ‘suDu kIcy’ Awidk AMqk sUcnwvW vI SbdW dy AMqly joV-AMkW vWg pVHx dI loV nhIN [ ikauNik, ieh qW kyvl pwTkW dI jwxkwrI ih`q hn [ BweI joigMdr isMG jI ‘qlvwVw’ ny spSt iliKAw hY ik “ gurbwxI dw pwT krdy smyN ‘suDu’ Aqy ‘suDu kIcy’ it`pxIAW aucwrx dw Bwg nhIN hn [”
rwmklI kI vwr mhlw 3 iv`c pihlI pauVI dI smwpqI auprMq, suKmnI Aqy isD gosit vWg rhwau dI ie`k ivSyS quk hY : vwhu vwhu scy pwiqswh qU scI nweI ]1] rhwau ] {AMg 947} ies vwr iv`c ikDry vI ieh quk hryk pauVI dy nwl pVHx dI koeI hdwieq nhIN ilKI [ pr, sMprdweI pwTI prMprw dy shwry ieh quk ApxI mrzI nwl hI pVHI jw rhy hn [

SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr nUM cwhIdw hY ik ivdvwnW dIAW ivcwr-goStIAW krvw ky gurbwxI nwl sbMDq Aijhy gMBIr iviSAW pRqI Tos PYsly kry; qW ik pMQk eykqw dy mu`Fly AwDwr nUM Korw nw l`gy [ du`K dI g`l hY ik ies p`KoN ipRMsIpl hirBjn isMG (BweI swihb) cMfIgV Aqy igAwnI joigMdr isMG qlvwVw vrgy keI pMQ drdI ivdvwn kUkdy hoey sMswr qoN kUc kr gey, pr SRomxI kmytI dy kMnIN jUM nhIN srkI [ ikauNik, rwjnIqk SYqwn aunHW dy kMnI PUk mwr idMdy hn ik Aijhw ivvwd CyV ky AwpxIAW votW nw ivgwVo [ sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy Bgq bwbw PrId jI dw kQn hY ik SYqwn dy tyty cVHy lok scweI qy lok BlweI dy kMmW v`l mMUh nhIN moVdy :
PrIdw kUkyidAw cWgyidAw, mqI dyidAw inq ]
jo sYqwin vM\wieAw, sy ikq Pyrih icq ]15 ] {AMg 1378}

sRI gurU gRMQ swihb jI dy Su`D aucwrn leI ivAwkrixk syDW dI swrQikqw qy mh`qv

jugo-jug At`l DMn DMn sRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj ivKy ies At`l scweI nUM pRvwn kIqw igAw hY ik mhWpurK prmwqmw dI AMimRq bwxI nUM ivcwrn vwly mnuK ivrly hI imldy hn [ pr, ieh vI ie`k Atl scweI hY ik ijhVy koeI ivcwrdy hn, auh igAwnvwn gurmuK bx ky sÍ-srUp iv`c itk jWdy hn [ Bwv, hukmI bMdy bx ky Akwl purKu iv`c lIn ho jWdy hn [ ikauNik, gurbwxI vIcwr duAwrw auh r`bI hukm nUM bu`J ky Awpxy AMdroN iv`Q pwaU haumY nUM imtw lYNdy hn [ gurvwk hY :

bwxI ibrlau bIcwrsI ; jy ko, gurmuiK hoie ]
ieh bwxI mhwpurK kI ; inj Gir vwsw hoie ] {AMg 935}

spSt hY ik sicAwr gurmuK mn`uK bx ky ijaUx leI gurbwxI nUM ivcwrnw bhuq AvSk hY [ pr, ieh vI ie`k At`l scweI hY ik gurbwxI dI ivcwr kridAW gurmqI jIvn dI shI syD qdoN hI iml skdI hY, jy AsIN gurbwxI nUM gurbwxI dI ivAwkrixk qy isDWqk rOSnI iv`c aucwrIey qy vIcwrIey [ ikauNik, jy gurbwxI dI lg-mwqR inXmwvlI qy vwk vMf dI ivsrwimk jwxkwrI nw hovy qW ArQW dy AnrQ ho jWdy hn ; jo swnUM gurmqI syD bKSx dI QW Btkwaux dw kwrn bx skdy hn [ iehI kwrx sI ik sRI gurU hirgoibMd swihb jI mhwrwj ny BweI gopwlw jI nUM jpujI swihb dy SuD pwT krn bdly GoVy dI b^iSS kIqI sI [ Aqy “krqy kI imiq krqw jwxY, kY jwxY guru sUrw ]” quk iv`c ‘kY’ dI QW ‘ky’ dw ASuD aucwrn krn vjoN is`K nUM sRI gurU goibMd isMG jI mhwrwj ny krVI qwVnw kIqI sI [ ikauNik, ‘kY’ dw ArQ hY : jW Aqy ‘ky’ dw ArQ hY : kI ?

igAwnI cMdw isMG jI dy Sigrd pMfq igAwnI hzwrw isMG jI (BweI vIr isMG jI dy nwnw), jo Awpxy Awp nUM BweI mnI isMG jI dI sMpRdwie nwl sMbMiDq d`sdy sn, ny sMn 1897-98 ƒ jYqsrI dI vwr dy tIky dI BUimkw dy AMq ivc gurbwxI ivAwkrx dI loV bwry kuJ Sbd ies qrHW AMikq kIqy hn :
“ieh g`l p`kI hY ik vXwkrx ArQ krny ivc bhuq kMm idMdw hY Ar mnGVq ArQ qy AnykW qrHW dIAW iK`cW ƒ jo lokIN Awpo Awpxy mqlb leI mwrdy hn, rok pw idMdw hY Ar ArQ dy AnrQ nhIN hox idMdw [ BwvyN pMjwbI bolI Xw sMsikRq dy vXwkrx dy sUqR hr QW nhIN vrqy jw skdy, pr jy guxI jn imhnq krn qW sRI gurU gRMQ swihb jI dw vKrw vXwkrn bx skdw hY, ikauNik mhwrwj dI bwxI AkwS dy qwirAW vw|UM TIk Ar idRVH inXm ivc cldI hY, BwvyN iek Axjwx purK ƒ AkwS qwry iKlrI hoeI ryq qoN kuJ vDIk nhIN Bwsdy [”
BweI swihb BweI rxDIr isMG jI dI sMn 1954 ivc CpI pusqk ‘gurbwxI dIAW lgW mwqRW dI ivl`Kxqw’ dI BUimkw ivc aunHW duAwrw ilKy Sbd vI gurbwxI ivAwkrx qy inXmwvlI dI loV bwry swK Brdy hn [ “gurbwxI AMdr AweIAW lgW-mwqRW siqgurU dI AgwD nyq Anuswr Aijhy gurmiq AsUlW b`Dy (sY~t) inXmW AMdr Aijhy soBnIk, moqIAW vW|UM jVIAW hoeIAW hn ik ienHW qoN ibnW iksy vI gurvwk pMkqI dw Bwv bxdw hI nhIN, ADUrw hI rihMdw hY, pUrw huMdw hI nhIN [ gurbwxI dw q`q AwSwvI Bwv ienHW lgW-mwqRW AMdr hI gupq hY Aqy AijhI q`q mrXwdw AMdr guMPq hY ik smgR sRI gurU gRMQ swihb dI bwxI AMdr iek rs inXm proqw pUrq sMDUrq hY [ ivl`KxqwmeI vwDw ieh hY ik ienHW lgW-mwqRW AMdr inXmq hoey gurbwxI dy Bwv ie`k qoN Anyk nhIN ho skdy [ ie`k gur-vwk pMkqI dw Bwv ie`ko hI rihMdw hY[”
sRI Akwl q^q swihb jI dy swbkw jQydwr igAwnI juigMdr isMG vydWqI jI, siqkwrXog igAwnI gurbcn isMG jI Kwlsw iBMfrWvwly dy ividAwrQI rhy hn [ aunHW ny SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr v`loN pRkwiSq hox vwly julweI 2012 dy gurmiq pRkwS iv`c ‘gurbwxI dI lg-mwqR inXmwvlI : Koj qy sMBwvnw’ dy isrlyK hyT ‘Kwlsw’ jI dy ivcwrW nUM ieauN pRgt kIqw hY [ pMnw 189 dy Sbd “kr kir thl ; rsnw gux gwvau ]… 4]51]120]” dI ivAwiKAw krdy smyN ieh kih rhy hn ik “ ‘kr’ Sbd mukqy nwl, h`QW dw vwck hY, ‘r’ ƒ ishwrI nwl ikirAw dw vwck hY, ‘kr kir’ ivAwkrx vI ivcy riKAw ipAw hY[”
gurbwxI dI lg mwqRI inXmwvlI dy ivSy qy kuJ hyT ilKIAW pusqkW vrnx Xog hn [ ijvyN ‘SbdWiqk lgW mwqRW dy gu`Jy Byd’ ipRM. qyjw isMG jI, ‘gurbwxI ivAwkrx’ pRo. swihb isMG jI, ‘gurbwxI dIAW lgW mwqRW dI ivl`Kxqw’ BweI swihb BweI rxDIr isMG jI, ‘nvIn gurbwxI ivAwkrx’ ig. hrbMs isMG jI Aqy ‘gurbwxI dw srl ivAwkrx-boD’ BweI joigMdr isMG jI qlvwVw Awidk[

pRoPYsr swihb isMG jI hurW iliKAw hY ik dsMbr 1920 nUM sRI gurU qyg bhwdr swihb jI dy ShIdI gurpurb smyN ^wlsw skUl gujrWvwly dy gurduAwry iv`c AKMf pwT kridAW do iqMn qukW dI iv`Q ’qy hI l&z ‘sbd’ iqMn rUpW iv`c Aw igAw – ‘sbdu’ ‘sbid’ ‘sbd’ [ suqy hI ieh i^Awl myry mn iv`c pYdw hoieAw ik ie`ko hI l&z dy ieh qRY v`Kry v`Kry rUp hn [ AYsw ikauN ? gurU ny imhr kIqI qy kuJ sUJ pY geI [ auhI lgW-mwqRW ijnHW vl pihlW kdy iDAwn nhIN sI id`qw, hux ^ws loVINdIAW jwpx l`gIAW [ bs, ieQoN hI ‘gurbwxI ivAkrx’ pusqk dw mu`F b`Jw [
auuprokq swrI vIcwr dw swrMS ieh hY ik ijvyN swieMsdwn ivigAwnIAW ny qrl jW Tos vsqUAW nUM bnwaux dy inXm Awpxy koloN nhIN GVy, kudrq dy srb-ivAwpk vrqwry iv`coN l`By hn [ iqvyN hI gurbwxI ivAwkrx dIAW pusqkW ilKx dw aupkwr krn vwly ivdvwn s`jxW ny ivAwkrixk inXm Awp nhIN GVy [ sgoN, sRI gurU gRMQ swihb jI dI AMdrlI AMimRq bwxI nUM Koj Koj ky l`By hn [ ikauNik, gurbwxI nUM SrDw sihq ivcwridAW auh ies nqIjy ’qy phuMc gey sn ik sRI gurU gRMQ swihb jI mu`Fly srUp ‘poQI swihb’ dI sMpwdnW vyly, sRI gurU Arjn swihb jI mhwrwj ny BweI swihb BweI gurdws jI pwsoN gurbwxI nUM kuJ ivSyS ivAwkrixk inXmW Anuswr ilKvwieAw hY [ gurbwxI sbMDI BulyiKAW qoN bcwaux leI ijQy kuJ ivSyS sUcnwvW drj krvweIAW hn [ auQy, AMkW Aqy l&zW dy Su`D aucwrn leI ivSyS ivAwkrixk syDW vI bKSIAW hn [ loV qW aunHW inXmW nUM l`Bx qy smJx dI hY, qW jo aunHW muqwibk gurbwxI dw aucwrn S`uD ho sky [
sRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj dw ivcwrpUrvk pwT krdy hoey AsIN drSn krdy hW ik ijvyN rwgb`D bwxIAW dy isrlyKW iv`c ‘mhlw’ Aqy ‘Gru’ l&zW nwl ihMdisAW iv`c ilKy AMkW dy S`uD aucwrn leI, AKrW iv`c ‘pihlw’, ‘dUjw’ qy ‘qIjw’ ilK ky syD bKSI geI hY ik ienHW AMkW nUM ie`k, do jW iqMn nhIN bolxw [ pihlw, dUjw qy qIjw bolxw hY [ ikauNik, ieh krmvwck sMiKAk ivSySx hn [ iqvyN hI gurbwxI dI ilKweI AMdr keI l&zW nUM ie`k QW ’qy ibMdI jW it`pI qoN ibnW iliKAw hoieAw hY qy dUjI QW aunHW hI l&zW nUM ibMdI qy it`pI sihq iliKAw hoieAw hY [ iesy qrHW keI l&z pYrW iv`c ilKy ‘h’ qoN ibnW hn Aqy keI QweIN aunHW hI l&zW dy pYrW iv`c ‘h’ AMikq kIqw hoieAw hY [ gurbwxI dI ivAwkrixk soJI r`Kx vwly ivdvwnW dw kQn hY ik gurU swihbwn ny AYsI AgvweI gurbwxI dy SuD aucwrn leI bKSI [ aunHW dI ie`Cw sI ik l&zW nUM ArQW muqwibk S`uD aucwrn leI ibMdI, it`pI, ADk qy pYr iv`c ‘h’ Awidk loV Anuswr lgw ilAw jwvy [
ijvyN isrlyKW iv`cly mhlw l&z qoN syD lY ky ‘slok mÚ 1’ {AMg 83}, ‘mÚ 2’ {AMg 83}, ‘mÚ 3’ {AMg 84} vrgy sMkyqk isrlyKW iv`c vI hr QW ‘mhlw’ aucwrn kIqw jWdw hY Aqy ‘mhlw’ jW ‘mÚ’ l&zW nwl ihMdisAW iv`c ilKy krmvwck sMiKAk ivSySx AMkW pRqI bKSIAW kuJ ku syDW qoN rOSnI lY kyY hr QW mhlw pihlw, dUjw, qIjw, cOQw, pMjvW qy nOvW boilAw jWdw hY [ iqvyN hI QW prQWA l&zW nUM l`gIAW ibMdIAW, it`pIAW qy pYrIN AKrW qoN syD lY ky, aus SRyxI dy bwkI l&zW nUM vI hornI QweIN ausy rUp iv`c aucwirAw jwey [ ijvyN :

1 – jo quDu BwvY, sweI BlI kwr ] {jpujI AMg 3}
2 – sweI nwmu Amolu, kIm n koeI jwxdo ] {AMg 81 }
3 – hiB kUVwvy kMm, ieksu sweI bwhry ] {AMg 709}

quk nMbr (1) iv`c ‘sweI’ l&z dw ArQ hY : auh AQvw auhI, qy aucwrn hY ibMdI rihq ‘sweI’ [ pr, quk nMbr (2) Aqy (3) iv`c ‘sweI’ l&z dw ArQ hY : mwlk AkwlpurKu, qy aucwrn hY ‘sweIN’ [ AijhI syD swnUM gurbwxI ivcoN hI imldI hY, jdoN Bgq PrId swihb dy slok pVHdy hoey “sWeIN myrY cMgw kIqw nwhI q hM BI dJW Awih ]” {AMg 1378} dI quk pVHdy hW, ijs iv`c ‘sWeIN’ l&z ibMdI sihq AMikq hY [
‘gurbwxI pwT drSn’ pusqk dI ATvIN AYfISn dy pMnw 412 ’qy igAwnI gurbcn isMG ‘^wlsw’ iBMfrW vwilAW ny quk nMbr (3) dy ieauN drSn krvwey hn :
hiB kUVwvy kMm ; ieksu ‘sweI’ bwhry ] (sweIN bolo)

gurbwxI AMdr nWv (Noun) l&z nUM bhuvcn bnwaux leI aus dy AMq iv`c Awm qOr qy ibMdI sihq kMnw lgwieAw jWdw hY [ ijvyN :
1- crn kml, BgqW min vuTy ] {AMg 109}
2- soeI iDAweIAY jIAVy, isir swhW pwiqswhu ] {AMg 44}
3-kIqw ijso hovY, pwpW mlo DovY ; so ismrhu prDwnu hy ] {AMg 1008}

pr, iehI L&z hornI keI QweIN ibMdI rihq imldy hn [ ijvyN :

(a) – nwnk Bgqw sdw ivgwsu ] {jpujI AMg 2}
(A) – so pwiqswhu swhw pwiqswihbu nwnk rhxu rjweI ] {jpujI AMg 6}
(e) – BrIAY miq pwpw kY sMig ] {jpujI AMg 4}

spSt hY ik auprlIAW (1), (2) qy (3) nMbr vrgIAW qukW iv`cly l&z siqgurU jI ny AgvweI leI audwhrx vjoN vrqy hn, qW ik aunHW qoN syD lY ky ies SRyxI dy (a), (A) qy (e) vrgIAW qukW iv`cly bwkI swry bhuvcnI nWv rUp l&zW nUM ibMdIAW sihq aucwrn kIqw jwvy [ ijvyN guris`Kw, srw, bgw, BweIAw, cotw, vifAweIAw, cMigAweIAw, birAweIAw, kItw, AKrw, kwdIAw, rwgw Awid [ ikauNik, ieh swry bhuvcn hn [
iehI kwrx hY ik jQydwr igAwnI juigMdr isMG ‘vydWqI’ jI nUM gurbwxI ivAwkrx dw mh`qv prgt krn leI ilKxw ipAw ik “ A`j dIAW keI siqkwrq sMpRdwvW qy kuJ ivdvwn gurbwxI dI inXmwvlI mMnx qoN ienkwrI hI nhIN sgoN gwhy-bgwhy byloVw ivvwd vI KVHw krdy hn [ kuJ ku SrDwlU vIrW dw ivcwr hY ik gurbwxI dI ilKweI suqMqr hY Aqy iksy inXm dy ADIn nhIN [ aunHW dw gurbwxI pRqI siqkwr qy SrDw mubwirk hY, pr gurbwxI dI ilKweI dw inXm-pUrvk hoxw gurbwxI dI gOrvqw ƒ GtwauNdw hrigz nhIN, sgoN vDwauNdw hY [
gurbwxI dy do rUp hn—Bwvwqimk Aqy vrxwqimk [ gurbwxI dw Bwvwqimk rUp gupq hY, jo iblkul mOilk Aqy suqMqr hY[ gurbwxI dw vrxwqimk rUp pRgt hY qy ies dw sMbMD gurbwxI dI ilKx-qknIk nwl hY [ ieh qknIk b`JvyN nymW Anuswr hY qy ies ivc koeI sMdyh nhIN ik ieh ‘b`JvyN’ nym iksy hor bolI jW mn`uK dy bxwey ivAwkrx dy ADIn nhIN, sgoN suqMqr hn [ ieh nym Awpxy Awp ivc ivl`Kx hn qy ienHW dy inrmwqw gurU swihbwn Awp hI hn [ r`bI igAwn ƒ sDwrn jigAwsUAW au~qy AwSkwrw (pRgt) krn leI ieh sujwn siqgurW dI mhwn dyx hn [ ienHW dI hoNd qoN ienkwr krnw s`c A`gy A`KW mItx dy qul hY [ loV hY ienHW inXmW ƒ smJx dI Aqy smJ ky is`K sMgqW ivc pRcwrn dI, qW jo gurbwxI dy guhj Aqy Amu`ly Bwv shI rUp ivc smJy jw skx [” (dyKo : gurmiq pRkwS, julweI 2012)

sRI gurU gRMQ swihb jI dy SuD pwT iv`c ivsrwm icMnHW dw mhqv

BwSw ivigAwnIAW dw kQn hY ik iksy vI BwSw dy vwkW dI shI vMf qoN ibnW ArQW nUM spSt kr skxw AsMBv hY [ Asl iv`c iehI kwrx hY ik g`lbwq krn vyly vwkW dy AMq iv`c Aqy vwkW dy Kws Kws ih`isAW ’qy TihirAw jWdw hY, qW ik khI jw rhI g`l TIk qrHW smJI jw sky [ ilKqI vwkW iv`c ies g`l nUM pRgt krn leI ik ikQy Aqy ikMnw ku icr Tihrnw hY Kws inSwn vrqy jWdy hn, ijnHW nUM ivsrwm-icMnH (Punctuation Marks) ikhw jWdw hY [ pMjwbI BwSw dy inrukq koS iv`c ivsrwm icMnH dw ArQ ‘ivAwkrx dy Tihrwau sUck icMnH’ kIqw igAw hY [
sRI gurU gRMQ swihb jI dI ilKq iv`c vwk vMf leI kyvl do fMfIAW (]) dI vrqoN kIqI hY [ audwrhx vjoN gurbwxI dIAW hyT ilKIAW qukW ivcwrIAW jw skdIAW hn, ijnHW iv`c ArD ivsrwm, ivsmI qy pRSn icMnHW dI QW vI do fMfIAW (h`dW) dI vrqoN kIqI geI hY :
qU kunu ry ] mY jI ] nwmw ] ho jI ] Awlw qy invwrxw jm kwrxw ] {AMg 694}
mohnu lwlu myrw pRIqm mn pRwnw ] mo kau dyhu dwnw ] {AMg 1005}

ikauNik, aus vyly gurmuKI smyq iksy vI ihMdosqwnI ilpI iv`c koeI ivsrwm icMn nhIN sn ; isvwey ie`k KVI lIk ([) dy, jo AMgryzI dy &ulstwp (.) dI QW qy hY [ ies nUM pMjwbI vwly fMfI jW h`d AwKdy hn [ ikauNik, ies icMn dI vrqoN pRwcIn kwl qoN hI Awm qOr ’qy vwk dy AMq au~qy huMdI c`lI Aw rhI hY [ ieh icMn lgBg iqMn hzwr swl purwxw hY [ ikauNik, hzrq eIsw msIh qoN nO sdIAW pihlW dy i&nISn (Phoenician) ilpI iv`c ilKy gey mubweIt ston (Moabite Stone) auqy vI icMn fMfI ([) dI vrqoN iesy hI mqlb leI hoeI imldI hY [
ijauN ijauN pMjwbI BwSw dw ivkws hoieAw, iqauN iqauN pMjwbI dy sUJvwn ilKwrIAW ny ilKq dI spStqw leI AMgryzI dy ivsrwm icMnHW nUM vrqxw SurU kIqw [ ijvyN kwmw (, Comma), ibMdI kwmw (; Cemecolon), duibMdI (: Colon), pRSn icMnH (? Interrogataion), ivsmI icMnH (! Exclamation), puTy kwmy (‘ ’Inverted commas), qy joVnI (- Hyphon) Awidk [ A`j-kl qW AijhI vrqoN Awm hY [
sRI gurU gRMQ swihb jI dIAW AjokIAW pd-Cyd bIVW qoN pihlW juVvyN A`KrW vwlIAW (lVIdwr) bIVW hI pRcilq sn [ AiBAws hIx pwTIAW pwsoN gurbwxI dIAW qukW nUM TIk pd-Cyd nw krn krky Aqy TIk QW ivSrwm nw lgwaux krky byAMq BulW huMdIAW sn [ pd-Cyd bIVW Cpx nwl qukW nUM pd-Cyd krn dI smisAw qW 99% h`l ho geI, pr ivsrwmW dI smisAw EvyN hI kwiem rhI [ guris`K ivdvwnW dI idSRtI iv`c ies dw ie`ko ie`k h`l sI ik gurbwxI dy SuD aucwrn dIAW sMQw-poQIAW qy tIikAW iv`c TIk QW loVINdy ivsrwm icMn lgw id`qy jwx [ iehI kwrx hY ik gurbwxI nUM smJx smJwaux leI sRI gurU gRMQ swihb dy tIkykwrW qy sMiQAw krwaux vwly ivdvwnW vloN hux swry ivsrwmW dI vrqoN kIqI jw rhI hY [ ikauNik, pwTkW qy SRoiqAW nUM gurbwxI dy SuD aucwrn qy ArQ BwvW qoN jwxU krwaux leI AijhI vrqoN Aiq zrUrI hY [ pr, ies qoN vI zrUrI hY ivsrwm TIk QW dyxw [ jy ivsrwm dI QW TIk nw hovy qW pwT Aqy ArQ dovyN hI Zlq ho jWdy hn [ ijvyN :
TIk : guru Arjunu, Gir gur rwmdws ; Bgq auqir AwXau ] {AMg 1407}
Zlq : guru Arjunu Gir, gur rwmdws ; Bgq auqir AwXau ]
ies quk dw shI ArQ hY : gurU rwmdws dy Gr iv`c gurU Arjun (r`b dw) Bgq jMm ipAw [ ieh ie`k ieiqhwsk s`c hY [ pr, jy AxgihlI kwrn ivsrwm ‘Arjunu’ dI QW ‘Gir’ qy l`g jwey qW SRoqw smJygw ik gurU Arjn dy Gr gurU rwmdws Bgq pYdw ho pey [ Aijhy ArQ ieiqhwsk p`KoN vI Zlq hn qy ivAwkrixk p`KoN vI [ ikauNik, ‘Arjunu’ nWv dy nMny nUM l`gw AONkV ‘gurU Arjun dy Gr’ vwly sbMDkI ArQ nhIN hox idMdw [
TIk : swcw, mrY n AwvY jwie ] nwnk ! gurmuiK rhY smwie ] {AMg 229}
Zlq : swcw mrY, n AwvY jwie ] nwnk gurmuiK rhY smwie ]
ienHW qukW dw shI ArQ hY : hy nwnk (AwK) ! gurU dI rwhIN (mnuK aus AkwlpurK iv`c) smwieAw rihMdw hY, jo sdw kwiem rihx vwlw hY, jo jMmdw mrdw nhIN [ pr, jy pwTI v`loN byiDAwnI nwl ivsrwm ‘mrY’ l&z ’qy lwieAw jwey Aqy ‘nwnk’ nWv ’qy ivsrwm nw lwieAw jwey qW SRoqy smJxgy : nwnk gurmuK nwnk aus iv`c smwieAw rihMdw hY, ijhVw scw r`b mrdw hY, AauNdw jWdw nhIN [ Aijhy ArQ isDWqk qy ivAwkrixk p`KoN Zlq is`D hoxgy [ ikauNik, jo s`cw hY, auh mrdw nhIN [ qy jo mrdw hY, aus bwry ‘n AwvY jwie’ vwkWS nhIN ikhw jw skdw [ ‘gurmuK nwnk’ ArQ gurbwxI ivAwkrx
muqwibk qW hI bx skdy hn, jy ‘nwnk’ nWv dy k`ky nUM Aqy gurmuK dy K`Ky nUM AONkV hox [ pr, qusIN hYrwn hovogy ik sRI gurU gRMQ swihb iv`c K`Ky AONkV vwlw rUp hI nhIN hY [
qij Awn, srix ghI ] {AMg 837}
qij, Awn kqih n jwih ] {AMg 837}
ienHW dohW qukW iv`c jmkI ivsrwm Kws iDAwn mMgdy hn [ pihlI quk iv`c ‘Awn’ ’qy ivsrwm hY [ ijs dw ArQ hY ik (hy pRBU! mYN) hornw nUM C`f ky qyrI Srn pkVI hY [ dUjI quk iv`c ivsrwm ‘qij’ qoN bwAd hY [ ArQ hY ik (hy pRBU ! qYnUM) C`f ky, AsIN hor ikqy nhIN jWdy [ jy kr dohW qukW dy ivsrwm Awps iv`c bdl id`qy jwx qW ArQW dw AnrQ ho jwvygw [
pRo: swihb isMG jI ny ‘sRI gurU gRMQ swihb drpx’ iv`c ArD ivsrwm vjoN kyvl kwimAW dI vrqoN kIqI hY [ igAwnI hirbMs isMG pitAwly vwilAW ny ‘Awid sRI gurU gRMQ swihb drSn inrxY stIk’ iv`c kwimAW qoN A`gy vD ky ivsmk icMnH (!) nUM sMboDnI icMnH vjoN Awm vriqAw hY [ ijvyN :
gurw ! iek dyih buJweI ] (dyKo, drSn inrxY stIk, pMnw 104)
bwbw ! jY Gir, krqy kIriq hoie ] (drSn inrxY stIk, pMnw 224)
pr, ies p`KoN kmwl dI pihl kIqI hY igAwnI gurbcn isMG ^wlsw iBMfrW vwilAW, ijnHW ny ividAwrQIAW nUM sRI gurU gRMQ swihb jI dy SuD aucwrn dI sMiQAw idMidAW, loVIdIAW QwvW ’qy ibMdI, it`pI qy AiDk dI vrqoN smJwaux dy nwl ArQW dI spStqw leI hryk iksm dy AMgryzI ivsrwm icMnH lgvwey [ hor aupkwr kIqw igAwnI mohx isMG jI (sMprdweI muKI, gurduAwrw AKMf pRkwS, iBMfr klW) vwilAW, ijnHW ny ^wlsw jI dI auprokq ikrq nUM ‘gurbwxI pwT drSn’ nwmI pusqk rwhIN pRkwiSq kIqw [ tkswl mihqw klW vloN iehI pusqk ‘gurbwxI pwT drpx’ dy nwm hyT CwpI jw rhI hY [
ies pusqk iv`c hzwrW hI gurbwxI dI qukW dy drSn kIqy jw skdy hn, ijnHW nUM vK vK iksmW dy ivsrwm icMnHW nwl inKyiVAw igAw [ ArD ivsrwm leI ibMdI kwmw (;) Aqy ies qoN Gt ivsrwm (jmkI) leI kwmw (,) dI vrqoN kIqI geI hY [ smwsI l&zW dy ih`sy pRgtwaux leI juVq l&zW nUM qoV ky joVxI (-) dI vrqoN kIqI geI hY [ ieQoN q`k ik keI ^ws l&zW nUM auBwrn leI puTy kwimAW (‘’) dI vrqoN krno vI sMkoc nhIN kIqw [ qukW dy A^Ir iv`c bRYktW pw ky ibMdI, it`pI qy AiDk dI vrqoN bwry syDW idqIAW hoeIAW hn Aqy pwTWqr vI ilKy hn [ audwhrx vjoN hyTW kuJ qukW dy huU-bhU drSn krvwey jw rhy hn [ ijvyN :
socY, soic n hoveI ; jy socI lK vwr ] (l`K pVHo) -{AMg 1}
qyrw sbdu, qUMhY hih Awpy ; Brmu khw hI ] (khW bolxw)- {AMg 162}
‘AhM-buiD’ pr bwd nIq ; loB rsnw swid ] (2) prbwd -{AMg 810}
qU Ajrw-vru Amru qU ; sB cwlx-hwrI ] {AMg 1008}
AKMf kIrqnI jQy dy muKI ivdvwn BweI joigMdr isMG qlvwVw jI ny jpu jI swihb dI srl stIk iv`c qukW ivckwr ivsrwm vjoN kwmy vI vrqy hn Aqy SRomxI kmytI vloN pRkwiSq ho rhy ‘SbdwrQ sRI gurU gRMQ swihb’ vWg mUilk l&zW ’qy ivSyS ihMdsy pw ky pd-ArQ qy SuD aucwrx vI d`sy hn [ ‘gurbwxI dw srl ivAwkrx-boD’ nwmI pusqk iv`c sYNkVy qukW hn, ijnHW iv`c ivsrwm icMnW qoN ielwvw ‘gurbwxI pwT drSn’ pusqk vWg gurbwxI dIAW qukW ivckwroN l&zW nUM ivSyS qOr ’qy auBwrn leI pu`Ty kwmy vI vrqy hn [ ikauNik, pwTkW nUM bwxI dI soJI krwaux leI AijhI jugiq ApnwauxI lwzmI hY [ ijvyN, pMnw 624 ’qy pMkqI aulyK ies pRkwr hY :
‘gwivAw’, ‘suixAw’ iqn kw hir Qwie pwvY, ijn siqgur kI AwigAw siq siq kir mwnI ] {AMg 669}

qlvwVw jI ny ieh vI iliKAw hY ik ivsrwm icMnH qW BwvyN gurbwxI dIAW CotIAW CotIAW qukW iv`c vI Aiq loVINdy hn [ pr iPr vI pVqwl vwly caupidAW, CMqW Aqy sv`eIAW iv`c ijhVIAW qukW bhuq lMmIAW lMmIAw hn, aunHW iv`c ivsrwm dy ky pwT krnw hor vI zrUrI ho jWdw hY [ ikauNik, jy AYsIAW qukW nUM kuJ BwgW iv`c vMf ky Aqy Xog QwvW qy rqw ku ivsrwm dy ky aucwrx kIqw jwvy qW ijQy pwT dI lYA rsdwiek ho jWdI hY, auQy ArQ Bwv vI spSt ho jWdw hY [
sRI Akwl q^q swihb dy jQydwr rih cu`ky igAwnI joigMdr isMG ‘vydWqI’, gurbwxI ivAwkrx dI rOSnI iv`c SuD-aucwrx smJwaux vwly ivdvwnW ivcoN mohrI mMny jWdy hn [ auh vI qlvwVw jI dy ivcwrW nwl sO PIsdI sihmq hn [ SRomxI kmytI v`loN pRkwiSq huMdy mwisk pqr ‘gurmiq pRkwS’ julweI 2012 vwly AMk iv`c jQydwr vydWqI jI dw iliKAw lyK ‘gurbwxI dI lg-mwqR inXmwvlI : Koj qy sMBwvnw’ ies p`KoN pVHx Xog hY [
‘Sbd-vIcwr sRI gurU gRMQ swihb’ dy krqw fw: EAMkwr isMG jI ny qukW dy ivckwr ivsrwm vjoN kwimAW dI vrqoN kridAW bRYktW pw ky SbdW dy SuD aucwrn d`sx dw SlwGw Xog auprwlw kIqw hY [ ijvyN :

kItw(kItW) AMdir(AMdr) kItu(kIt), kir(kr) dosI(doSI), dosu(doS) Dry ] {poQI Bwg pihlw, pMnw 14}
isDw(isDW) purKw(purKW) kIAw(kIAW) vifAweIAw ](vifAweIAW)- {poQI Bwg pihlw, pMnw 84}
KuSI dI g`l hY ik sRI Akwl q^q swihb dy mjUdw jQydwr igAwnI gurbcn isMG, swbkw jQydwr pRo: mnjIq isMG Aqy sRI hirmMdr swihb dy mjUdw muK gRMQI igAwnI jsivMdr isMG jI hurW v`loN, ies poQI dy AwrMB iv`c AsIs vjoN ie`k ie`k, do do pMny dy pRsMsw pqr vI ilKy gey hn [
DMnvwdI hW fw; kulbIr isMG iQMd Aqy BweI blivMdr isMG rwVy vwilAW dw, ijnHW ny SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr dI AwigAw duAwrw bwbw eISr isMG rwVy vwilAW dy nW ’qy ‘eISr mYkromIfIAw vYbsweIt’ rwhIN gurbwxI pwT-boD krwaux leI ivsrwmW vjoN kwmy qy ibMdI kwmy dI vrqoN dy nwl pRSn icMnH (?) Aqy ivsmI icMnHW (!) dI vrqoN KulH ky kIqI hY, ijnHW dI bdOlq pwTkW qy SRoiqAW leI ArQ Bwv smJxy Aiq suKwly ho gey hn [ ijvyN :
ikv sicAwrw hoeIAY ? ikv kUVY qutY pwil ? ] (AMg 1)
so dru kyhw ! so Gru kyhw ! ijqu bih, srb smwly ] (AMg 6)
pwTkW dI jwxkwrI leI dsxw zrUrI hY ik auprkq lyK dy AwrMB iv`c gurbwxI dIAW ijhVIAW do qukW ivsrwmW dI QW do fMfIAW (h`dW) drswaux leI pRmwx vjoN ilKIAW geIAW hn; aunHW dy ivSrwm smJwaux leI qrqIbvwr krmsr rwVw vwilAW dI vYbsweIt ‘eISr mYkromIfIAw’ Aqy ‘gurbwxI pwT drSn’ pusqk dy pMnw 484 ’qy quk hyTW bRYkt iv`c not ilK ky ieauN pRgt kIqw igAw hY :
qU kunu ry ?] mY jI !] nwmw ] ho jI !]
Awlw qy invwrxw, jm kwrxw ] {AMg 694}
mohnu lwlu myrw ; pRIqm mn pRwnw ] mo-kau, dyhu dwnw ] {AMg 1005}
(ieh ieko hI quk hY, ibsRwm vwlI jgHw h`dW lw ky do qukW bxweIAW hn, SuD ieko hI quk hY [)
Awpxy Awp nUM jwgrUk iDrW qy ivigAwnk Xu`g dy hwxI AKvwaux vwly is`K imSnrI kwlj, AwpxIAW vYbsweItW qy vIfIE kYstW rwhIN gurbwxI pwT dI soJI krvwaux leI XqnSIl hn [ pr, hYrwnI dI g`l hY ik qukW iv`c ivsrwm icMn lgwaux p`KoN auh sMprdweI ivdvwnW qoN bhuq pCVy hoey jwpdy hn [ ikaNik, auh AigAwnI-rOly qoN frdy hoey Ajy vI qukW iv`c ivQW (spys) dy ky bu`qw swr rhy hn ; jd ik sRI Akwl q^q swihb jI dy swbkw qy mjUdw jQydwr sihbwn sRI gurU gRMQ swihb jI dy mUl-pwT nUM kwiem r`K ky hor pusqkW rwhIN sMiQAw pwT nUM vDyry suKwlw bnwaux leI kIqy jw rhy XqnW dI ilKqI rUp iv`c SlwGw kr rhy hn [
ies leI cMgw hovy jykr SRomxI kmytI v`loN gurbwxI dy mUl-pwT swhmxy quk-vwr SbdW dw aucwrxqimk rUp ilK ky ‘SbdwrQ sRI gurU gRMQ swihb’ vWg sMQw poQIAW iqAwr kIqIAW jwx qW pwTkW nUM gurbwxI dw pwT krnw qy smJxw hor sOKw ho skdw hY [ Aws hY ik guris`K ivdvwn siqkwrXog igAwnI gurbcn isMG jI iBMfrwvwly, pRo: swihb isMG, ipRMsIpl hirBjn isMG cMfIgV, igAwnI hirbMs isMG pitAwlw, BweI joigMdr isMG qlvwVw Aqy fw: kulbIr isMG iQMd qy fw: EAMkwr isMG vrgy praupkwrI guris`K ivdvwnW vloN bKSIAW syDW nUM ADwr bxw ky ies p`KoN hor auprwly krngy ; qW jo hryk mnu`K gurSbd vIcwr dI rOSnI sdkw Awpxy ihrdy dy AigAwnmeI AMDyry nUM dUr krky r`b-rUp sicAwr bx sky [

sRI gurU gRMQ swihb jI dy SuD-pwT leI ibMdI, it`pI qy ADk icMnW dI vrqoN qy loV

pMjwbI aucwrn-pRDwn BwSw hY Aqy ieh Awm qOr ’qy gurmuKI icMnW iv`c ilKI jWdI hY [ ieh icMn iqMn iksm dy mMny gey hn [ auh hn (1) A`Kr, (2) lgW qy (3) lgwKr [
(1) A`Kr :- gurmuKI A`Kr muFly rUp iv`c 35 hn [ iesy leI gurmuKI dI vrxmwlw nUM pYNqIs A`KrI vI AwiKAw jWdw hY [ ienHW iv`coN CyAW dy hyTW ibMdI lgw ky Cy hor nvyN A`Kr bxwey gey hn [ auh hn : S, ^. Z, z, & qy L [ ienHW nvyN A`KrW iv`coN pihly pMj aurdU, ArbI qy &wrsI Awidk bolIAW iv`coN AweIAW nvIAW AwvwzW (DunIAW) nUM pRgt krdy hn Aqy CyvW mwJy iv`clI TyT pMjwbI dI ielwkweI bolI nUM [ pMjwbI XUnIvristI pitAwlw ny ‘pMjwbI Sbd-rUp qy Sbd-joV koS’ iqAwr krn vyly l`ly A`Kr dy pYr ibMdI lgweI [ ikauNik, b`cy dy mUMh iv`coN vgx vwly pwxI dw nW Aqy guV bxn qoN pihlW rhu dI idSw ilKx leI ivdvwnW nUM A`Kr nhIN sn iml rhy [ ijvyN, lwL, lwLw qy nwLw Awidk [ Xwd r`Kxw cwhIdw hY ik Sbd koS iqAwr krn vyly ivdvwnW ny TyT pMjwbI dy shI aucwrn leI mwJy dI bolI (izlHw AMimRqsr Aqy izlHw gurdwspur dI qihsIl btwlw dy ipMfW) nUM ADwr bxwieAw sI [
pYNqIs A`KrI iv`cly pMjW vrgW dy AKIrly pMj A`Kr AnunwskI hn [ ikauNik, aunHW nUM nwsW rwhIN aucwirAw jWdw hY [ auh hn : |, \, x, n qy m [
(2) lgW (Vowel symbols) :- inry A`KrW dw aucwrn nhIN ho skdw [ ies leI ienHW dy aucwrn leI ienHW nwl hor icMn lgwey jWdy hn, ijnHW nUM lgW ikhw jWdw hY [ guuurmuKI dIAW lgW ds hn, ijnHW dw vyrvw ies pRkwr hY : mukqw, kMnw ( w ), ishwrI ( i ), ibhwrI ( I ), AONkV ( u ), dulYNkVy ( U ), lW ( y ), dulwvW ( Y ), hoVw ( o ) qy knOVw ( O ) [
(3) lgwKr (Consonat Symbols) :- auh icMn hn, ijnHW dw aucwrn lgW qoN ipCoN huMdw hY [ ieh iqMn hn : ibMdI ( N ), it`pI ( M ) qy ADk ( ~ ) [ ‘ibMdI’ qy ‘it`pI’ AnunwskI hn, ikauNik, ienHW dw aucwrn krn leI nwsW dI vrqoN krnI pYNdI hY [ ijvyN, ‘qoN’ Aqy ‘qUM’ Awidk [‘ADk’ aus icMn nUM AwKdy hn, ijs dy lwieAW A`gly A`Kr dI Avwz dohrI inkly [ ijvyN ‘s`jw’ (s`j-jw) Aqy mu`kw (muk-kw) Awidk [
pMjwbI ilKq dI pRcilq inXmwvlI Anuswr mukqy AKrW Aqy lGU lgW (ishwrI, AONkV) nwl it`pI l`gdI hY Aqy dIrG lgW (kMnw, ibhwrI, lW, dulwvW,hoVw qy knOVw) vwly AKrW nwl ibMdI [ ijvyN : pMj, itMf, GuMf, gW, jINd, gyNd, bYNq, hoNd, sONP [ pr, ies inXmwvlI iv`c do aulMGxwvW vI hn [ ijvyN :
(1) dulYNkVy dIrG lg hY, pr iPr vI ies nwl ibMdI dI QwvyN it`pI vrqI jWdI hY [ ijvyN, jUM, qUM, bUMd qy pUMgrw [
(2) ‘a’ A`Kr nwl BwvyN lGU (CotI DunI vwlI) lg hovy jW dIrG (v`fI DunI vwlI), ies nwl sdw ibMdI hI l`gdI hY, it`pI nhIN [ ijhw ik ‘auNgl’, ‘bqwaUN’ qy aUNG [
AnunwskI AKrW (|, \, x, n, m ) nwl ibMdI Aqy it`pI vrqn dI ivSyS loV nhIN pYNdI [ ikauNik, ienHW dI Avwz kudrqI hI n`k rwhIN inkldI hY [ ies krky ieh Awpxy A`gy qy ip`Cy dy AKrW nUM l`gIAW lgW nUM suBwivk hI AnunwskI bxw idMdy hn [ Bwv, aunHW dw aucwrn suqy hI ibMdy sihq ho jWdw hY [ ijvyN, vw|U dw ‘vw|UM’ vWg, dunIAw dw ‘dunIAW’ vWg Aqy rwm dw ‘rWm’ vWg [
ibMdI qy it`pI dI Avwz nUM swihqk BwSw iv`c nwskI DunI AwiKAw jWdw hY Aqy ADk dI Avwz nUM ‘bl’ DunI Aqy A`KrW dw du`q aucwrx ikhw jWdw hY [ ikauNik, AKrW nUM dUhry krky boilAw jWdw hY [ mukqy ishwrI qy AONkV (lGU lgW) mgr qW ADk ilKxI TIk hY [ pr, kMnw qy ibhwrI vrgIAW dIrG lgW dy mgr ies icMn (ADk) dI vrqoN TIk nhIN [ ijhw ik ‘s`jw’, ‘in`kw’ qy ‘su`kw’ iv`c ADk TIk hY [ pr, b`wbw, bI~bw Awidk iv`c TIk nhIN [
pMjwbI iv`c keI Sbd Aijhy hn, ijnHW au~pr ADk nw lweIey qW hor ArQ huMdy hn Aqy jy lweIey qW hor [ ijvyN :
sjw – Gr nUM sjw ky r`Ko [
s`jw – myrw s`jw h`Q ieh hY [
rsw – mwlty dw rsw pIE [
r`sw – gaU dy gl iv`c r`sw pwE [
pMcm pwqSwh sRI gurU Arjn swihb jI mhwrwj ny ‘sRI gurU gRMQ swihb jI’ dy muFly srUp ‘poQI swihb’ dI sMpwdnw, A`j qoN 408 swl pihlW sMn 1604 iv`c kIqI [ aus vyly dI gurmuKI ilpI dw AwrMBk kwl hox krky ilKq iv`c lgW qy lgwKrW dI vrqoN bVI sMkocvIN sI [ sRI goieMdvwl vwlIAW poQIAW ies hkIkq dIAW gvwh hn ik aus vyly kMny dI QW vI ibMdI dI vrqoN kIqI jWdI sI [ (vyKo ic`qr qy hor vyrvw, igAwnI gurid`q isMG jI ricq pusqk-‘ieiqhws sRI gurU gRMQ swihb’jI iv`c)

sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy ibMdI qy it`pI dI vrqoN qW BwvyN sMkyq mwqr hoeI imldI hY [ pr, ADk icMn dI vrqoN dw iblkul ABwv hY [ ikauNik, aus vyly ADk icMn Ajy hoNd iv`c nhIN sI AwieAw [ pr, ies g`l qoN ienkwr nhIN kIqw jw skdw ik kuJ SbdW dy aucwrn iv`c, aunHW iv`cly iksy ^ws A`Kr dI DunI nUM du`q krn dI pRQw EdoN vI pRcilq sI [ Bwv, ilKq iv`c BwvyN ADk ( ` ) dI vrqoN nhIN sI [ pr, bolx iv`c ADk zrUr lgwieAw jWdw sI [ ikauNik, gurbwxI dIAW qukW iv`cly kuJ l&z Aijhy hn, ijnHW nUM ADk lgwey bgYr aucwrnw bVw bysuAwdw qy inrwrQk jwpdw hY [ mh`qv pUrn nukqw qW ieh hY ik keI l&zW dw ivAwkrixk rUp Aqy ArQ hI bdl jWdw hY [ jW ieauN khIey ik ArQW dI QW AnrQ ho jWdw hY [
gurbwxI iv`cly kuJ auh l&z, ijnHW nUM inScq AKrW ’qy ADk lgw ky aucwrn dI loV hY :- muslw, ibrkq, bhqir, auckw, ibcKx, dulB, kusq, sucjI, dbtIAY, auvtIAY, mskiq, mukdm, srbq, ivVqy, srbsu, kucjI, svlI, murtIAY, sumiq, kumiq [
kuJ auh ivSyS Sbd, ijnHW dy inScq AKrW nUM ADk lgwaux Aqy nw lgwaux nwl ivAwkrixk rUp qy ArQ bdldy hn :- muslw, Prku, Prik, lK, liK, srbq, inrs, mqw, mwqw, khQI, gunhw, auDir [
sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy kuJ AYsy l&z vI imldy hn, ijnHW dI DunI nUM du`q krn leI ADk dI QW it`pI dI vrqoN kIqI geI hY [ ijvyN : ksMml, mMUFwhUM, ivKMm, rhMsI, rhMs qy durlMB Awid [
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI v`loN pRkwSq ‘pwT-BydW dI sUcI’ (pihlI AYfISn, jnvrI 1977) pMnW 73 Aqy 79 ’qy ‘Jrih ksMml pwp qyry mnUAw’ ] {AMg 255} Aqy ‘pyfu muMFwhUM kitAw iqsu fwl sukMdy’ ] {AMg 306} qukW nwl ivSyS hdwieq ilKI geI hY ik ‘ksMml’ l&z dw SuD aucwrn ‘ks`ml’ bxygw Aqy ‘mUMFwhUM’ dw ‘mu`FwhUM’ [ ikauNik ienHW l&zW ’qy it`pI ADk dI QW vrqI geI hY [ ies poQI dy suGV sMpwdk BweI rxDIr isMG, igAwnI kuMdn isMG Aqy igAwnI igAwn isMG ‘inhMg’ hurW ny ies scweI dy pRmwx v`joN ‘is`K rYPrYNs lwiebRyrI’ dy purwqn bIVW dy sMgRih ivcoN bIV nM. 8 Aqy bIV nM. 1 dy dw hvwlw id`qw hY, ijnHW iv`c auprokq l&zW au~pr it`pIAW dI QW ADk dI vrqoN kIqI imldI hY […Twkur dyiK rhMsI rwm ] {AMg 765} quk nwl poQI pMnw 269 qy ienHW ivdvwnW ny slwh ilKI hY ik ieh it`pIAW lwh dyxIAW cwhIdIAW hn jW ADk bxw dyxIAW cwhIdIAW hn [ ikauNik, it`pI nwl aucwrn ASuD ho jwx krky pVHnIAW qW hr hwl ADk hI auic`q hn [

iehI kwrx hY ik siqkwr Xog igAwnI gurbcn isMG jI iBMfrW vwilAW, pRo. swihb isMG jI, ipRMsIpl (BweI swihb) hirBjn isMG jI cMfIgV, BweI swihb BweI rxDIr isMG jI, igAwnI hirbMs isMG jI pitAwlw, BweI joigMdr isMG jI qlvwVw, igAwnI juigMdr isMG jI vydWqI, fw. EAMkwr isMG jI, ipRMsIpl surjIq isMG jI id`lI Aqy is`K imSnrI sMsQwvW dy hor ivdvwnW ny AwpxIAW ilKqW rwhIN auprokq iksm dy l&zW nUM ADk sihq aucwrn dI hdwieq kIqI hY [ ijvyN ‘gurbwxI pwT drSn’ (krqw : igAwnI gurbcn isMG jI iBMfrW vwly) dI ATvIN AYfISn iv`c hyT ilKIAW qukW dy ivsrwmW qy aucwrn pRqI hdwieqW smyq ieauN drSn krvwey hn :
(1) socY, soic n hoveI ; jy socI lK vwr ] (l`K pVHo) {jpu-jI, AMg 1 }
(2) imhr msIiq isdku muslw ; hku hlwlu kurwxu ] (ms`lw bolo) {AMg 140}
(3) kuhQI jweI sitAw, iksu eyhu lgw doKu ] (kuh`QI nhIN bolxw) {AMg 473}
(4) AMqir bwhir srbiq rivAw ; min aupijAw ibsuAwso ] (srb`iq bolo) {AMg 80}
ikauNik, quk nM. (1) dw ArQ hY : jy mYN l`KW vwrI (BI ieSnwn Awidk nwl srIr dI) su`c r`KW, (qW BI ies qrHW) su`c r`Kx nwl (mn dI su`c) nhIN rih skdI [ ‘lK’ l&z sMiKAk ivSySx (Cardina Numerals) hY Aqy pd-ArQ hY : l`KW vwrI [ pr, jy ‘lK’ l&z ’qy ADk nw lgwieAw jwey qW ies dw ivAwkrixk rUp hoiegw : hukmI BivKq kwlI ikirAw (Imperative Verb)[ ArQ hoiegw : jwx, smJ [ ijvyN gurvwk hY :
mMn mJwhU liK, quDhu dUir n su iprI ]3] {AMg 1100}
ArQ : Ksm pRBU nUM mn iv`c jwx, auh qYQoN dUr nhIN [
sRI gurU gRMQ swihb jI iv`c ‘lK’ l&z dy iqMn rUp imldy hn : lK (140 vwr), lKu (6 vwr, ijvyN : ieku lKu pUq, svw lKu nwqI ] -AMg 481) Aqy liK (2 vwr) [ ‘lK’ Aqy ‘lKu’ sB QweIN ADk sihq aucwrx hoxgy Aqy ‘liK’ ADk rihq [

quk nM. (2) dw ArQ hY : (hy BweI) lokW au~qy qrs nUM msIq bxwE, SrDw nUM mus`lw Aqy h`k dI kmweI nUM kurwn bxwE [
mus`lw l&z ivAwkrixk idRStI qoN ‘vsq vwck nwauN’ (Material Noun) hY Aqy ArQ hY : auh s& AQvw PUVI (Prayer-mat), ijs ’qy bYT ky inmwz pVHI jWdI hY [ pr, jy quk AMdrly ‘muslw’ l&z dy ‘s’ A`Kr au~qy ADk nw lgwieAw jwey qW ies dw ivAwkrixk rUp hoiegw : jwqI nwauN ( Class Noun) [ ArQ hoiegw : BYVw muslmwn [ sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy ‘muslw’ l&z 5 vwr ‘mus`lw’ dy ArQW iv`c vriqAw igAw hY [ ies leI sB QweIN SuD aucwrn ADk sihq hoiegw [
(3) ADk sihq ‘kuh`QI’ l&z dw ArQ hY : BYVy h`QIN Aqy ADk rihq ‘kuhQI’ dw ArQ hY : gMdI-mMdI QW [ ies leI ‘kuhQI’ l&z nUM ADk nw lgwaux dI hdwieq kIqI geI hY [

spSt hY ik gurU-kwl vyly jdoN gurbwxI ilKI geI, auprokq l&zW nUM audoN ADk sihq hI boilAw jWdw hovygw [ BwvyN ik gurbwxI dI ilKq iv`c ADk icMn dI vrqoN nhIN sI hoeI [ ikauNik EvyN, pVHx suxn vwilAW nUM shI ArQ smJ nhIN Aw skdy [ auh AwpxI soc nwl aulty ArQ vI k`F skdy hn [ ‘mus`lw’ dI QW n&rq-meI l&z ‘muslw’ bol ky JgVw vI shyiVAw jw skdw hY [
bwxI iv`c 6 QweIN ‘srbq’ Aqy 2 vwrI ‘srbiq’ l&z vriqAw igAw hY, ies dw SuD aucwrn hY : srb`q [ ArQ hY : swry, sB QweIN [ pr, jykr ies nUM ADk nw lwieAw jwey qW suxn vwly ‘srbq’ dy ArQ ‘im`Tw pwxI’ vI smJ skdy hn [ iehI kwrx hY ik auprokq cOQI quk dy nwl ‘srb`iq’ bolx dI ivSys hdwieq kIqI geI hY [

is`K imSnrI kwlj luiDAwxw v`loN ‘gurbwxI dw SuD aucwrn’ ikqwbcw l`KW dI igxqI iv`c pRkwSq ho cu`kw hY [ ies iv`c pMnw 17 ’qy ibMdI dI vrqoN leI ieauN iliKAw hY :
gurbwxI dI ilKweI iv`c ieh nIXm vriqAw igAw hY ik SbdW (l&zW) nUM ie`k QW ’qy ibMdI sihq qy dUjI QW ’qy aunHW hI SbdW nUM ibnW ibMdI iliKAw hoieAw hY [ iPr vI SbdW dy dohW srUpW dy ArQW iv`c iksI pRkwr dw &rk nhIN [ Aijhy SbdW dy ArQ krn vwsqy, auhnW pr ibMdI, ADk qy pYr iv`c ‘h’ ligAw hoieAw smJ ky ipCoN jd Bwv smJwieAw jwxw hY qy auhnW mwqRW dI vrqoN kIqy ibnW kMm c`l nhIN skdw [ qW pihlW qoN hI auhnW nUM l`gIAW hoeIAW smJ ky SbdW dw SuD aucwrn ikauN nw kIqw jwvy ? ijnHW SbdW iv`c loVINdy QwvW aupr ibMdIAW nhIN lweIAW geIAW, aunHW QwvW qy ibMdIAW dw aucwrn hI ArQ nUM SuD krdw hY [ ibMdI dy nw aucwrn dI sUrq iv`c ArQ hor rUp Dwrn kr jWdw hY [ ijvyN ik :
(1) nwnk hir gux inrBau gweI ] {AMg 202}
(2) dyKq isMGu crwvq gweI ] {AMg 481}

quk nMbr (1) iv`c ‘gweI’ l&z ikirAw hY qy ArQ hY : gwauNdw hY [ ies dw aucwrn hY : gweI [ pr, quk nMbr (2) iv`c ‘gweI’ bhuvcn hY qy ArQ hY : gaUAW [ ies leI aucwrn hoeygw ‘gweIN’ [

(3) jo quDu BwvY sweI BlI kwr ] {jpu-jI, AMg 3}

(4) sweI nwmu Amolu kIm n koeI jwxdo ] {AMg 81}

quk nMbr (3) iv`c ‘sweI’ Sbd dw ArQ hY : auh, EhI qy aucwrn hY : sweI [ pr quk nMbr (4) iv`c ‘sweI’ Sbd dw ArQ hY : mwlk vwihgurU [ aucwrn hY : sweIN [
not krn vwlw nukqw ieh hY ik SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr duAwrw pRwkSq ho rhy sRI gurU gRMQ swihb iv`c SuD aucwrn dI sMkyq-meI syD vjoN s`sy dy kMny nUM Aqy eIVI dI ibhwrI nUM ibMdIAW l`gIAW imldIAW hn [ spSt iliKAw hY ‘sWeIN’ [ ikauNik, swihqk l&z qW BwvyN sweIN hY [ pr, Awm bol-cwl iv`c s`sy dw kMnw vI nwskI Avwz iv`c hI boilAw jWdw hY [ ijvyN gurvwk hY :

sWeIN myrY cMgw kIqw, nwhI q hM BI dJW Awih ] {AMg 1378}

sRI gurU gRMQswihb jI dIAW 1783 qukW iv`c vK vK QweIN 1800 dy lgBg ibMdIAW l`gIAW hoeIAW hn, ijnHW qoN syD lY ky hor loVINdIAW QwvW ’qy ibMdy lw ky l&zW dw aucwrn kIqw jw skdw hY [ BwvyN ik kuJ AijhIAW qukW vI imldIAW hn, ijnHW iv`c lyKwrIAW qy Cwpy-Kwny dI AxgihlI kwrn keI ibMdIAW byitkwxy lgIAW hoeIAW hn Aqy keI AYsIAW vI hn, jo ivcwrn Xog hn [ ikauNik, aunHW dI auQy loV hI nhIN jwpdI [ kyNdrI sRI gurU isMG sBw, AMimRqsr v`loN sMn 1978 iv`c SRomxI kmytI dy sihXog nwl smuMdrI qyjw isMG hwl iv`c hoey pihly pwT-boD smwgm auprMq, ieh swrw vyrvw iqMn BwgW iv`c Awpxy mwisk p`qr iv`c pRkwSq kIqw igAw sI [ ijvyN :
byitkwxy ibMdIAW : (1) lyKw rbu mMgysIAw qU ‘AWho’ kyrHy kMim ] {AMg 1379}
(2) hir jn rwm rwm rwm ‘iDAwNey’ ] {AMg 1208}
ivcwrn Xog : (3) drs ipAws Aws eykih kI tyk ‘hIAYN’ ipRA pwgI ] {AMg 1217}
(4) iehu bwbINhw psU hY ies no bUJxu nwih ] {AMg 1283}
quk nM. (1) iv`c AYVy dy kMny dI QW hwhy dy hoVy ip`CoN Aqy quk nM. (2) iv`c AYVy dy kMny dI QW eIVI dI lW qoN ip`CoN cwhIdI hY [ quk nM. 3 Aqy nM. 4 iv`c ‘hIAYN’ qy ‘bwbINhw’ l&zW iv`c ibMdIAW dI loV nhIN hY [

AKMf kIrqnI jQy dy gurmuK guris`K ivdvwn BweI joigMdr isMG jI qlvwVw (ijnHW ny SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI Aqy igAwnI juigMdr isMG jI vydWqI qy igAwnI BrpUr isMG jI dy sihXog nwl swlW b`DI purwqn h`Q ilKqI bIVW nUM vwicAw hY Aqy gurbwxI ivAwkrx dy nymW nUM FMUifAw hY) aunHW ny Awpxy AMqly kwl ‘sRI gurU gRMQ swihb boD’ dy dUjy Bwg iv`c pMnw 87 qy ibMdIAW it`pIAW bwry ilKidAW, Awpxy pMQ-drdI ihrdy dI vydnw nUM icqwvnI vjoN kuJ ieauN pRgt kIqw hY –
“gurbwxI iv`c mUlk-AMgI nwskI icMnW (ibMdI, it`pI) dI vrqoN vI imldI hY Aqy ivAwkrixk ibMdIAW dI vI [ AsIN dyKdy hW ik Cwpy dIAW bIVW iv`c EhI Sbd ikDry it`pI/ibMdI sihq imldy hn Aqy ikDry ies qoN bgYr [ mUlk-AMgI it`pIAW/ibMdIAW qkrIbn 90% lgIAW imldIAW hn [ bwkI 10% sMBv hY Cwpy dI AxgihlI kwrn rhIAW hox [ iehnW iv`coN bhuq swrIAW purwqn ilKqI bIVW iv`c l`gIAW imldIAW hn [ eys p`K v`l iksy izMmyvwr sMsQw ny A`j qk iDAwn hI nhIN id`qw [ eyDr qurq iDAwn id`qy jwx dI loV hY [
b-hr hwl goibd (goibMd), mdr (mMdr), KB (KMB), kwieAw (kWieAw), bUd (bUMd), ibd (ibMd) Awidk SbdW dw mUilk-AMgI nwskI icMnW sihq aucwrx hI SuD bxdw hY [ (ijvyN, bRYktW iv`c iliKAw igAw hY) pRmwxIk mUilk bIVW qoN AgvweI lY ky Cwpy dI aukweI drusq kr lYxI auicq hY [”

auprokq swrI ivcwr dw swrMS ieh hY ik gurbwxI dy SuD aucwrn leI pwTkW qy SRoiqAW nUM gurbwxI dI ivAwkrx Aqy ArQW dw boD hoxw AiqAMq zrUrI hY [ BweI qlvwVw jI dI vydnw nUM pVH ky Ajy q`k hor iksy sMsQw dy kMn ’qy qW jUM nhIN srkI [ pr, Sukr hY ik AstRylIAw iv`c gurduAwrw swihb twrnYt dy pRbMDkI syvwdwrW ny ‘gurU gRMQ swihb ieMntIicaUt mYlbrn’ nwmI sMsQw bxw ky ies pwsy Awpxw pUrw zor lgw id`qw hY [ loV qW hux ieh hY ik sMswr Br dIAW sUJvwn qy SrDwlU is`K sMgqW aunHW nUM srbp`KI sihXog b^Sx [ qW ju gurbwxI dy SuD aucwrn dw sMiQAw pwT, SbdwrQ, BwvwrQ Aqy sMKyp isDWqk ivAwiKAw nUM AwfIE, vIfIE qy ikqwbI rUp iv`c Gr Gr phuMcwieAw jw sky [

sRI gurU gRMQ swihb qy FwfI prMprw

FwfI-prMprw AQvw FwfI-klw lgBg auqnI hI purwxI hY ijqnI ik mnu`KI siBAqw [ ikauNik, Awid kwl iv`c jdoN mnu`K kbIilAW dy rUp iv`c vsdw sI, lVweIAW audoN vI huMdIAW sn Aqy hwry hoieAW dI ihMmq muV FwfI hI jgwauNdy sn [ swihqk SroqW Anuswr pihlW pihl ies SyRxI nUM B`t ikhw jWdw sI, ijs dw ArQ hY ‘ausqiq gwaux vwlw kvI’[ ihMdU imiQhws ies prMprw nUM purwxk Xu`g dy dyvI-dyviqAW nwl joVI bYTw hY [ bicqR nwtk AMdrly cirqRopwiKAwn dy 405 vyN cirqR iv`c (ijQy ik auh cOpeI vI hY, ijhVI AsIN hr roz rihrws iv`c pVdy hW) iliKAw hY ik jdoN sÍwsvIrX dwnv nwl iSv jI dy byty mhWkwl dw j`uD hoieAw, qdoN mhWkwl dy psIny qoN FwfIAW dw moFI ‘B`twcwrX’ pYdw hoieAw, ijs ny ‘FwiFsYn’ dw rUp Dwr ky mhWkwl dI ausqiq kIqI: BtwcwrÎ rUp qb Drw [bdn pRsyd Drin jo prw[
FwiFsYn FwFI bpu lXo[krKw vwr aucwrq BXo]110]
(ipMgl idRStIkon qoN ‘krKw’ ie`k mwqRI bIr-rsI CMd hY, ijs nUM rxo~Dq vI ikhw jWdw hY [ ies dy cwr crx huMdy hn Aqy hryk crx iv`c 37 mwqRw[pihlw ivSrwm A`T pur,dUjw bwrW pur, qIjw iPr A`T pur Aqy cOQw nO pur[ijvyN, )
FwiFsYn dy pYdw hox dI ieh purwxk kQw, SRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj ivKy AMkq ‘jYsy mwq ipqw ibnu bwlu n hoeI’(872) vwly kudrqI nIXm dy ivprIq hox krky, BwvyN, hux dy ivigAwnk Xu`g iv`c mMnI jw skxI AsMBv hY[pr, ies imiQhwsk khwxI qoN ieqnIku scweI qW AvS pRgt huMdI hY ik FwfI prMprw bhuq purwqn hY Aqy ies dw mu`Flw rUp hn ‘B`t’ Aqy dUjw rUp hn ‘FwfI’[ swihqk idRStIkon qoN dyiKAw jwey qW SRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj ivKy FwfI prMprw dy ieh dovyN rUp hI suBweymwn hn [ ikauNik, gurU swihbwn vloN r`bI-FwfI bx ky vK vK rwgW iv`c r`bI is&q-swlwh nwl BrpUr jo bweI vwrW geIAW hn, auh vI drj hn Aqy aus vyly dy B`t-jnW vloN gurU ausqiq iv`c gwien kIqy gey sv`eIey vI AMkq hn [
BweI kwnH isMG jI nwBw dy ric`q ‘iensweIklopIfIAw AwPis`Kiezm’ iv`c FwfI pd nUM ArQWidAW iliKAw hY: ‘F`f bjw ky joiDAW dI vwrW gwaux vwlw’; Bwv, js gwaux vwlw [ spSt hY ik FwfI Sbd dw m`uFlw ArQ EhI hY ijhVw sMsikRqk Sbd ‘B`t’ dw [ Bwv, ‘ausqiq gwaux vwlw kvI’ [ iehI kwrn hY ik gurU swihbwn ny styj au~qy Aw ky BwvyN FwfIAW dI qrHW F`f qW nhI vjweI Aqy nw hI pihly B`tW qy FwfIAW dI qrHW iksy dI ivAkqIgq ausqiq kIqI, pr idn rwq ie`k Akwl purK dI is&q-swlwh krn krky aunHW ny Awpxy Awp nUM r`b dy FwfI vI AYlwinAW Aqy r`bI-FwfI dI pRIBwSw vI kIqI [ ijvyN gurvwk hn:

pauVI ] hm FwFI hir pRB Ksm ky inq gwvh hir gux CMqw ]
hir kIrqnu krh hir jsu suxh iqsu kvlw kMqw ]{pM.650}

pauVI ] FwFI iqs no AwKIAY ij KsmY Dry ipAwru ]
dir KVw syvw kry gur sbdI vIcwru ]{pM.516}

‘vwr’ vI Xu`D sbMDI pauVI CMd iv`c gweI kivqw dw auh rUp hY, ijs ivc pRsMg dy mu`K nwiek dw j`s gwien kIqw huMdw hY[joiDAW dI SUrbIrqw dw j`s pMjwbI kvIAW ny bhuqw iesy CMd iv`c iliKAw hY [ gurU nwnk-ivcwrDwrw muqwibk mnu`Kw ijMdgI vI ie`k sMgrwm hY Aqy ieh sMgrwm rcwaux vwlw muK nwiek Akwl purK vwihgurU Awp hY [ ijvyN gurvwk hn:
Awpy iCMJ pvwie mlwKwVw ricAw ]
lQy BVQU pwie gurmuiK micAw ]
mnmuK mwry pCwiV mUrK kicAw ]
Awip iBVY mwry Awip Awip kwrju ricAw ]{pMnw:1280}
gurU swihbwn ny iesy hI nzrIey qoN v`K v`K rwgW iv`c pauVI CMd r`K ky vwihgurU jI dI ausqiq iv`c bweI vwrW rcIAW Aqy aunHW ivc Awpxy Awp nUM ie`k inmwxy FwfI dy rUp ivc pyS kIqw [ gurU nwnk swihb dy bol hn: ]
hau FwFI vykwru kwrY lwieAw ]
rwiq idhY kY vwr Durhu PurmwieAw ] {pM.150}
SRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj ivKy gurU swihbwn dIAW ricq vwrW dw vyrvw ies pRkwr hY: SRI rwg, mwJ, Awsw, ibhwgVw, vfhMs, soriT, jYqsrI, sUhI, iblwvl, bsMq, swrMg, mlwr Aqy kwnVy dI ie`k ie`k[gauVI, gUjrI qy mwrU dIAW do do Aqy rwmklI dIAW iqMn[ SRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj ivKy ‘FwfI’ l&z 29 vwrIN, ie`k vwr ‘FwfIkw’ Aqy ie`k vwr ‘FwfIAw’ pd vrqy gey hn[ies qrHW AsIN kih skdy hW ik gurbwxI iv`c FwfI pd dI vrqoN ku`l 31 (iek`qI) vwr hoeI hY[pr, mjy dI g`l ieh hY ik Bwrq Br dy BgqW ivcoN mhWrwStr dy Bgq bwbw nwmdyv jI vloN vrqy gey ‘FwfIAw’ l&z nUM C`f ky, bwkI qIh vwr FwfI l&z gurU swihbwn ny hI vriqAw hY Aqy auh vI kyvl vwrW iv`c [ ikauNik,FwfIAW leI bIr rs nUM pRgtwaux leI ‘vwr’ hI sB qoN ipAwrw kwiv irhw hY[ ies qoN ieh q`Q vI inScy huMdw hY ik FwfI BwvyN swry Bwrq iv`c jwxy jWdy sn[pr, ies pRQw dw sB qoN vDyry ivkws pMjwb iv`c hoieAw Aqy ies iv`c bhuq vfw h`Q gurU-swihbwn dw hY[
Swied iehI kwrx hY ik FwfIAW dIAW bIr-rsI purwqn vwrW vI vDyry pMjwbI iv`c hn Aqy sB qoN vDyry sUrbIr qy AxKIly joDy vI pMjwb iv`c hI jnmy hn[pMjwb dw purwqn ieiqhws Aqy gruU Arjn swihb jI mhwrwj vloN SRI gurU gRMQ swihb jI dy muFly srUp poQI swihb dI sMpwdnw smyN mwJ, gauVI, Awsw, gUjrI, vfhMs, rwmklI, swrMg, mlwr Aqy kwnVw rwg dIAW vwrW nwl lgweIAW nO FwfI-DunW ies scweI dy pRq`K pRmwx hn[
ijvyN, pihlI DunI hY; mlk murId qQw cMdRhVw sohIAw kI DunI mlk jwqI dw murId ^wn Aqy sohI jwiq dw cMdRhVw, dovyN Akbr dI sYnw dy PojI srdwr sn[pr,Awps iv`c ienHW dw bVw ivroD sI[ie`k vwr bwdSwh ny milk NnUM iksy srh`dI muihMm qy ByijAw[milk ny vYrI nUM ij`q ky aus dy ielwky qy kbzw kr ilAw Aqy Amn kwiem krn leI auQy kuJ smyN vwsqy Tihr gieAw[cMdRhVw ny clwkI nwl bwdSwh nUM ieh jqwieAw ik milk mulk qy kwbz ho ky AwkI ho igAw hY[ies qy bwdSwh ny cMdRhVw nUM milk dy hoS iTkwxy krn leI ByijAw[ieh dovyN joDy jMg iv`c k`t ky mr gey[FwfIAW ny aunHW dI vwr ies vzn qy bxweI-
“kwbul iv`c murId KW PiVAw bf zor[
cMdRhVw lY Poj ko ciVAw bf qOr[
duhW kMDwrW muh juVy dwmwmy dOr[
SsqR pjUqy sUirAW isr b~Dy tOr[
holI Kyly cMdRhVw rMg l`gy sOr[
dovyN qrPW ju`tIAW sr vgn kOr[
mYN BI rwie sdwiesW viVAw lwhOr[
dovyN sUry swmxHy jUJy aus Tor[
gurdyv jI ny ies DunI nwl mwJ dI vwr ivclI A`T qukI pauVI imlweI Aqy rwgIAW rbwbIAW leI sUcnw ilKI- isrlyK hY; vwr mwJ kI qQw slok mhlw 1 mlk murId qQw cMdRhVw sohIAw kI DunI gwvxI ] Bwv, mwJ dI vwr ivclIAW jo A~T qu`kI pauVIAW hn, auh ausy qrz qy gweIAW jwx, ijs qrz auqy FwfIAW ny milk murId qy cMdRhVw sohIAw dI vwr gweI hY [ ijvyN pihlI pauVI hY: qUM krqw purKu AgMmu hY Awip isRsit aupwqI ]
rMg prMg aupwrjnw bhu bhu ibiD BwqI ]
qUM jwxih ijin aupweIAY sBu Kylu qumwqI ]
ieik Awvih ieik jwih auiT ibnu nwvY mir jwqI ]
gurmuiK rMig clUilAw rMig hir rMig rwqI ]
so syvhu siq inrMjno hir purKu ibDwqI ]
qUM Awpy Awip sujwxu hY vf purKu vfwqI ]
jo min iciq quDu iDAwiedy myry sicAw bil bil hau iqn jwqI ]1] {pMnw-138}

dUjI DunI hY; rwie kmwldIN mOjdIN kI Duin ] bwr dy ielwky dy ie`k cODrI kmwlu`dIn ny Awpxy Brw nUM zihr dy mwr id`qw[aus dI ivDvw iesqRI Awpxy nwbwilg byty muA`z`dudIn nUM lY ky pyky Gr clI geI[muA`zu`dIn jdoN qkVw hoieAw qW aus ny nwnikAW dI POj lY ky cwcy nUM jMg leI vMgwirAw[bVI bhwdrI nwl liVAw qy cwcy nUM mwr ky Awpxw h`k pRwpq kIqw[FwfIAW ny ienHW dy jMg dI vwr ies vzn qy rcI-
rwxw rwie kmwldIN rx Bwrw bwhIN[
mOjudIN qlvMfIEN ciVAw swbwhIN[
FwlIN AMbr CwieAw Pu`ly A`k kwhI[
ju`ty AwmoH swhmxy nyzy JlkwhIN[
mOjy Gr vwDweIAW Gr cwcy DwhIN[
gurdyv jI ny ies vwr dI Duin gauVI dI vwr dIAW pMj qukI pauVIAW nwl imlweI Aqy iesy qrz auqy gwaux dw hukm kridAW isrlyK iliKAw- gauVI kI vwr mhlw 5 rwie kmwldI mOjdI kI Duin aupr gwvxI ] vwr dI pihlI pauVI hY:
pauVI ] jo quDu BwvY so Blw scu qyrw Bwxw ]
qU sB mih eyku vrqdw sB mwih smwxw ]
Qwn Qnµqir riv rihAw jIA AMdir jwxw ]
swDsMig imil pweIAY min scy Bwxw ]
nwnk pRB srxwgqI sd sd kurbwxw ]]1] {pM.318}
qIjI Duin hY ; tuMfy Asrwjy kI DunI
tuMfw Asrwj, rwjy swrMg dw bytw sI, ijs dI mqryeI mW ny JUTw doS lgvw ik pihlW h~Q ktvwey qy iPr dySoN kFvwieAw[r`b dI krnI auh ibdyS jw ky Awpxy guxW dI bdOlq rwj Bwg dw mwlk bx igAw[kuJ smyN bwAd jdoN aus dy bwp nUM Asrwj dy inrdoS hox dw pqw lgw qW aus ny ic`TI ilK ky bulieAw[pr,aus dy mqRyey BrwvW ^wn qy sulqwn ny &OjW lY ky v`fy BweI dw mukwblw kIqw[Asrwj dI ij`q ho geI[jdoN aus ny jw ky Awpxy ipqw rwjw swrMg nUM pRxwm kIqw qW aus ny AwpxI krqUq qoN l`ijq ho ky Asrwj nUM rwj-Bwg dw mwlk bxwieAw Aqy iekWq vws nUM cwlw igAw[ FwfIAW ny ies Drmwqmw ‘Asrwj’ dI vwr gweI [vwr dw srUp ieM\ hY:
BbikAw Syr srdUl rwie rx mwrU b`jy[
suulqwn ^wn bf sUrmy iv`c rx dy g`jy[
Kq ilKy tuMfy Asrwj nUM pwqSwhI A`jy[
it`kw swrMg bwp ny id`qw Br l`jy[
Pqy pwie Asrwj jI SwhI pr s`jy[
ies pMj qukI pauVI nwl gurdyv jI ny Awsw dI vwr ivclI pMj qukI pauVI imlweI-
pauVI ] AwpIn@Y Awpu swijE AwpIn@Y ricE nwau ]
duXI kudriq swjIAY kir Awsxu ifTo cwau ]
dwqw krqw Awip qUM quis dyvih krih pswau ]
qUM jwxoeI sBsY dy lYsih ijMdu kvwau ]
kir Awsxu ifTo cwau ]1]
ies leI AwdyS rUp iv`c isrlyK iliKAw- Awsw mhlw 1 ] vwr slokw nwil slok BI mhly pihly ky ilKy, tuMfy As rwjY kI DunI ] Bwv ies vwr nUM tuMfy Asrwjy dI Duin aupr gwieAw jwvy[
iesy qrHW hI bwkI DuMnW dI g`l hY [ijvyN, gUjrI kI vwr iskMdr ibrwhm kI DunI aupr, vfhMs llw bihlImw kI DunI aupr, rwmklI kI vwr joDy vIrY pUrbwxI kI DuMnI aupr, swrMg kI vwr rwie mhmy hsny kI DunI aupr, mlwr kI vwr rwxy kYlws qQw mwldy kI DnI aupr Aqy kwnVy kI vwr mUsy kI vwr kI DunI aupr gwx dy AwdyS hn, pr, ivsQwr dy froN ieh swrw vyrvw ies lyK iv`c id`qw jw skxw AsMBv hY[
hW! jdoN ies idRStIkon qoN AsIN Bwrq dy ieqhws nUM vwcdy hW qW ieh q`Q BlIBWq aujwgr huMdw hY ik rwjsQwn iv`c jd rwjpUq Grwxy rwjsI qOr auBry qW aunHW ny Awpo Awpxw s^SI pRBwv kwiem krn dy ierwdy nwl rwj drbwrW iv`c B`t gveIey qy swijMdy r`Ky, ijnHW nUM ienHW rwijAW qy nvwbW vloN bhuq cMgw rozInw Aqy hor vDIAw qohPy vI bKiSs huMdy [ieh do kMm krdy sn [ie`k qW ieh rwjy Aqy aus dy v`f-vfyirAW dI klwx gw ky ARQwq ausqqI krky rwjy nUM KuS krdy Aqy dUjy,rwj-sYnwvW iv`c lV mrn dw joS vI auBwrdy [ ienHW ivcoN koeI vI B`t Awpxy jjmwn nUM C`f ky dUjy dy bUhy nhI sI jWdw[ikauNik, Aijhw krn nwl mwlk AwpxI hyTI smJdw sI[ B`t AQvw FwfI sjxW dy auprokq lCxW nUM ADwr bxw ky hI gurU swihbwn ny Awpxy Awp nUM pRBU jI dy FwfI mMnidAW vwrW dy muK srUp pauVI CMd iv`c hyT ilKy AMimRq bcn kIqy hn:
KsmY kY drbwir FwFI visAw ]
scw Ksmu klwix kmlu ivgisAw ]
{gu.gRM.pMnw:149}

FwFI dir pRB mMgxw dru kdy n CoVy ]
nwnk min qin cwau eyhu inq pRB kau loVy ]{ gu.gRM.pMnw 323}

pMjwb dy pRis`D FwfI igAwnI dieAw isMG ‘idlbr’ dw m`q hY ik rwjsQwn iv`c swzW nwl gwaux vwilAW vwsqy Sbd (Bwv, nwm) ‘GVkw’ pY igAw Aqy auh GVkw AKvwaux vwly gwiek pMjwb Awx ky FwfI bx gey[ikauNik, ieDr Aw ky swz bdl gey [ rwjsQnIAW dy purwxy swz sn srMdw qy mrdMg[pr, pMjwb iv`c Awx ky shjy shjy srMdy dI QW surMgI Aqy mrdMg dI QW F`f ny lY leI[ idlbr jI ny ieh vI iliKAw hY ik purwxy FwfI isMgwr rs iv`c pRIq-ipAwr dIAW vwrW gwauNdy sI [ijvyN hIr-rWJw, s`sI-punUM, sohxI-mhIvwl Aqy imrzw swihbW Aqy keI krxw-rs iv`c pUrnBgq qy rwjw hrIcMd Awidk dy prsMg[ijvyN rwgIAw dy klwsIkl rwg ny Awsw, BYrvI qy iqlMg-iesy qrHW FwfIAW dIAW vI klwsIkl qrzW ny [ iksy FwfI ny iksy lYA iv`c hIr gweI, aus dw nW hIr pY igAw[iksy ny imrzw gwieAw,auh qrz eynI pRis`D hoeI ik Ehdw nW imrzw pY igAw[iesy qrHW ‘dulw’, ‘s`sI’, ‘sohxI’, ‘mlkI’, ‘pUrn’ j`gw, Jok, klI qy ‘swkw’ Awidk[ienHW DunW nUM FwfIAW dy klwsIkl rwg mMnxw cwhIdw hY[ (dyKo-mwisk pqRkw ‘gurmiq pRkwS’ jUn 1995)
fw:ieMdU BUSn bYnrjI ny iliKAw hY ik “gurU Arjn jI ny bhuq pihlW dyK ilAw sI Aqy gurU hrgoibMd ny mihsUs kr ilAw sI ik bgYr SsqrW dy is`K kOm Aqy jQybMdI dw bcxw muSikl hY”[ies leI SRI gurU Arjn mhwrwj dI SWqmeI Shwdq auprMq hkUmqI zulm Aqy jbr dy ivruD jUJx leI mhWblI joDy SRI gurU hrgoibMd swihb jI ny SRI Akwl qKq dI isrjnw krky jdoN is`K sYnw kwiem krnI AwrMBI qW aunHW ny pihly gurU swihbwn vloN drsweI geI jugiq dy ADIn soicAw ik ipqw gurdyv jI gurbwxI dIAW vwrW nUM FwfI DunW auqy gwaux dy AwdyS qW dy hI gey hn[ikauN nwh hovy ik hux rbwbIAW qy kQwkwr pRcwrkW qoN ielwvw FwfI vI r`Ky jwx, ijhVy gurbwxI dIAW AiDAwqmI-vwrW dy nwl-nwl hor joiDAW dIAW bIr-r`sI vwrW vI gaux[ikauNik, lokW dy TMfy pY cu`ky ^Un nUM ijqnw koeI FwfI grmw skdw hY, rwgI rbwbI nhI[
ies leI aunHW ny bwbw buFw jI nwl slwh krky BweI ibDIcMd duAwrw aunHW dy hI ipMf ‘sur-isMG’ qoN rbwb Aqy surMgy dIAW surW dy mwihr FwfI mIr Abduly Aqy n`Qy nUM bulwieAw [ is`K ieiqhws ny iliKAw hY :
hirgoivMd gur praupkwrI [ FwfI Abdul lIE hkwrI[
ieh ibiD qw ko bcn sunwey [ sunwvo vwr AiDk mn lwey ]94]
siq bcn FwfI khy n`QU Ff bjwie[
Abdul hwiQ rbwb lY Twfw gur smuhwie ]175] {guriblws pwqSwhI 6,AiDAwie 8}
ipRsIpl sqbIr isMG jI ilKdy hn ik gurU jI ny FwfIAW nUM AwiKAw ik “hux loV hY ik quhwfy swjW ivcoN llkwrW inklx [ quhwfIAW surW kOm nUM vMgwrx [ quhwfI F`f dI T`p jnqw nUM tuMb ky jgwey Aqy quhwfy gz dy GuMgrU kurbwnI leI idlW iv`c cwA pYdw krn’[idlbr jI ny FwfI BwSw iv`c iliKAw hY ik siqgruU jI dI AwigAw Anuswr hux “jdoN n`Qy ny mwirAw F`f au~qy h`Q, Abd`uly ny PyirAw surMgI au~qy gz,qW vwqwvrn bIr r`s nwl gUMj au~iTAw”[
aunHW ny sB qoN pihlW siqgurU s`cy pwqSwh jI dI q^qnSInI dI vwr gweI Aqy aus duAwrw guris`KW dI cVHdI klw drswaux leI gurU jI dI Swn dw twkrw is`Dw jhWgIr dI pgVI nwl kIqw[ijs nwl gurisKW dw auqSwh hor viDAw[vwr dIAW pauVIAW hn:
s`cw q^q suhwXo SRI gur pwiekY[
Cb vrnI nih jwie khoN ikAw gwiekY[
riv sis Bey mlIn su drs idKwiekY[
SRI gurU q^q ibrwjy pRBU iDAwiekY[
mIr Abdul AO n`Qw js khy bnwiekY[
————————–
do qlvwrIN b`DIAW ie`k mIrI dI ie`k pIr dI[
ie`k Azmq dI ie`k rwj dI ie`k rwKI kry vzIr dI[
ihMmq bwhW kot gVH drvwjw bl^ b^Ir dI
nwl ispwhI nIl nl,mwr duStW kry qgIr jI[
p`g qyrI, kI jhWgIr dI ?
so dru rihrws dy auprMq pwT hr roz FwfI vwrW dw gwien hox lgw [ is`K ieiqhws iv`c iliKAw hY ik jd auh vwrW gWdy sI qW kwier vI jMg iv`c iv`c jUJx leI au~T KloNdy sn [“AYsy rMg FMg soN aucrYN kwier sux rx pwTYN”[aunHw dI klw Aqy sMgqI pRBwv nUM m`uK rK ky siqgurU jI ieqny pRsMn hoey ik ijQy aunHW nUM rozIny qoN ielwvw dKx dy ie`k rwjy vloN AweIAW BytwvW ivcoN BweI gurdws jI dI h`QIN bhuq swrI Dn-rwSI idMidAW Awaux jwx leI swzo smwn smyq ie`k hwQI bKiSAw Aqy ‘BweI’ kih ky invwijAw [ auQy, ieh AwdyS vI id`qw ik auh ipqw gurdyv jI vloN gurbwxI vwrW leI nIXq kIqIAW nO-DunW smyq bwkI-vwrW nUM vI jMgI DunW qy gwaux dw Xqn krn [
hsqI FwfI ko dIXo, BweI jI Xuiq swj [
AwjuD rwKy pwis inj, jwin grIb invwj]109]
SRI gur dIno drb Apwrw [ puin SRI muK soN bcn aucwrw[
gurU gRMQ mih bweI vwrW [ qwkI Duin qum kro aucwrw]174] {guriblws pwqSwhI 6,AiDAwie 8}

is`ty vjoN inqnym iv`c vI qbdIlI hoeI [ rbwbI rwgI ijhVI Awsw dI vwr dw gwien pihlW hirmMdr swihb iv`c krdy sn, muV EhI vwr SRI Akwl qKq swihb auqy FwfIAW vloN ‘tuMfy Asrwj’ dI DunI iv`c vI gweI jWdI [ ikauNik, gurdyv jI cwhuMdy sn ik r`bI-rMg dy nwl-nwl is`KW iv`c bIr-rsI joS vI pYdw hovy [ smyN dI inzwkq nUM smJidAW BweI gurdws jI ny AwpxI swrI rcnw kibq vwrW iv`c kIqI, jo ik FwfIAW dy mnBwauNdy CMd sn [
dsm ipqw SRI gurU goibMd isMG jI mwhrwj dy drbwr iv`c ijQy BweI mdU qy BweI s`dU rbwbI kIrqnIey sn [ auQy BweI ‘mIr munSI’ qy BweI ‘CbIlw’ jI vrgy guxI surMgI mwstr qy FwfI vI sn[siqgurU jI ny pauNtw swihb ivKy dyS Br dy ivdvwnW qy kvIAW nUM bulw ky Bwrq dy pRcIn swihq dy aul`Qy vI krvwey, purwixk bRqWqW nUM nvIn bIr rsI rMg bKiSAw Aqy keI hor mOilk rcnwvW vI rcIAW, ijhVIAW muridAW iv`c jwn pwaux vwlIAW hn[dsm gRMQ Asl iv`c ienHW swrIAW rcnwvW dw smUh hY, jo FwfI sjxW leI ie`k bhuq v`fw ^jwnw hY[ies nwl FwfI prMprw bVI AmIr hoeI hY[
ikauNik, bIr rs FwfI-klw dI ijMd jwn hY[
bicqR nwtk ivclI ‘vwr SRI BgaqI jI kI’, ijs nUM ‘durgw pwT’ Aqy ‘cMfI dI vwr’ vI AwiKAw jWdw hY, ijs dI pihlI pauVI ‘ipRQm BgauqI ismr kY’ iksy qrHW swfI pMQk Ardws dw ih`sw vI bx cu`kI hY, pMjwbI iv`c bIr-rsI vwr dw ie`k Aiq auqm nmUnw hY [ ijvyN :
qYN hI durgw swij kY dYqW dw nws krwieAw[
qYQoN hI bl rwm lY nwl bwxw dihsru GwieAw[
qYQoN hI bl ikRSn lY kMs kysI pkV grwieAw[
ikMnI qyrw AMq nw pwieAw[
B`t Aqy FwfI, sMgIqkwr, kvI Aqy auc kotI dy ivdvwn hox krky BwvyN mu`F qoN hI rwj drbwrW qy styjW dw isMgwr bx rhy, pr iPr vI ies SRyxI dy lokW nUM smwijk qOr qy nIvW hI mMinAw jWdw sI [ ieQoN q`k ik jy bRwhmx jwqI ivcoN vI iksy ny ieh ik`qw ApnwieAw qW auh bRwhmxW iv`coN vI nIvW mMinAw jWdw irhw [ igAwnI gurid`q isMG jI ny ‘gurU gRMQ swihb’ jI ivcly B`tW dI BweIcwrk jwx pCwx krwauNidAW iliKAw hY ik “pMjwb dy B`t jwiq dy swrsuq bRhmx sn [ ieh AwpxI auqp`qI kOSS irSI qoN d`sdy hn [ au~cIAW jwqW dy bRwhmx, B`tW nUM Awpxy nwloN nIvIN jwiq dy bRwhmx smJdy sn”[{mwisk pqR ‘Alocnw’Agsq 1961} Awsw dI vwr ivcly ‘hau FwFIkw nIc jwiq hoir auqm jwiq sdwiedy’ ] (pM.468) dy gurvwk ivcoN vI FwfIAW pRqI swnUM kuJ Aijhw hI ieSwrw imldw hY [ pr, gurU swihbwn ny jdoN ienHW dy guxW dI kdr kridAW is`K styj qy ilAWdw Aqy ienHW nUM BweI (Brw) kih ky invwijAw qW ies ik`qy dy lokW nUM smwj BweIcwry iv`c vI brwbr dw snmwn imlx lgw [ iehI kwrn hY ik pihlW qW BwvyN FwfI klw nUM grIb Grwxy hI ApnwauNdy rhy Aqy ies krky ieh klw vDyry ivkws nwh kr skI [ pr,pMQk Kyqr ivc imldy siqkwr nUM muK rKidAW shjy shjy AmIr GrwixAW dy pVyH ilKy nOjvwn vI ies Kyqr iv`c inqry, ijs dI bdOlq vIhvIN sdI m`D iv`c FwfI-pRQw ’qy bsMq bhwr dI qrHW ie`k nvW jobn AwieAw [
ijvyN, sR:sohx isMG sIql, ijnHW nUM 20vIN sdI dy guris`K FwfIAW dw ipqwmw mMinAW jWdw hY, l`gBg A`Dy ipMf dy mwlk sn [ FwfI-klw nUM aunHW dI bhuq v`fI dyx hY [ FwfI pRQw dy sPl vkqw hox dy nwl nwl auh auc kotI dy sUJvwn ieqhwskwr, nwvlkwr, kvI qy ivdvwn lyKk vI sn [ sIql vwrW, sIql hulwry, sIql qrwny,sIql qrMgW Awidk drjnW dI igxqI iv`c, ijQy, aunHW ny FwfI vwrW qy ieqhwsk pRsMgW dIAW pusqkW ilKIAW [ auQy, aunHW ny gMDly hoey gurieqhws qy is~K ieqhws nUM soDx qy svwrn leI vI syDW bKSIAW [ ieqhwskwr vjoN pMj Bwg ‘is`K ieqhws dy somy’ Aqy swihqkwr vjoN qUqW vwlw KUh Aqy duKIey mW-pu`q Awidk nwvl aunHW dIAW XwdgwrI pusqkW hn [hux vI pMjwb dy bhuqy FwfI jQy sIql jI dIAW ricq vwrW qy pRsMg hI gwauNdy hn [ myry iKAwl Anuswr sIql jI qoN ipCoN AsIN FwfI ipAwrw isMG ‘pMCI’ qrn-qwrn Aqy Aqy ig: dieAw isMG ‘idlbr’ nUM vI Xwd kr skdy hW, ijnHW ny FwfI ivrsy nUM hor AmIr bxwieAW [ ikauNik, ienHW dIAW r`icq kivqwvW Aqy FwfI vwrW dy pRsMg vI pusqkW dy rUp iv`c auplbD hn [

KuSiksmqI hY ik ‘idlbr jI’ dIAW qIh AwfIE kYstW vI mwrkIt iv`c hn, jo FwfI-klw dI syD lYx leI ie`k rOSn munwrw hn, ijMnHW nUM sMBwlx dI loV hY [ pMjwb dy FwfIAW ivcoN sR:hwkm isMG ‘DUMdw’ ie`k vDIAw surMgI vwdk sI [ A`j qoN qIh cwlI swl pihlW pMjwb dI FwfI klw pUry jobn qy sI [ pMQ dIAW Dwrimk qy rwjsI kwnPrMsW Aqy hor joV myilAW smyN FwfIAW nUM bVy SOk nwl suixAW jWdw sI [ pr, d`uK dI g`l hY ik jdoN qoN ryfIE qy tIvI vrgy sMcwr swDnw duAwrw p`CmI sMgIq dw pRBwv viDAw Aqy SRomxI kmytI vrgIAW is`K sMsQwvW dw rwjsIkrx hoxw SurU hoieAw, qdoN qoN FwfI-klw vI iF`lI pYx lg peI, ijhVI ik A`j-k`l AMqm swhW qy hY [ ikauNik, pMQk nyqwvW ny FwfIAW nUM BIV iek`TI krn leI qW vriqAw, pr ies ivrsy nUM sMBwlx dw i^Awl nwh kIqw [ Aqy dUjy pwsy FwfIAW ny vI bIr-rsI qrzW C`f ky lcr gIqW dI qrzW ’qy gwxw SurU kr id`qw [ is`ty vjoN is`K styj vI ienHW dy h`QoN jWdI rhI [
pr, swnUM Bulxw nhI cwhIdw hY ik FwfI, pMQ dw ie`k mhqv pUrn AMg hn Aqy ienHW dw pRcwr Kyqr iv`c bhuq BwrI Xogwdwn hY [ jykr AsIN kOm nUM ijMdw rKxw hY qW FwfI-klw nUM ijMdw rKxw swfy leI AiqAMq lwzmI hY [ ikauNik, ieh bIr-rs Br ky kOm nUM buzidl qy kmzor hox qoN bcwauNdy hn [ pr, jy AsIN kuJ smW hor Avysly rhy Aqy sucyq nw hoey qW ies klw nUM ijMdw rK skxw AsMBv hY [ ikauNik, Bwrq dI hwkm SRyxI nhI chuMdI ik pMjwb dw FwfI ivrsw kwiem rih sky [ aunHW dw hr hIlw is`KW nUM kmzor dyKx dw hY [ jlMDr dUr-drSn qoN ‘FwfI ivrsw’ pRogrwm SurU krwx leI pMjwb FwfI sBw Aqy hor is`K jQybMdIAW nUM bVI jdo-jihd krnI peI sI, jd ik l`cr gwxy idn rwq pey vjdy hn [ ieh vI ivcwrn vwlI g`l hY ik pMjwb iv`c kIrqn ividAwly qW byAMq hn Aqy hux kuJ ku QweIN nwmWqr kQwkwr pRcwrk vI iqAwr kIqy jw rhy hn [ pr, Ajy q`k koeI AYsw ividAwlw nhI bixAw, ijQy FwfI-klw sKweI jw rhI hovy [ vIcwr dI loV hY ik AYsw ikauN ?
PrvrI 2005 dy ‘is`K ivrsw’ mYgzIn iv`c bzurg FwfI ‘idlbr’ jI dI ie`k ieMtrivaU CpI sI [ jd pqrkwr ny ‘idlbr; jI nUM puiCAw ik auh ikhVy kwrn hn, ijnHW krky FwfI-klw pCV rhI hY ? qW au`qr iv`c aunHW ikhw ik FwfI ivrsy nUM “sB qoN v`fI s`t p`CmI siBAwcwr dI v`j rhI hY [ ijs nwl FwfI klw bhuq kmzor ho rhI hY [pMjwbI siBAwcwr nUM vI A`j dI gwiekI duAwly hI GumwieAw jw irhw hY [ srkwr ny vI ies klw dI qr`kI leI koeI auprwlw nhI kIqw [ auh vI nMgyz BrpUr gIq sMgIq nUM mIfIey rwhIN auqSwhq kr rhI hY [ SRomxI kmytI ny vI koeI auprwlw nhI kIqw [ pMQ dIAW rwjnIqk styjW au~qy A`j FwfIAW dI QW l`cr gwiekW nUM qrzIh id`qI jWdI hY [ ik`qy dI Bwl iv`c vI Axjwx qy by-sury lok ies klw nUM s`t mwr rhy hn”[
FwfI klw nUM bcwaux leI ikhVy Xqn krny cwhIdy hn ? dy auqr iv`c aunHW AwiKAw “ nvyN FwfIAW nUM cwhIdw hY ik auh ieqhws dI Koj krn [ iPlmI gIqW dIAW qrzW qoN pRhyz krdy hoey FwfIAW dIAW klwsIkl qrzW ‘qy vwrW gwaux [ SRomxI kmytI qy hor is`K sMsQwvW FwfIAW nUM hryk styj qy mwnqw dyx [ FwfI klw nUM pRPu`lq krn leI kwlj Koly jwx [ tYlIvIzn au~qy Epry qy gYr pMjwbI gIq sMgIq dI jgHw pMjwbI ivrsy nwl juVIAW klwvW nUM QW id`qI jwvy [ bwkI FwfI vIr ies klw nUM cmkwaux leI hr hIlw vrqx [ auh mihj pYsy dI lwlsw nwl hI nw gwaux, sgoN AwpxI bxdI izMmyvwrI inBwaux”[
FwfI ivrsy nUM bcwaux leI ‘idlbr’ jI vloN id`qy suJwvW dy nwl dws (lyKk) dw ie`k mh`qv pUrn suJwA ieh vI hY ik FwfI ivrsy nUM sMBwlx leI pMjwb dy FwfIAW dI inSwndyeI krky ie`k vIfIE iPlm Aqy ie`k ivSyS pusqk iqAwr krvweI jwvy [ijnW iv`c gurU kwl qoN lY ky hux qk dy FwfIAW dIAW jIvnIAW Aqy qsvIrW qoN ielwvw aunHW dIAW klwsIkl qrzW, CMdW qy swzW bwry jwxkwrI sMBwlI jwvy qy ies leI pRkwr dIAW lwiebRyrIAW vI kwiem kIqIAW jwx [
sB qoN v`fI g`l ieh hY ik pRcwrk SRyxI nUM sÍY-inrBr bxwieAw jwvy [ aus dw qrIkw ieh hY ik ijvyN srkwrW qy pRweIvyt kMpnIAW vloN bwkI ik`iqAW dI bJvIAW Xog qnKwhW, B`qy, kMm krn dIAW shUlqW Aqy syvw-mukq hox smyN pYnSnW id`qIAW jWdIAW hn [ iqvyN hI gurduAwrw kmytIAW qy hor is`K sMsQwvW rwgIAW, FwfIAW qy kQwkwrW pRqI vI ieh qrIkw Apnwaux [ qW ju auh hornW dI Jwk ‘qy nwh jIaUx [ ikauNik, ieh Jwk mnuK nUM mwnisk qOr qy kmzor krdI hY Aqy is`K BweIcwrw vI ies vrqwry nUM smwijk snmwn nhI idMdw [
iehI kwrn hY ik AsIN b`icAW fwktr,vkIl, ieMjInIAr qy AiDAwpk Awidk bnwaux leI qW bhuq auqSwhq rihMdy hW [ pr, pRcwrk bnwaux leI nhI [ Swied iesy leI swfw pRcwrk ivrsw ruldw jw irhw hY Aqy auh smyN dw hwxI bx ky kOmI loVW dI pUrqI krn qoN vI AsmrQ huMdw jw irhw hY [ mYN Aws rKdw hW ieh lyK pVH ky ik is`K sMsQwvW AYsy swriQk auprwly krn leI XqnSIl hoxgIAW, ijnHw duAwrw kOm nUM jwgrUk krky kOmI ivrsy nUM sMBwilAw jw sky [
sRI gurU-gRMQ sfihb ivKy sfbq-sUriq rihx df afdyÈ
‘guriswKI` an-mwqF dI qrHF koeI krmkFzI qy sMprdfiek ktVqf BrpUr mËhb nhIN hY. ieh qF rwbI-rËf ivwc rfËI rihMidaF swcy-suwcy acfr vflf mnuwK bxn dI iewk bhuq srl, sucwjI qy shjmeI jIvn-jugiq hY. iehI kfrn hY ik guriswKI dy aDfr aqy rOÈn-munfry ÈRI gurU gRMQ sfihb jI dy arMB ivwc mnuK dy snmuK sB qoN pihlF iehI suafl KVf kIqf igaf hY ik ‘sicafr` ikvyN hoieaf jfvy ? sMKyp AuWqr hY- rËf dy mflk dI rËf ivwc quiraF. gurU-nfnk vfk hn:
ikv sicafrf hoeIaY, ikv kUVY qutY pfil.. hukim rjfeI clxf, nfnk, iliKaf nfil..
rwbI-rËf ivwc rfËI rihx vflf mnuwK suBfivk hI sfbq-sUriq rhygf. ikAuNik, Auh isrjnhfr dI isrjI sUriq ƒ rwbI amfnq (God’s deposit) jfxdf hY. ies leI Auh iksy qrHF dI CyV-CfV duafrf srIrk sUriq ƒ ivgfVky amfnq ivc iÉafnq (Dishonesty) krn vflf koeI Kotf jqn nhI krdf. Aus df inscf hY ik mflk-pRBU dy dr pRvfn cVHx leI Aus dy hukm ivwc clxf ËrUrI hY. rwbI hukm dI AulMGxf krnI Koty hoxf hY aqy aijhy Koty mnuwK rwbI KËfny ivc nhI pYNdy :
hukim rjfeI jo clY so pvY KjfnY .. Koty Tvr n pfienI rly jUTfnY .. pM[ôòñÒ
sfbq sUriq rihxf ‘hukim rjfeI` clxf hY. sfbq sUriq rihxf koeI mËhbI ByK nhI, sgoN ieh qF rwbI-hukm ivwc kfiem hoey kudrqI srUp ƒ pRvfn krky ijAUxf hY. ByK Auh hY, ijhVf ivÈyÈ qOr qy Dfrn kIqf jfvy jF jo srIr dy kudrqI srUp ƒ BMg krky bxfieaf jfvy. ijvyN, ihMdUaF ivwc lVikaF df muMzn sMskfr krnf aqy sMinafsIaF vloN dfVI kys ktvf ky ruMz-muMz ho jfxf. jYnIaF vloN isr dy vfl ptvfAuxy aqy jogIaF vloN kMn pVvf ky muMdrF pfAuxf. muslmfnF vloN suMnq krvfAuxI aqy lbF afidk df ktvfAuxf. iehI kfrn hY ik rwbI rËf ivwc sfbq sUriq rih ky jIAUx vfly gurU sihbfn aqy Bgq-jnF vloN Auprokq iksm dy rwbI-rËf dy AuWlt mËhbI ivKfvy vfly ByKF qoN rokx aqy ienHF df pfj AuGyVx leI ÈRI gurU gRMQ sfihb jI ivKy bhuq qrkmeI qy ivaMgk ÈbdfvlI dI vrqoN kIqI geI hY. ikANik, ies pRkfr dIaF aMg Cydk ikRafvF qy mËhbI ByK mnuwK dy kudrqI srUp ƒ ivgfVdy hoey mnuKI BfeIcfry ivwc kyvl vKryvyN hI vDfAuNdy hn, ijnHF krky mËhbI JgVy KVy huMdy hn. ienHF dy afsry mnuKf ijMdgI dy mnorQ ƒ hfsl nhI kIqf jf skdf.
gurU nfnk sfihb jI df isDFq hY ik qp afidkF nfl duKI hox ivc iswDI qy vizafeI dI pRfpqI nhIN hY. suK-rihxf hox ivc vI nhIN qy pfxI ivc Klox ivc vI nhIN hY . nhIN qF byaMq jIv pfxI ivc hI iPrdy hn, AuhnF ƒ suqy hI iswDI iml jFdI . isr dy kys munfx ivc (Bfv, ruMz-muMz ho jfx ivc) iswDI nhIN hY; ies gwl ivc vI jnm-mnorQ dI iswDI nhIN ik ivdvfn bx ky hor lokF ƒ crcf ivc ijwqx leI dysF dysF ivc iPrIey . ruwKF ibrKF qy pwQrF ivc vI iswDI nhIN hY, ieh afpxy afp ƒ ktFdy hn qy keI iksm dy duwK shfrdy hn . Bfv, ruwKF ibrKF pwQrF vFg jVH ho ky afpxy Auqy keI kÈt shfiraF BI jnm-mnorQ dI iswDI pRfpq nhIN huMdI . sMgl lwk nfl bMnHx ivc vI iswDI nhIN hY, hfQI sMglF nfl bwDy pey huMdy hn; kMd-mUl Kfx ivc vI iswDI nhIN hY, gfeIaF Gfh cugdIaF hI hn. Bfv, hfQIaF vFg sMgl bMinHaF qy gfeIaF vFg kMd-mUl KfiDaF iswDI dI pRfpqI nhIN hY.
ijs pRBU dy hwQ ivc sPlqf hY jy Auh afp dyvy qF ijs ƒ dyNdf hY Aus ƒ pRfpq huMdI hY . mnuKf iËMdgI dI sPlqf dI vizafeI Aus jIv ƒ hI imldI hY, ijs dy ihrdy ivc pRBU dI isÌiq-sflfh df Èbd hr vyly mOjUd hY . gurvfk hn:
nfsiq duKIaf nfsiq suKIaf nfsiq pfxI jMq iPrih .. nfsiq mUMz muzfeI kysI nfsiq piVaf dys iPrih .. nfsiq ruKI ibrKI pQr afpu qCfvih duK shih .. nfsiq hsqI bDy sMgl nfsiq gfeI Gfhu crih .. ijsu hiQ isiD dyvY jy soeI ijs no dyie iqsu afie imlY .. nfnk qf kAu imlY vzfeI ijsu Gt BIqir sbdu rvY .. ÐpMnf ùõòÒ
kys muMnfvx bfry:-
Bgq kbIr jI mhfrfj kihMdy hn ik ijhVf mnuK isr munf ky afpxy afp ƒ ‘sfD` smJI iPrdf hY, jy kr Aus ny afpxf mn nhIN muMinaf, Bfv, mn AuqoN ivkfrF dI mYl nhIN dUr kIqI qF kyvl isr dy kys munfieaF Auh ‘sfDU` nhIN bx skdf . ikAuNik, ijs vI mMdy krm dI pRyrnf krdf hY mn hI krdf hY. ies leI jy ‘sfDU` bxn dI Éfqr hI isr munfieaf hY qF iPr isr munfAuxf ivarQ hY. isr mMnfAux nfl koeI ivkfrF qoN mukq nhI ho skdf. Bgq jI ny aijhy ByKIaF pRqI ivaMg ksidaF afiKaf ik ByzF vI qf AuWn dI pRfpqI leI smyN smyN isr muMnIaF jFdIaF hn . pr, ies qrIky koeI Byz mukq nhI ho skI. AunHF dy vfk hn:
kbIr mnu mUMizaf nhI, kys muMzfey kFie .. jo ikCu kIaf so mn kIaf, mUMzf mUMzu ajFie .. pMnf ñóöùÒ
mUz muMzfey jO isiD pfeI .. mukqI Byz n geIaf kfeI .. pM[óòôÒ
kys puwtx bfry:-
jYnI sryvVy jIv-ihMsf dy vihm ivwc isr dy vfl putf lYNdy hn ik ikqy jUMaF nf pY jfx. mYlf pfxI pINdy hn qy jUTI rotI mMg mMg ky KFdy hn. afpxy pÉfny ƒ Pol ky gMdI hvfV lYNdy hn. gurU nfnk sfihb jI mhfrfj ny bfxI ivwc ienHF dI jIvn ÈYlI qy isr dy vfl putfvx dI ikiraf ƒ iDafn ivwc rK ky ByzF nfl qÈbIh idMidaF, ijQy,‘Byzf vfgI isru Kohfiein` afidk qrkmeI ÈbdfvlI vrqI hY. AuQy, ‘isrKuQy` qy ‘ÈYqfn` vI kih idwqf hY. spÈt hY ik gurdyv jI ƒ BfvyN jYnIaF dI sfrI hI jIvn ÈYlI pRvfn nhI, pr isr dy vfl putfvx vflI ikiraf AunHF ƒ vDyry cuB rhI hY. gurvfk hn:
isru Kohfie pIaih mlvfxI jUTf mMig mMig KfhI .. Poil PdIhiq muih lYin BVfsf pfxI dyiK sgfhI.. Byzf vfgI isru Kohfiein BrIain hQ suafhI .. mfAU pIAU ikrqu gvfiein tbr rovin DfhI .. .. pM[ñôùÒ
arQ :-(ieh sryvVy jIv-ihMsf dy vihm ivc) isr (dy vfl) putf ky (ik ikqy jUaF nf pY jfx) mYlf pfxI pINdy hn qy jUTI rotI mMg mMg ky KFdy hn; (afpxy) pÉfny ƒ Pol ky mUMh ivc (gMdI) hvfV lYNdy hn qy pfxI vyK ky (ies qoN) sMgdy hn (Bfv, pfxI nhIN vrqdy) . ByzF vFg isr (dy vfl) putFdy hn, (vfl puwtx vfilaF dy) hwQ suafh nfl Bry jFdy hn . mfipaF vflf kIqf kMm (Bfv, hwQIN kmfeI kr ky twbr pflx df kMm) Cwz bYTdy hn (ies leI) iehnF dy twbr ZfhF mfr mfr roNdy hn .
nfie invfjf nfqY pUjf nfvin sdf sujfxI .. muieaf jIvidaf giq hovY jF isir pfeIaY pfxI .. nfnk isrKuQy sYqfnI eynf gl n BfxI .. pM[ñôùÒ
arQ:- nHf ky hI nmfË pVHIdI hY . nHf ky hI pUjf huMdI hY . sucwjy bMdy inwq ieÈnfn krdy hn sfrI Aumr hI mnuwK dI suawC hflq qF hI rih skdI hY, jy ieÈnfn kry pr hy nfnk ! ieh isr-KuwQy aijhy Aulty rfh pey hn (aijhy ÈYqfn hn) ik iehnF ƒ ieÈnfn vflI gwl cMgI nhIN lwgI.
kysF dIaF jtfvF bnfAux bfry :-
ÈRI gurU nfnk sfihb qy Bgq kbIr jI ƒ rwbI-rËf dy ivprIq, ijvyN vfl muMnxy qy vfl puwtxy pRvfn nhI hn. iqvyN hI, AunHF ƒ iksy pRkfr dy Brm ByK, ivKfvy qy pUjf dI lflsf aDIn isr dy vflF ƒ AulJfa ky rwsI dI Èkl ivwc jtF bxf ky ivÈyÈ qOr qy vDOxf vI nhI BfAuNdf. ikAuNik, ies pRkfr mnuKI mn ivwc ijQy lflcI qy pfKMzI BfvnfvF vDdIaF hn, AuQy, kysF dI sPfeI nfh hox krky AunHF dI kudrqI komlqf qy suMdrqf vI guafc jFdI hY. pCmI dyÈF ivwc qF jtfvF df BfvyN hux iewk PYÈn bxdf jf irhf hY. pr, ies df aDfr Bfrq dy jogI qy AudfsI sfDU hn. ikAuNik, ijvyN sMinafsI qy jYnI sfDU vfl muMnvfAuNdy qy putvFdy hn. iqvyN, ies dy Ault jogI qy AudfsI sfDU vflF dIaF jtfvF bxfAuNdy hn. lMmIaF jtfvF AunHF dI AudfsInqf pRgtfAux qy bfhrI pRBfv ƒ vDfAux ivwc shfiek huMdIaF hn. Bfrq dI anpVH pyNzU jnqf ivwc ijvyN hux qwk gyrUey rMg (BgvyN) kpiVaF ƒ afdr idwqf jFdf hY, iqvyN hI jtfvF ƒ vI pUijaf jFdf hY. gurmiq dy pRcfr qy ividaf dy pRsfr sdkf BfvyN Auprokq iksm dy pfKMzIaF df pRBfv idn-bidn Gt irhf hY. pr, kuJ smF pihlF qF jtfvF df pRBfv ieqnf vwD cuwkf sI ik jy kr iksy bwcy dy kysF dI sMBfl nf hox krky vI jtfvF bx jfx qF keI lok Aus ƒ sMq smJ ky snmfn dyx lgdy sn.
gurU sfihbfn qy Bgq-jnF ny dyiKaf ik sDfrn igRhsqI lok lMmIaF jtF vfly nFgy AudfsIaF aqy roz-moz sMinafsIaF dy ByK qoN guMmrfh hoey AunHF ƒ pUj rhy hn. AunHF dy mn ivc iÉafl pYdf ho irhf hY ik ieh lok sfQoN sRyÈt hn. ikAuNik, ieh ‘dunI` Cwz ky ‘dIn` dy rsqy pey hoey hn. iehnF ny afpxI mfnisk duibDf imtf leI hY aqy ÈFq icwq hn . ies leI ÈRI gurU nfnk jI mhfrfj ny aijhy suafrQI qy ByKDfrI lokF pRqI mfnvqf ƒ jfgrUk kridaF bVI inrBYqf sihq afiKaf ik mqF smJo ik ijhVf mnuwK isr qy jtF df jUVf rUp mukt bxf lYNdf hY. ipMzy qy suafh ml ky qy kwpVy Auqfr ky nMgf rihx lwg pYNdf hY. Auh mfnisk qOr qy iqRpq ho igaf hY. nhIN ! nhIN ! Auh qF ipCly kIqy krmF dy sMskfrF ivwc bwJf hoieaf hY aqy Aus df ieh bfhrlf Dfrimk ilbfs sfry df sfrf inrf azMbr hY . BfeI ! pRBU df nfm jpx qoN ibnf iksy df vI mn mfieaf dI iqRÈnf vloN nhIN rj skdf:
jtf muktu qin Bsm lgfeI bsqR Coiz qin ngnu Bieaf .. rfm nfm ibnu iqRpiq n afvY ikrq kY bFDY ByKu Bieaf .. pM[ññò÷Ò
iesy qrHF Bgq kbIr jI ny afiKaf ik dunIaF vflf sihm qdoN hI dUr huMdf hY jy iewk prmfqmf nfl ipafr pfieaf jfey . (ikAuNik, jd qk pRBU nfl pRIiq nhIN joVI jFdI, ‘dunIaf` vflI ‘duibDf` imt nhIN skdI) cfhy koeI suafh ml ky lMmIaF jtF rK lY aqy cfhy koeI AuWkf hI isr roz-moz krky jMglF jF qIrQF qy jf ky zyrf lf lY:
kbIr pRIiq iek isAu kIey, afn duibDf jfie .. BfvY lFby kys kru, BfvY Grir muzfie .. pM[ñóöõÒ
kMn Cydn bfry:-
gorK-mwqI jogI igRsQI jIvn iqafg ky qIrQF df Brmx krdy aqy igRhsQIaF dy GrF ivcoN mMg ky KFdy hn. kMn Cyd ky mMdrF pfAuxIaF AunHF dI muwK pihcfx hY. jogIaF dI ieh jIvn ÈYlI vI gurU nfnk sfihb jI ƒ psMd nhI sI. ikAuNik, AunHF df muK isDFq hY ik ijhVy mnuwK imhnq nfl kmf ky afp KFdy hn qy Aus kmfeI ivcoN kuJ hornF ƒ vI dyNdy hn. Auh bMdy hI iËMdgI df shI rsqf pCfxdy hn.
gurbfxI ivwc jogIaF leI ‘mKtU` (hwz-hrfmI) ‘bd-ndir`, aqy ‘ihrfey tUkf`(tuwkr crfAuxy) afidk vrqy gey muhfvry, ijQy, siqgurF dI ivhlVpuxy pRqI nPrq ƒ spÈt rUp ivwc pRgt krdy hn. AuQy, kMn Cydn pRqI ‘kMn pVfey` qy ‘kfn Prfie` afidk vrqI ÈbdfvlI, AunHF dI aMg-Cydk nf-psMdgI ƒ vI sfP qOr qy Ëfhr (clear) krdI hY. ijvyN:
mKtU hoie kY kMn pVfey .. Pkru kry horu jfiq gvfey .. pM[ñòôõÒ
arQ: (jogI) hwz-hrfm hox krky kMn pVvf lYNdf hY, ÌkIr bx jFdf hY, kul dI axK gvf bYTdf hY.
kfn Prfie ihrfey tUkf ..Gir Gir mFgY iqRpqfvn qy cUkf.. binqf Coiz bd ndir pr nfrI .. vyis n pfeIaY mhf duiKafrI .. pM[ñóôøÒ
arQ:- ijhVf mnuwK afpxy vloN ÈFqI dI Éfqr kMn pVvf ky jogI bx jFdf hY, pr pyt dI BuwK imtfx leI hornF dy tuwkr qwkdf iPrdf hY, hryk Gr dy bUhy qy rotI mMgdf iPrdf hY, Auh afqmk qoN vFijaf rih jFdf hY. Auh afpxI iesqRI Cwz ky prfeI iesqRI vwl BYVI ingfh rwKdf hY . hy BfeI! inry Dfrimk pihrfvy nfl prmfqmf nhIN imldf. ies qrHF sgoN ijMd bhuq duKI huMdI hY.
suMnq (Éqnf) krfAux qy lbF ktfAux bfry:-
arbI BfÈf dI sMigaf hY, ijs df arQ hY-mrXfdf aQvf rIq. ieslfm anusfr hËrq muhMmd sfihb df smuwcf afcrx hI BfvyN muslmfnF leI suMnq-rUp hY. pr, afm lok Éfs krky Éqny ƒ hI suMnq afKdy hn. ‘kurfn` ivwc BfvyN Éqny dI afigaf nhI hY. pRMqU, aYsf mMinaF jfdf hY ik hËrq iebrfhIm vloN clfeI rIq anusfr hËrq muhMmd sfihb ny afp Éqnf krvfieaf sI. iehI kfrx hY ik ieslfmI ÈrHf muqfibk muslmfn hox leI Éqnf rUp suMnq hoxI lfËmI hY.
ÈRI gurU gRMQ sfihb jI ivKy vI suMnq Èbd Éqny leI hI vriqaf imldf hY. pr, ijs iksm dy iensfn ƒ ‘gurU gRMQ` ivwc muslmfn mMinaF igaf hY. Aus leI Éqnf rUp suMnq dI loV nhI mMnI geI. ikAuNik, iewk qF ieh rwbI rËf dy AuWlt sfbq sUriq ƒ BMn ky gunfhgfr hox vflI KunfmI hY aqy dUjy, ies dy ipCokV ivwc kfimk rucIaF CupIaF hoeIaF hn. iehI kfrn hY ik ÈRI gurU nfnk sfihb jI mhfrfj ny muslmfn leI rwbI drgfh ivwc prvfn cVHx ihwq, ijQy, suMnq dI QF sfbq sUriq rihx, ivkfrF vloN sMgx aqy qkVy pRhyË qy Ëor idwqf hY. AuQy, Bgq kbIr sfihb jI ny qF iswDy rUp ivc hI afK idwqf ik muslmfn hox leI suMnq ƒ pRvfn nhI kIqf jf skdf, ikAuNik, ieh kfimk iewCf dy aDIn aOrq dy ipafr ivwc kIqI jFdI hY, jo mnuwKI surq ƒ ivkfrI bxfAuNdI hY. gurdyv jI aqy Bgq kbIr jI dy bcn ies pRkfr hn:
mhlf ñ- imhr msIiq isdku muslf hku hlflu kurfxu ..
srm suMniq, sIlu rojf, hohu muslmfxu .. pM[ ñôúÒ
arQ:- :-(lokF AuWqy) qrs dI msIq (bxfE), srDf ƒ muswlf qy hwk dI kmfeI ƒ kurfn (bxfE) . ivkfr krn vloN Jwkxf-ieh suMnq hovy, cMgf suBfAu roËf bxy . ies qrHF (hy BfeI !) muslmfn bx .
sBy vKq sBy kir vylf .. Kflku Xfid idlY mih mAulf .. qsbI Xfid krhu ds mrdnu suMniq sIlu bMDfin brf ..- pM[ñúøôÒ
arQ:-hy Éudf dy bMdy! hr vkq hr vyly Éflk ƒ mOlf ƒ afpxy idl ivc Xfd krdf rhu . hr vyly Éudf ƒ Xfd krdy rho-iehI hY qsbI . Auh Éudf hI dsF ieMidRaF ƒ vws ivc ilaf skdf hY . hy Éudf dy bMdy! cMgf suBfAu aqy (ivkfrF vloN) qkVf prhyË hI suMniq (smJ) .÷.
kfieaf ikrdfr aAurq XkInf .. rMg qmfsy mfix hkInf.. nfpfk pfku kir hdUir hdIsf sfbq sUriq dsqfr isrf .. pM[ñúøôÒ arQ:- hy Éudf dy bMdy! afpxy ies srIr ƒ, ijs dI rfhIN sdf cMgy mMdy krm kIqy jFdy hn afpxI vÌfdfr aOrq (piqbRqf iesqRI) bxf, (qy, ivkfrF dy rMg-qmfÈy mfxn dy QF, ies piqbRqf iesqRI dI rfhIN) rwbI imlfp dy rMg-qmfÈy mfixaf kr . hy awlf dy bMdy! (ivkfrF ivc) mlIn ho rhy mn ƒ pivwqr krn df jqn kr-iehI hY rwbI imlfp pYdf krn vflI Èrh dI ikqfb . (suMniq, lbF ktfx afidk Èrh ƒ Cwz ky) afpxI Èkl ƒ ijAuN kf iqAuN rwK-ieh (lok prlok ivc) iewËq-afdr pRfpq krn df vsIlf bx jFdf hY .
kbIr jI- skiq snyhu kir suMniq krIaY, mY n bdAugf BfeI .. jAu ry Kudfie moih qurku krYgf, afpn hI kit jfeI .. suMniq kIey qurku jy hoiegf, aAurq kf ikaf krIaY .. arDsrIrI nfir n CozY, qf qy ihMdU hI rhIaY .. pM[ô÷÷Ò
arQ:-ieh suMnq qF aOrq dy ipafr dI Éfqr kIqI jFdI hY . hy BfeI! mYN nhIN mMn skdf ik ies df rwb dy imlx nfl koeI sMbMD hY. jo rwb ny mYƒ muslmfn bxfAuxf hoieaf, qF myrI suMnq afpxy afp hI ho jfiegI. pr, jy isrÌ suMnq kIiqaF hI muslmfn bx skIdf hY, qF aOrq dI suMnq qF ho hI nhIN skdI . vhutI mnuwK dy jIvn dI hr vyly dI sFJIvfl hY, ieh qF iksy vyly sfQ CwzdI nhIN . so, ies leI (iksy mrd vfsqy suMnq rfhIN muslmfn bx ky) aDvfty rihx nfloN (Aus df) ihMdU itky rihxf hI cMgf hY.
ÈRI gurU nfnk sfihb jI mhfrfj, AunHF dy srUp bfkI gurU sfihbfn aqy Auh Bgq-jn, ijnHF dI bfxI ÈRI gurU gRMQ jI mhfrfj ivKy aMkq hY, sfry dy sfry hI afpxy afpxy jIvn kfl ivwc rwbI-rËf dy aDIn sfbq sUriq kysfDfrI srUp ivwc ivcrdy rhy aqyy AunHF ny afpxy iswK syvkF ƒ vI aijhf jIvn jIAUx dIaF hdfieqF kIqIaF.
ies hkIkq df pihlf qy akwt pRmfx ieh hY ik AunHF df rwb mUilk qOr qy inrMkfr (inr-akfr) hox krky, BfvyN, hr pRkfr dy pMj-qwqI akfr, ichn-cwkR, rUp-rMg, mF-bfp, jfiq-pfiq, mËhb ByK qoN rhq aqy mfieaf dy qRY-guxI pRBfv qoN mukq hY, ijvyN ik AunHF dy afpxy hyT ilKy vfk hn:-
rUpu n ryK n rMgu ikCu iqRhu gux qy pRBu iBMn .. pMnf òøóÒ rUpu n ryK n pMc qq Tfkur aibnfs .. pMnf øñöÒ
sMkit nhI prY join nhI afvY nfmu inrMjn jf ko ry .. kbIr ko suafmI aYso Tfkuru jf kY mfeI n bfpo ry.. pM[óóùÒ
pr, jdoN Auh rwb ƒ isRÈtI df mUl qy srb-ivafpk hox krky AuhdI isrmOr ikrq mfnvI-rUp ivwc dyKdy hn, qdoN, Aus ƒ kysfDfrI-srUp ivwc lMmyN vflF vflf hI klpdy qy icqrdy hn. Aus dy iewk-iewk rom ƒ amolk dsdy hn. ikAuNik, afid kfl qoN hI sq-purÈF ny ijQy ieh mMinaF ik isrjxhfr pRBU ny jgq dI sfrI suMdrqf afpxy srUp qoN rcI hY. AuQy, AunHF dI idRÈtI ivwc mnuwK dI sfbq-sUriq vI kysF sihq hI prvfn kIqI geI hY. ijvyN, ÈRI gurU nfnk mhfrfj afKdy hn ik hy srb-ivafpk isrjxhfr! jgq dI sfrI suMdrqf qUM afpxy hI srUp qoN rcI hY . qUM Auh Auh iesqRI mrd pYdf kIqy hn ijnHF dy nYx dMd nwk kys afidk sfry hI aMg mhfn suMdr hn . AuhnF ivc, hy pRBU! qUM afp hI bYTf jIvn-joiq jgf irhf hYN . so, hy pRBU! qyry nYx bFky hn, qyry dMd sohxy hn, qyrf nwk sohxf hY, qyry sohxy lMmy kys hn (ijnHF dy sohxy nwk hn, ijnHF dy sohxy lMmy kys hn; ieh BI, hy pRBU! qyry hI nwk qyry hI kys hn) . hy pRBU! qyrf srIr sony vrgf suwD arog hY qy suzOl hY, mfno, sony ivc hI Zilaf hoieaf hY :
qyry bMky loiex dMq rIsflf .. sohxy nk ijn lMmVy vflf .. kMcn kfieaf suieny kI Zflf .. pMnf õööÒ
hy ipafry (pRBU)! qUM ÈfhF df pfiqÈfh hYN. mYN qyry sfry gux ibafn nhI kr skdf. jy mYN ikqny hI lwKF qy kRoVF qyry gux dwsF, qF BI Auh sfry qyry iewk rom (dI vizafeI) qk nhI awpV skdy:
ikqI lK kroiV iprIey rom n pujin qyiraf ..
qU sfhI hU sfhu hAu kih n skf gux qyiraf ..(pMnf[÷öñ)
iehI kfrn hY ik gurU sfihbfn qy Bgq-jn prmfqmf ƒ ‘kysv`, ‘kysvf`, ‘kysAu`, ‘kyso` aqy ‘kysO` afidk nfvF nfl pukfrdy hn. ijnHF df iewko-iewk arQ hY: lMmyN kysF vflf. ijvyN gurvfk hn:
ipMzu pqil myrI kysAu ikiraf scu nfmu krqfr.. pM[óõøÒ
inrhfrI kysv inrvYrf . pM[ùøÒ
supRsMn Bey kysvf sy jn hir gux gfih .. pM[òúóÒ
kbIr kyso kyso kUkIaY n soeIaY asfr .. pM[ñó÷öÒ
myro bfpu mfDAu qU Dnu kysO sFvlIE bITulfie.. pMnf[ùøøÒ
loB lhir aiq nIJr bfjY..kfieaf zUbY kysvf.. pM[ññùöÒ bfbf nfmdyv jI dI mihmF sux ky jdoN iewk ËulPF (kysF) vflf muslmfn abdflI ÌkIr, AunHF dy drÈnF leI afieaf qF Aus dy rUp ivwc rwbI dIdfr krdy hoey Bgq jI siqkfr vjoN gf AuWTy sn:
afAu klMdr kysvf .. kir abdflI Bysvf. pM[ññö÷Ò
arQ :-hy (suhxIaF ËulÌF vfly) klMdr-pRBU! hy suhxy kysF vfly pRBU! qUM abdflI ÌkIrF df pihrfvf pf ky (afieaf hYN); jI afieaF ƒ (af, myry ihrdy-msIq ivc af bYT) .
dUjf akwt pRmfx ieh hY ik ‘kysv` pRBU dy syvk sMq-jnF dy adb ivwc gurU-sfihbfn dy ihrdy ivcoN vfr vfr aijhy Èbd inkl rhy hn ik ‘hy myry rfm! jy qyrI myhr hovy, qF mYN qyry syvkF qoN sdky jfvF . mYN afpxy kysF nfl AunHF dy crn sfP krF. kysF df cOr bxf ky AuhnF Auqy JulfvF aqy bIjnf (pwKf) bxf ky hvf JwlF . mYN AuhnF dy crnF dI DUV lY ky afpxy mwQy Auqy lfvF. ijvyN:
kys sMig dfs pg JfrAu iehY mnorQ mor .. pM[õúúÒ
myry rfm hir jn kY hAu bil jfeI .. kysf kf kir cvru Zulfvf crx DUiV muiK lfeI.. pM[÷ôùÒ
kysf kf kir bIjnf sMq cAuru ZulfvAu .. sIsu inhfrAu crx qil DUir muiK lfvAu .. pM[÷ôõÒ
qIjf prmfx hY ik ‘Dur kI bfxI` ivwc rwbI-ivafpkqf aqy ismrn df cfAu prgtfAux leI vI romF nfl sbMDq pRcilq muhfviraF dI vrqoN kIqI geI hY. kysF qoN rihq iksy ivakqI dy mUhoN Aus iksm dI ÈrDf BrpUr qy Bvnfqmk ÈbdfvlI df suBfivk pRgtfa aqy glbfq ivwc muhfviraF dI vrqoN kIqI jf skxI asMBv hY. ijvyN: kbIr jI- rom rom mih bsih murfir .. pM[óôôÒ
mhlf ñ-gurmuiK roim roim hir iDafvY .. pM[ùôñÒ mhlf ô-romy roim roim romy mY gurmuiK rfmu iDafey rfm ..
cOQf pRmfx hY ik ijhVy ÈRI gurU nfnk sfihb afpxy pMjvyN srUp ivwc iewk muslmfn suMnI ÌkIr ƒ AupdyÈ kr rhy hox ik lok prlok ivc iewËq-afdr pRfpq krn df iewko iewk vsIlf hY ‘‘awlHf dI rËf ivwc sfbq-sUriq hoxf“. ijhVy Bgq kbIr jI iewk roz-moz kiQq sMinafsI sfDU ƒ qfVnf Bry ÈbdF ivc kih rhy hox ik mn ƒ sfDx leI kys mnfAuxy ivafrQ hn, ikvyN ho skdf hY ik Auh afp kysfDfrI nf hox aqy AunHF ny afpxy iswK syvkF ƒ aijhI hdfieq nf kIqI hovy. bfbf PrId jI dy afpxy hI ÈbdF qoN spÈt huMdf hY ik Auh kyÈ, dfVI qy muwCF rKdy sn. ikAuNik, Auh afpxy afp ƒ sMboDn ho ky afKdy hn ik hy PrId! isr icwtf ho igaf hY, dfVHI icwtI ho geI hY, muCF BI icwtIaF ho geIaF hn. hy ÊfiÌl qy kmly mn! ajy BI qUM dunIaf dIaF hI mOjF ikAuN mfx irhf hYN?
PrIdf isru pilaf, dfVI plI, muCF BI plIaF .. ry mn gihly bfvly, mfxih ikaf rlIaF .. pM[ñóøúÒ
gurbfxI ivcly hyT ilKy slokF ivcoN spÈt Jlkfrf vjdf hY ik gurU sfihbfn dy crnI lgx vfly syvk iswK kys dfVHIaF smyq sfbq-sUriq huMdy sn. ikAuNik, ienHF ÈbdF ivwc dfVHIaF ƒ sPlfAux qy swcIaF bnfAux df AupdyÈ idMidaF hoieaF gurU crnI lgx vfilaF ƒ dfhVIaF smyq dyiKaf igaf hY:
sy dfVIaF scIaf ij gur crnI lgMin .. anidnu syvin guru afpxf anidnu anid rhMin .. nfnk sy muh sohxy scY dir idsMin .. pM[ñôòúÒ
muK scy scu dfVIaf scu bolih scu kmfih .. scf sbdu min visaf siqgur mFih smFih .. pM[ñôòúÒ
so Auprokq sfrI ivcfr qoN inÈcy huMdf hY ik ÈRI gurU gRMQ sfihb anusfr mnuK ƒ rwbI rËf ivwc ijAuNidaF pRfpq hoey kudrqI srUp ƒ kfiem rKx dI hdfieq hY. ikAuNik, gurU bfxI ivwc kys muMnx, kys puwtx, kysF dIaF jtfvF bnfAux, kMn Cydn aqy suMnq qy lbF afidk ktfAux dIaF ByK rUp mËhbI ikRafvF ƒ rwbI rËf dy ivprIq jfx ky Ëordfr inKyDI kridaF nkfiraf hoieaf hY.
ÈRI gurU gRMQ sfihb jI df kQn hY ik ijs syvk AuWqy pRBU mflk dieafl ho jfey, imhr kry, qF Aus pfsoN AuhI kMm krFdf hY jo Aus ƒ BfAuNdf hY. ijs ƒ afpxI rËf ivc qordf hY, Auh syvk pRBU-mflk dI syvf krdf hY; pRBU dI rËf ivc rfËI rihx krky syvk pRBU dy dr qy kbUl ho jFdf hY aqy mflk df Gr lwB lYNdf hY . jdoN syvk AuhI kMm krdf hY jo Ksm ƒ cMgf lwgdf hY qF Aus ƒ mn-BfAuNdf Pl imldf hY, aqy Auh pRBU dI drgfh ivc iewËq nfl jFdf hY:
pAuVI .. sfihbu hoie dieaflu ikrpf kry qf sfeI kfr krfiesI .. so syvku syvf kry ijs no hukmu mnfiesI .. hukim mMinaY hovY prvfxu qf KsmY kf mhlu pfiesI .. KsmY BfvY so kry mnhu icMidaf so Plu pfiesI .. qf drgh pYDf jfiesI ..ñõ.. pMnf ô÷ñÒ
BfeI gurdfs jI df kQn hY ik Ksm ƒ EhI cMgf lgdf hY, ijs ƒ Ksm df Bfxf cMgf lgy. Bfv, jo mflk ƒ cMgf lwgy, EhI dfs ƒ cMgf lwgy. ikAuNik, Bfxy df arQ hY; ‘jo BfAuNdf hY`, jo cMgf lgdf hY:
KsmY soeI BFvdf KsmY df ijsu Bfxf BfvY.. Bfxf mMnY mMnIaY apxf Bfxf afip mnfvY.. (òù-ñó-õ)
ÈRI gurU gRMQ sfihb hryk guriswK dfsry df Ksm hY. ÈRI gurU gRMQ sfihb jI ƒ BfAuNdf hY ik iensfn kysF smyq sfbq-sUriq rhy, ikAuNik, ieh rwbI Bfxf hY. ieh rwbI rËf hY. ieh rwbI hukm hY. ‘hukim rjfeI clxf` guriswKI df muwK isDFq hY.iesy leI hI ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI vloN pRkfiÈq pMQ pRvfinq ‘iswK rihq mrXfdf` ivwc gurisKF ƒ sfbq sUriq rKx leI pMQk rihxI dy Bfg ivwc, ijQy, ‘aMimRq sMskfr` dy isrlyK hyT aMimRqDfrI isMG isMGxIaF pRqI kysF ƒ pMj kkfrF dI rihq ivwc pRmuKqf idMidaF kysF dI ibadbI ƒ kurihq krfr idwqf hoieaf hY. AuQy, ÈKsI rihxI dy Bfg ivwc ‘gurmiq dI rihxI` dy isrlyK hyT inmn ilKq hdfieqF vI kIqIaF geIaF hn
(G)-kys lVky ky jo hoey so AunHF df burf nf mMgy. kys AuhI (jmFdrU) rwKy, nfm isMG rwKy. iswK afpxy lVky lVkIaF dy kys sfbq rwKy. (pM[ñ÷) (c) iswK mrd aQvf iesqRI ƒ nwk, kMn Cydnf mnHf hY.

sRI gurU gRMQ sfihb ivKy sbdu-gurU df isDFq
mfnv-ihqkfrI aqy prAupkfrI-jn sfihb ‘ÈRI gurU nfnk dyv jI` mhfrfj df muK mnorQ mnuKqf ƒ rwbI-rËf (Will of God, Law of nature) ivc rfËI (Satisfied) ho ky jIvx dI jfc isKFidaF, sBnf ÈÉsIaqF ivc rwbI-guxF df sMcfr krnf sI . qF ik, iewk ikrqI, inrBAu aqy inrvYr smfj dI isrjnf kIqI jf sky. ikAuNik, siqgurU jI ies pRkfr dy swcy-suwcy AuWc-acfrI mfnvI-jIvn ivwc hI pRBU imlfp dyKdy sn.
asl ivc pRBU jI dy ipafry aqy prAupkfrI Bgq-jnF df jIvn-mnorQ hI aYsf huMdf hY. Auh jgq ivc dUijaF dI BlfeI leI hI jnm lYNdy hn. Auh afp akflpurK nfl aByd ho ky jIAUNdy aqy hornF ƒ afqmk jIvn dI dfq dy ky Aus dI BgqI ivc joVdy hn. Auh srbq sMgIaF df hrI akflpurK nfl imlfp krvf idMdy hn. pr, afpxI pUjf qy mfx-vizafeI dI lflsf kfrn AunHF dy drimafn ivafkqIgq kUVI dIvfr bxn qoN sucyq rihMdy hn. Auh mnuKI srIr ƒ nfÈvMq smJdy hoey sdf hI Èbd-srUp igafn ƒ vDyry mhqv idMdy hn. ikAuNik, AunHF aMdr iksy pRkfr dy inwjI suafrQ aqy iBMn-Byd dI mMdI Bfvnf nhI huMdI. gurvfk hY :
jnm mrx duhhU mih nfhI jn prAupkfrI afey ..
jIa dfnu dy BgqI lfiein hir isAu lYin imlfey .. gu[gRM[pM[÷ôùÒ
iehI kfrn hY ik hY ik ÈRI gurU nfnk dyv jI mhfrfj, jdoN, rwbI imlfp dI afs ivc jIAUx vfly jigafsU-jnF dI mfnisk iqRpqI leI ‘ÃÄ qoN gurpRsfid` qk dy muwZly AupdyÈ (mUl-mMqR) ivc inrMkfr df anuBvI qy guxfqmk srUp icqrn kIqf hY, qF Aus ivc afpxy ÈÉsI nfm ‘nfnk` dI vrqoN nhI kIqI . ieQy hI bs nhI, sgoN, gorK-mqI iswD jogIaF vloN ieh puCy jfx vyly ik ‘qyrf kvxu gurU ijs kf qU cylf`?
gurdyv jI Auqr idqf sI ‘sbdu gurU, suriq Duin cylf` . aRQfq, Èbd (bRhm) myrf gurU hY aqy myrI suriq df itkfAu, Aus gurU df iswK hY . Bfv, gurU dy Èbd duafrf imlx vflf igafn hI aslI qy swcf gurU hY aqy gruU dy Èbd ƒ smJ ky igafn pRfpqI leI afpxI suriq ƒ Èbd ivc joVxF hI Èbd-gurU df iswK hoxf hY.
ikAuNik, jy kr gurU dy Èbd ƒ iDafn pUrvk aQvf surqI dy itkfa nfl nfh suixaf smiJaf jfvy, qF koeI vI mnuK gurU dy srIrk drÈn krky afpxI ijMdgI ivc pRIvrqn nhI ilaf skdf . gur-Èbd ƒ ivcfr ky smJx nfl hI mnuK ƒ gurU-igafn pRfpq huMdf hY aqy Auh gur-igafn hI mnuwKI jIvn dy aml ƒ bdlx dI smrQf rKdf hY.
jdoN jogI crpt nfQ ny gurdyv jI ƒ suafl kIqf ik jgq iek aYsf smuMdr ikhf jFdf hY, ijs ƒ qrnf aOKf hY, hy ivrkq nfnk ! TIk ivcfr dws ik ies smuMdr df pfrlf kMZf ikvyN lwBy ? qF, gurdyv jI idqf sI ik ijvyN, pfxI ivc AuWigaf hoieaf kOl Puwl pfxI aqy Aus ivcly ickV afidk qoN inrlyp rihMdf hY, ijvyN ndI ivc qrdI murgfeI (Bfv, Aus dy KMB pfxI nfl nhIN iBwjdy, iesy qrHF) gurU dy Èbd ivc suriq (joV ky) nfm jipaF sMsfr-smuMdr qr skIdf hY.
pRÈn:- dunIaf sfgru duqru khIaY, ikAu kir pfeIaY pfro..
crptu bolY aAuDU nfnk, dyhu scf bIcfro.. gu[gRM[pM[ùóøÒ
AuWqr:- jYsy jl mih kmlu inrflmu, murgfeI nY sfxy ..
suriq sbid Bv sfgru qrIaY, nfnk nfmu vKfxy .. gu[gRM[pM[ùóøÒ
iksy ipafsy mnuK dI ipafs, ijvyN, pfxI hI bJfAuNdf hY, GVf nhI. iqvyN hI, iksy pRBU-imlfp dy aiBlfKI dI afqmk iqRpqI gurU dy Èbd duafrf huMdI hY, srIr nfl nhI. gurU df srIrk drÈn mnuK ƒ hAumY afidk ivkfrF qoN mukq nhI kr skdf. Aus dy ihrdy aMdr prmfqmf df ipafr vI pYdf nhI ho skdf. ieh swcfeI gurdyv jI ny afpxy qIsry jfmy ivc bVy hI srl qy spÈt rUp ivc ieAuN pRgt kIqI hY:-
siqgur no sBu ko vyKdf jyqf jgqu sMsfru ..
izTY mukiq n hoveI ijcru sbid n kry vIcfru ..
hAumY mYlu n cukeI nfim n lgY ipafru .. gu[gRM[pM[õùô Ò
ÈRI gurU nfnk sfihb jI mhfrfj dy jIvn ieqhfs ivc iewk bVI pRIqkfr qy mhqv pUrn kQf hY. iËkr hY ik gurdyv jI mhfrfj vloN rfvI dy iknfry ivKfvy dy krmkFzf qoN rihq aqy rwbI-rËf ivwc rfËI ho ky jIAUx vflI gurmqI jIvn-jfc dI isiKaf idRV krfvx ihwq kfiem kIqI ‘DrmÈfl` ÈRI krqfrpur ivKy iewk idhfVy svyr vyly BfeI ‘iprQf` qy ‘Kyzf` dovyN gRihsQI Brf hËUr dy drÈnf leI phuMcy. Aus smyN siqgrU jI sMgq ƒ Èbd-vIcfr ÈRvx krvf rhy sn.‘ÈRI gurU nfnk pRkfÈ` dy krqf BfeI sMqoK isMG jI ilKdy hn:
iewk idn sMgq kyr mJfrf. bYTy pRB hYN Èbd ivcfrf.
ipRQf, Kyzf drÈn afsU. cil afey ÈRI nfnk pfsU.
gur Èbd vIcfr AuprMq jdoN jigafsU-jnF vloN bynqIaF krn aqy sMsf nivrqI df avsr bixaF qF ienHF ny hwQ joV ky aiq inmrqf shq bynqI kIqI ik mhfrfj ! ieh sfzf suBfg hY ik quhfzI rsnf qoN aMimRq bcn suxn df avsr bixaF hY. sfzf mn bVf ÈFq hoieaF hY. ihrdy aMdr TMz pY geI hY.
sfzI iewCf qF ieh hY ik asIN hmyÈF leI quhfzI crn Èrn ivc rhIey. ieQy rih ky quhfzI syv kmfeIey. pr, kI krIey ? igRhQI hF. kMm DMidaF ivcoN ieqnf vyhl kZxf muÈkl hY. so, ies leI ikrpf krky aYsf AupdyÈ bKÈo, ijs sdkf asIN ikrqkfr krdy hoey krqy-purK nfl juVy rhIey. jIvn inrbfh leI pdfrQk vrqoN kridaF, sfzI surq prmfqmf vl lgI rhy.
Auqr ivc gurdyv jI boly; BfeI! mqF ies BulyKy ivc rihxf ik jy qusIN krqfrpur phuMc ky sfzy srIrk drÈn krdy hoey aqy sfzI rsnf qoN bcn suxdy hoey siqsMg kro, sfzI syvf kro, qF hI qusIN sfzI crn Èrn ivc huMdy ho. nhIN! nhIN! BfeI ! do qRY gwlF aQvf nuwkqy iDafn nfl smJ lvo. pihlI gwl qF ieh hY ik gurbfxI dI rOÈnI ivc ijQy vI siqsMg ho irhf hovy, aYsf smJo ik AuQy hI sfzf invfs hY.
dUjI gwl ieh hY ik jy qusIN gurU afigaf df pflx krdy hoey inrMkfr dI Xfd ivc jIAUNdy ho aqy Drm dI ikrq krky vMz ky Ckdy ho, qF qusIN ijQy vI hovo, smJo ik sdf hI sfzI crn-Èrn ivc ho. ikAuNik, iswKI ikrqIaF df Drm hY, ivhlVF df nhI.
qIjI gwl, jo sB qoN mhqv pUrn hY, Auh ieh hY ik srIr sfzf srgux srUp hY. jy kr qusIN sfzy srIr nfl juVogy, sfzy srIr df iDafn Drogy, qF qhfƒ iewk idn sfzy nfloN ivCVnf pY jfeygf. ikAuNik, srIr kfl cwkr dy aDIn hox krky ibnsnhfr hY. ies ny iewk idhfVy imwtI ivc rulxf hY. qdy qF asF srIr ƒ sMboDn krky afiKaf hY; ‘qUM kfieaf mY ruldI dyKI ijAu Dr Aupir Cfro`. pr, Èbd sfzf ihrdf hY.sfzI afqmf hY.ieh sfzf inrgux srUp hY, jo mrnhfr nhIN. sgoN, aibnfÈI hY.hmyÈF kfiem rihx vflf hY.
so, ies leI ipafirE ! asIN qF chuMdy hF ik qusIN gur Èbd nfl juVo. ikAuNik, jy kr qusIN gurÈbd nfl juVogy, gurÈbd vIcfr dI rOÈnI ivc jIvogy qF qhfƒ sfzy nfloN ivCVnf nhI pvygf. qhfƒ sMpUrn iËMdgI ivc hr smyN, hryk QF gurÈbd qoN hr prkfr dI agvfeI imldI rhygI. ies pRkfr gurÈbd rUp ivc ‘siqgurU`, sdf hI quhfzy aMg sMg vrqdf rhygf.
siqgurU jI df aYsf kQn ‘ÈRI gur nfnk pRkfÈ` ivc ieAuN aMkq kIqf hoieaf hY :
boly ÈRI pRB ‘ hm pwg qihNvf. bsihN sdf, siqsMgq jihNvf.
Drm ikRq kr vMz so KfE. crn srn inwq ieAuN ij kmfE.
srgux rUp srIr pCfno. Èbd irdf mm, inrgux mfno.
imly srIr ibCur sy jfvihN. Èbd imly nf ibCurn pfvihN`.õö.
] AuqrfrD aiDafie-ôòÒ
BfeI gurdfs jI ny vI afpxI ricwwq igafrvIN vfr ivc gurU ky smkflI gurisKF df vrnx kridaF gvfhI BrI hY ik gurAupdyÈ df mMnn krky ieh dono Brf (soienI KqRI) pRBU-imlfp vflI shj avsQf ivc jIAUx lgy, jo gurmqI mfrg dI afKrI mMËl hY :
iprQf, Kyzf soienI, crx Èrx suK shij invfsI. pAuVI-ñó[óÒ
iehI kfrn hY ik gurU nfnk-joiq jugiq dy mflk bfkI gurU sfihbfn vI smyN smyN spÈt krdy hoey afdyÈ idMdy rhy ik guriswKF leI gurU kyyvl gurbfxI hY. Bfv, gurU bfxI duafrf pRfpq hox vflf igafn hY. ijvyN:
bfxI gurU gurU hY bfxI, ivic bfxI aMimRqu, sfry ..
guru bfxI khY syvku jnu mfnY, prqiK gurU insqfry ..(gu[gRM[pM[982)
arQ:-(hy BfeI! gurU dI) bfxI (iswK df) gurU hY, gurU bfxI ivc mOjUd hY. (gurU dI) bfxI ivc afqmk jIvn dyx vflf nfm-jl (hY, ijs ƒ iswK hr vyly afpxy ihrdy ivc) sFB rwKdf hY .
gurU bfxI Aucfrdf hY, (gurU df) syvk Aus bfxI Auqy srDf Dfrdf hY . gurU Aus iswK ƒ XkInI qOr qy sMsfr-smuMdr qoN pfr lMGf dyNdf hY.
iesy hI gurU nfnk-jugiq dy aDIn ÈRI gurU goibMd isMG jI mhfrfj ny afpxy joqI-joiq smfAux qoN pihlF ÈÉsI-gurU dy islsly ƒ Éqm kridaF ÉflseI guriswK sMgqF ƒ sdf leI ÈRRI gurU gRMQ sfihb jI qoN gurmiq syD lYx df hukm kIqf. siqgurU jI dy ies afÉrI aqy aMiqaMq mhqvpUrn AupdyÈ ƒ idRV krfAux vjoN hI hryk ÉflseI dIvfn dI smfpqI smyN igafnI igafn isMG jI ikRq ‘ÈRI gurU pMQ pRkfÈ` df hyT iliKaf duhrf piVHaf jFdf hY:
afigaf BeI akfl qbI clfXo pMQ..
sB iswKn ko hukm hY gurU mfnIE gRMQ..ùú.. pUrbfrD ibsRfm÷ñÒ
sLRI gurU gRMQ sfihb jI ivclI ‘isD gosit’ dI pRsLnoqrI dy ‘sbdu gurU suriq Duin cylf’ jYsy aMimRq bcnF aqy sLRI gurU nfnk sfihb jI mhfrfj dy jIvn ieiqhfs dIaF BfeI ‘iprQf qy Kyzf’ vrgIaF kQfvF ivcly gurAupdysL qoN, ijQy, ieh qwQ BlIBFq spsLt huMdf hY ik gurdyv jI ijQy vI jFdy sn jF ijs nUM vI imldy sn aqy gurU ibrd dI prAupkfrI Bfvnf aDIn AupdysL bKsLdy sn, Auh hmysLF hI srIr nfloN sLbd nUM mhqv idMdy rhy. igafn nUM gurU kih siqkfrdy rhy. AuQy, ieh swc vI prgt huMdf hY ik gurdyv jI mhfrfj df mwuK mnorQ mnuKqf nUM gursLbd dy lV lf ky igafn-gurU dI agvfeI ivc jIvx dI jfc isKfAuxf sI, qF jo mnuK nUM aiDafqmk Kyqr dI ivakqIgq-gulfmI qoN vI sdf leI mukq kIqf jf sky.
ikAuNik, iewk qF mnuKI srIr kfl-ckr dy aDIn hox krky sImfbwD aqy nfsLvMq hY. ies leI koeI vI mnwuK ivafkqIgq qOr qy iksy df sdf leI sfQ nhI inBf skdf. koeI vI mnuK hr smyN qy hryk QF iksy dUjy df shfiek nhI ho skdf. dUjI gwl, bhuq sfry ivakqI aYsy vI pYdf ho jFdy hn, jo suafrQ vs gurU-pd dy kfiem ho cuwky aiDafqmk pRBfv df lfB AuTFdy hoey mnuwKI BfeIcfry Auqy afpxI pkV nUM mjLbUq bxfeI rKx leI keI pRkfr dIaF kuitl cflF clxIaF aqy azMbr krny sLurU kr idMdy hn. ies pRkfr shjy shjy ieh suafrQI cflF aqy vKfvy dy krmkFz Dfrimk mrXfdf df rUp aKiqafr krky mfnvqf leI hmysLF dy bMDn bx jFdy hn.
aijhy lok afp qF loB-lflc dIaF lihrF ivc goqy KFdy pihlF hI zuwb rhy huMdy hn. pRMqU, duwK dI gwl ieh hY ik afpxy sLrDflU cyilaF nUM vI zob lYNdy hn. Bgq kbIr jI kihMdy hn ik afpy gurU bx bYTf pMizq mYƒ prmfqmf dy nfm ivc juVn qoN hoVdf hY qy afpxy vyd afidk krm pusqkF dy krm-kFz df Zol vjf ky myrf gurU-purohq bxnf cfhuMdf hY; pr) hy kbIr! mYN ajyhy gurU dI mF df isr muMn idaF, ies dy rfh qy quiraF (srIrk moh dI) Btkxf dUr nhIN ho skdI . ieh lok afp BI chuµaF vydF (dy krm-kFz) ivc pY ky (dyh-awiDafs dy zUMGy pfxIaF ivc) zuwby hoey hn, jo jo bMdy iehnF dy ipwCy lwgdy hn AuhnF ƒ BI iehnF Ausy moh ivc roVH idwqf hY:
kbIr mfie mUMzAu iqh gurU kI jf qy Brmu n jfie ]
afp zuby chu byd mih cyly dIey bhfie ]104] {gu[gRM[pM[1370}
iehI kfrn hY ik gurU-sfihbfn aqy Bgq kbIr jI vrgy jfgrUk iensfn aYsy pKMzIaF dy pfj AuGyVdy hoey AunHF dy ivroD ivc zt jFdy hn.ikAuNik, aYsy dMBI-pRpMcI mnuKI smfj nUM DoKf dy rhy huMdy hn.sLRI gurU gRMQ sfihb ivcoN ieh pwK ieAuN prgt huMdf hY:
(A)- JUTu n boil pfzy scu khIaY ]
hAumY jfie sbid Gru lhIaY ] {gu[gRM[pM[904}
arQ: hy pMizq ! (afpxI AupjIvkf dI KLfqr jjmfnf nUM piqafAux vfsqy ivafh afidk simaF dy sLuB mhUrq lBx df ) JUT nfh bol. swc bolxf cfhIdf hY. BfeI! gurU dy sLbd ivc juV ky jdoN iksy dI hAumY dUr ho jFdI hY, qdoN qF Auh Gr aRQfq avsQf pRfpq ho jFdI hY (ijQoN squ-sMqoK afidk sfry afqmk qy sMsfrk pdfrQ iml jFdy hn aqy iPr Auh duinafvI pdfrQF qy mfx-vizafeI leI iksy nfl DoKf-PLryb nhI krdf aqy nfh hI iksy dI Jfk rKdf hY. Bfv, hy jgq gurU bx bYTy pMzq aijhI iqRpqI BrpUr afqmk avsQf qF iewk sDfrn iswK dI bx jFdI hY, gurU aKvfx vfly ivakqI pfsoN ies prkfr dy sMqoKI ivhfr dy Ault afs nhI rwKI jf skdI ik Auh pdfrQF dI Kfqr JUT boly).
(a) kbIr bfmnu gurU hY jgq kf Bgqn kf guru nfih ]
ariJ AuriJ kY pic mUaf cfrAu bydhu mfih ] {gu[gRM[pM[1377}
arQ :hy kbIr ! (afK – mYnUM jo pRBU aBydqf vflI jIvn-dfq imlI hY, jIvn dfqy siqgurU qoN imlI hY. jo afp vI nfm df rsIaf hY; jnyAU afidk dy ky qy krmkFz df rfh dws ky afpy hI gurU bx bYTf) bRfhmx dunIafdfrF df hI gurU bx skdf hY, BgqI krn vfilaF df AupdysL dfqf gurU nhI bx skdf. ikAuNik, ieh qF afp hI chuMaF vydF dy jwg afidk krm-kFz dIaF AulJxF ivc Ps ky aqy Kp-Kp ky afqmk mOqy mr cuwkf hY. (ies dI afpxI hI ijMd pRBU-imlfp df anMd nhI mfx skI, ieh BgqF nUM Auh suafd ikvyN idvf skdf hY).
ijnHF icr mnuwKI ijMdgI dI byVI sMsfr smuMdr ivc qYr rhI huMdI hY, Auqnf icr qF koeI vI mnuK jIvn dy iksy vI Kyqr ivc pUrn qOr qy sdf leI azol rih skx df dfavf nhI kr skdf. ijLMdgI df byVf iknfry lgy jF nf lgy, koeI pqf nhI, ikAuNik, iksy vyly vI koeI kfm, kRoD jF loB, moh afidk dI lihr ies nUM zob skdI hY. iksy vyly vI kuC ho skdf hY. iehI kfrn hY ik ijLMdgI ivc puwg cwuky pUrn pursL gurU-sfihbfn aqy Bgq-jnF dy aMimRq bcnf ivwcoN vI ies pRkfr dIaF ardfsF pVHx nUM imldIaF hn:
zMzAuiq bMdn aink bfr srb klf smrQ ]
zoln qy rfKhu pRBU, nfnk dy kir hQ ] {gu[gRM[pM[256}
arQ:—hy nfnk! (ieAuN arQ ardfs kr—) hy sfrIaF qfkqF rwKx vfly pRBU! mYN anykF vfrI qYƒ nmskfr krdf hF . mYƒ mfieaf dy moh ivc iQVkx qoN afpxf hwQ dy ky bcf lY .1.
loB lhir aiq nIJr bfjY ] kfieaf zUbY kysvf ]1]
sMsfru smuMdy qfir guoibMdy ] qfir lY bfp bITulf ] {gu[gRM[pM[1196}
arQ:—hy bITl ipqf! hy goibMd! mYƒ sMsfr-smuMdr ivcoN pfr lMGf lY .1.rhfAu. hy suhxy kysF vfly pRBU! (ies sMsfr-smuMdr ivc) loB dIaF iTwlHF bVIaF TfTF mfr rhIaF hn, myrf srIr iehnF ivc zuwbdf jf irhf hY .1.
Bgq kbIr jI iewk Dn dy mfx ivc afPry hoey mnuK nUM smJfAux leI afpxy afp nUM sMboDn krky afKdy hn ik ‘ hy kbIr ! (jy qUM Dnvfn hYN, qF ies Dn-pdfrQ df BI ) mfx nfh krIN. (qyrI afpxI byVI ajy smuMdr ivc hY, pqf nhI kIh ho jfvy. (ikAuNik, ieh Dn-pdfrQ hwQoN jFidaF icr nhIN lgdf). slok hY :
kbIr grbu n kIjIaY rMku n hsIaY koie ]
ajhu su nfAu smuMdR mih ikaf jfnAu ikaf hoie ] {gu[gRM[pM[1366}
pMjfb dI DrqI Aupr sLRI aMimRqsr dy ijly ivc iewk bVf pRiswD ngr hY ‘cohlf’. ieQoN dy iewk gurmuK gurisK sfDU hoey hn bfbf ‘dyvf isMG’ jI. dfs nUM bcpn ivc AunHF dI sMgq krn df avsr pRfpq huMdf irhf hY. Auh bhuq vfr myry pfsoN sLRI ‘suKmnI’ sfihb df pfT suixaF krdy sn. AunHF pfs iewk ibrD gRihsQI joVf afieaf. mfeI ny aWKF ivc hMJU vhfAuNidaF hwQ joV ky afiKaf ik ‘bfbf jI ! pqf nhI ! sfzI iksmq nUM kI ho igaf hY ? pqf nhI ! kI ho igaf hY ?
bfbf dyvf isMG jI idlfsf idMdy hoey boly “awlfh rwKI ! ds qF shI, kI gwl hY”. mfeI hutkory lYNdI hoeI bolI: mhfrfj ! kI dsF ! pihlF mYN pyky Gr afpxI mfqf jI nfl iewk bhuq pRisDI pRfpq sMq nUM gurU Dfrn kIqf. bfbf jI ! mfVI iksmq! myry ivafh vfly idn hI Auh joqI-joiq smf gey.
iPr, mYN afpxy pqI nUM lY ky iewk hor gurU jI dI sLrn qwkI qy Auhdy pfsoN nfm ilaf. rwb jfxy jI ! zyry ivc Aus ny kI krqUq kIqI, lokF ny Aus nUM kuwt kuwt ky hI mfr suitaf. mhfrfj! asIN qF Boly-Bfly bMdy hF. hryk qy ivsLvfsL kr lYNdy hF. sfnUM kI pqf sI ik ieh sfD hMs nhI, bglf hY.
nyVy hI bYTy sn Aus zyry dy pfTI BfeI mihMdr isMG, Auh boly; vfh!vfh! siqgurU jI dy bcn iblkul swc hn;
mY jfixaf vz hMsu hY qF mY kIqf sMgu ]
jy jfxf bgu bpuVf jnim n ByVI aMgu ] {gu[gRM[pM[1384}
bfbf jI boly; Bilaf ardfs kiraf kr ‘zoln qy rfKhu pRBU, nfnk dy kir hQ’. hF mfeI! qUM afpxI khfxI suxF. mfeI bolI; mhfrfj ! quhfzy vrgy hI iewk sMq jI pfsoN hI asIN bcn suxy sn ik ‘ingury kf hY nfAu burf’, ingury nUM drgfh ivc ZoeI nhI imldI. ies leI asIN zrdy mfry iewk hor bjLurg sfDU kol gey aqy Aus pfsoN nfm-mMqr ilaf. (mwQy Auqy hwQ mfr ky bolI) mhfrfj ! mfVI iksmq nUM kuJ idn pihlF Auh vI mr igaf jy. ies leI hux quhfzI sLrn ivc afey hF.
bfbf dyvf isMG jI ny hwQ dy iesLfry nfl mfeI nUM cuwp krfieaf aqy muskrFdy hoey boly; “bIbf jI hux iPr sfnUM vI mfrn df ierfdf hY”. AuQy bYTy sfry lok iKV iKVf ky hwsy. bfbf dyvf isMG jI iPr boly “puqr sfzf vI kI pqf hY, ikhVy vyly suafs inkl jfx. ikhVy vyly mn zol jfvy. ies df koeI Brosf nhI. BfeI! ijs ny iehdy ’qy Brosf kIqf, bs! EhI miraf. ies KutV mn df Brosf qF pRqwK hir, sLRI gurU arjn dyv jI mhfrfj vI nhI kIqf . afh ! AunHF df hI bcn hY nfh BfeI:
kvn kvnu nhI pqiraf qumÙrI prqIiq ]
mhf mohnI moihaf nrk kI rIiq ] {gu[gRM[pM[815}
arQ:-hy mn! qyrf ieqbfr kr ky iks iks ny DoKf nhIN KfDf? qUµ vwzI mohx vflI mfieaf dy moh ivc Pisaf rihMdf hYN (qy, ieh) rsqf (iswDf) nrkF df hY .
so, iesy leI Bgq kbIr jI afiKaf hY ik BfeI! aYsf gurU Dfrn kro ik dUjI vfr gurU Dfrn dI loV hI nfh rhy. Bfv, bfr bfr gurU bdlnf nfh pvy. ‘so guru krhu ij bhuir n krnf’(gu,gRM[pM[327)
BfeI! iehI kfrn sI ik sLRI gurU nfnk dyv jI mhfrfj ny sLbd gurU (igafn gurU) dy isDFq Aupr vDyry jLor idqf.‘bfxI gurU gurU hY bfxI’ (gu[gR[pM[992) df ielfhI ngmf gfieaf aqy afiKr ivc sfnUM sLRI gurU gRMQ sfihb jI dy lV lfieaf. qF ik nfh qF iksy ivakqI dI mMdI krqUq krky sfnUM pCqfxf pvy aqy nfh hI bfr bfr gurU bdlxf pvy.
BfeI! sfnUM bfr bfr mhfrfj! mhfrfj! nfh kiraf kro, hux sfzy sfiraF dy ‘mhfrfj’ DMn DMn sLRI gurU gRMQ sfihb jI hn. jfE ! gurU Blf kry. KMzy kI pfhul Cko qy gurbfxI dI rOsLnI ivc jIvhu, gurU gurU jphu.”.
aijhy bcn sux ky AuQy bYTI sfrI sMgq dy mUMhoN by-muhfry hI hyT ilKy sLbd inkly:
vfh-gurU! vfh-gurU! vfh-gurU! vfh-gurU!
DMn DMn sfihb sLRI gurU nfnkdyv jI mhfrfj !
DMn DMn sfihb sLRI gurU gRMQ sfihb jI mhfrfj!

sRI gurU gRMQ sfihb jI aqy aOrq dI mhFvfrI mlInqf
sMsfr dy Dfrimk ieiqhfs ivwc mfnv-eykqf qy smfnqf dy hfmI ‘ÈRI gurU gRMQ sfihb jI` mhfrfj ivKy pRkfÈmfn gurmiq ivcfrDfrf aqy ‘iswK rihq mrXfdf` qoN Cuwt lgBg sfry hI kOmFqRI mwq-mwqFqrF dy Drm-gRMQF qy AunHF dI mËhbI mrXfdf aMdr iksy-n-iksy bhfny aOrq ƒ awpivqR qy purÈ nfloN nIvF drsfieaf igaf hY . ikAuNik, Auh sfry purÈ-pRDfn smfj dy isrjk qy hmfieqI hn .
hYrfnI dI gwl hY ik ienHF ny aOrq dI apivwqRqf df pihlf qy muK kfrn Aus aMdrlI nymbwD kudrqI pRikaf ‘mhFvfrI` aQvf ‘mfisk Drm-cwkr` (Monthlycourse, Menses) ƒ hI bxfieaf aqy iPr grB Dfrn AuprMq bwcy dI jnm-pRikRaf ƒ vI ies nfl sbMDq kr ilaf. jdoN ik BfrqI siBaqf dy arMBk dOr ivwc hI ieQoN dI afXurvYidk pRnflI ny mFhvfrI ƒ sMsikRq BfÈf ivwc ‘irqu` aqy ‘rj` do muwZly nfm dy ky ieh scfeI pRgt kr idwqI sI ik aOrq dI ieh ÈRIrk ikRaf kudrq dy apRvirqnÈIl ivDfn df iewk aMg hY aqy mfnvI jnin-pRikRaf ivwc ies df EhI mhwqv hY, ijhVf ik bnfspqI dI jnin-pRikRaf ivwc bsMq ruwq qy PuwlF dy prfg df. ikAuNik, ijvyN Pl lgx AuprMq Puwl afpxy afp JV jFdy hn. iqvyN hI aOrq dy grB Dfrn AuprMq mFhvfrI df islislf vI bMd ho jFdf hY.
sMsikRq dy ‘irqu` Èbd df mUilk arQ hY: nf-bdlxhfr kudrqI inXm (The unchaing Law of nature), ijs qy aDfrq pMjfbI Èbd bixaf hY ruwq. ijvyN, Cy ruqF, ikAuNik, Auh inÈcq smyN qy afAuNdIaF hn aqy ‘rj` Èbd df arQ hY : PuwlF df prfg (Pollen). ÈRI gurU gRMQ sfihb jI ivKy vI ‘rju` Èbd ‘prfg` dy arQ ivwc vriqaf imldf hY, jo ik bnfspqI dI PuwlF duafrf hox vflI jnin pRikRaf df muwK aMg hY. ijvyN, ‘rj pMkj mih lIE invfs` .. (pM ññöò) pr, jdoN mhfn koÈ (Encyclopaida of Sikh Literarure) dy krqf BfeI kfnH isMG jI nfBf ny ienHF dohF ÈbdF ƒ mFhvfrI dy pRkrixk idÈRtIkon qoN arQfieaf hY qF AunHF ny qrqIbvfr arQ kIqy hn : grB Dfrn dI ruwq aqy iesqRI df Puwl. so ies leI sfihq dI klfqimk BfÈf ivwc vI ikhf jf skdf hY ik ijvyN bhfr dy mOsm vyly bnfspqI ƒ pihlF Puwl lgdy hn aqy iPr Pl. iqvyN hI ‘mhFvfrI` kudrq dy mfnvI bgIcy dI bhfr vI hY aqy aOrq rUp vyl df Puwl qy prfg vI, ijs AuprMq grB Dfrn dy rUp ivwc Aus ƒ sMqfn rUpI Pl lgdf hY.
aDuink zfktrI ivigafn vI ies iswty qy phuMcf hY ik mhFvfrI mfnvI jnin-pRikRaf df kyvl iewk muwZlf aMg hI nhI, ijhVf kyvl iksy jnnI ƒ grB Dfrn dy Xog hI bxfAuNdf hovy. sgoN, ieh qF aOrq dI bwcydfnI ƒ sMBfvI bImfrIaF dI lfg lgx qoN vI bcfAuNdf hY. ijvyN, ieMzIaf dy pRiswD zfktr aqy lyKk sR[hrcMd isMG srihMdI df kQn hY ik sMqfn AuqpqI dy Xog aOrq aMdr kudrqI inXm anusfr ‘‘hr mhIny bwcydfnI ƒ KUn dI splfeI vD jFdI hY. ies qrHF dI avsQf AupjfAU bxy aMzy ƒ sFBx dy pRbMD vjoN iewk agyq kfrvfeI huMdI hY. pr, jdoN aFzf AupjfAU nf bx sky qF aijhf pRbMD byloVf ho ky rih jFdf hY. lhU df BMzfr, jo hux mhwqvpUrn bx cuwkf huMdf hY, bwcydfnI dI dIvfr dI AuprlI nfËuk iJlI tuwtx nfl vgx lgdf hY“. inAUXfrk dI iewk pRiswD lyzI zfktr (imsË) slUjf kihMdI hY ik ‘‘iesqRIaF dI EvrI (aMzkoÈ), ijs ivwc mdIn sYks hfrmon afstRojn df Auqpfdn hMdf hY, qoN bwcydfnI qwk aMzy (grB bIj) mhFvfrI dI pRikRaf shfry hI phuMcdy hn“.
XUnIvristI afÌ kYlyPornIaf dy briklya siQq ivigafnI pRo[ (imsË) mfrgI pRoPYt ny sqMbr ñùùó ivKy amrIkf dy pRiswD ivigafnk rsfly ‘rIivAU afÌ bfeIaflojI` ivwc afpxI Koj qy aDfirq ivcfr pyÈ kIqf hY ik ‘‘ÈukrfxUaF dy kMDyVy cVH ky keI pRkfr dy rogfxU bwcydfnI aqy aOrq dy aMdrUnI jxn aMgF ivwc dfKl ho jFdy hn. bs, ienHF nuksfndyh rogfxUaF qoN bwcydfnI aqy PYlopIan nlIkfvF ƒ surwiKaq rKx dI kfrj ivDI vjoN ies ikiraf df ivkfs hoieaf hY“.
spÈt hY ik ‘mhFvfrI` rwbI inXm aDIn kudrq dy hor kfrjF vFg mfnvI jnin-pRikRaf df iewk muwZlf qy mhwqvpUrn suriKafqmk aMg hY. aqy ieh ieqnf rhsmeI hY ik ies dy keI pihlU ajy vI ivigafnIaF dI pkV qoN bfhr hn. pr, duwK dI gwl hY ik rwb dy nfm qy plx vflf pUjfrI vrg, mFhvfrI dy rhs ƒ smJ ky ivsmfdq huMidaF gurU nfnk sfihb jI vFg ‘‘vyK ivzfx rihaf ivsmfdu“ vrgf ielfhI gIq gf ky rwb qoN bilhfr hox dI QF aijhI mhqvpUrn kudrqI ikiraf ƒ aOrq dI apivwqRqf nfl sbMDq kr irhf hY. sUJvfn sjxF df ivcfr hY ik pUjfrI vrg dI ies nIqI ipwCy, BfvyN, purÈ pRDfn smfj dI isrjnf dI kutlqf hI jfpdI hY. pr, ies duafrf Aus dI aigafnqf qy Auh suafrQ vI pRgt ho irhf hY, ijs dy aDIn Aus ny mfnvI jnin-pRikRaf ƒ apivwqR krfr idMidaF pihlF aOrqF pfsoN ienHF avsQfvF ivwc Dfrimk asQfnF ivKy jfx, Drm gRMQF ƒ Cohx qy pUjf-pfT dy hor mËhbI nym inBfAux dy muwZly mfnvI-hwk Kohy aqy iPr suafrQ vws afp hI aOrq-ÈuDI dy inXm GV ky smfj BfeIcfry ƒ luwtxf vI ÈurU kr idwqf.
ijvyN, bfRhmxI mwq ny afm avsQf ivwc qF mhFvfrI dI apivwqRqf ƒ dUr krn leI isr nfvHx (kyÈI iesnfn) df ivDfn kfiem kIqf. ijs krky BfrqI BfeIcfry ivwc ies ikRaf ƒ ‘isrnHfvxI` vI ikhf jfx lgf. pr, Éfs hflqF leI bxfieaf ivDfn ieqnf Bwdf qy iBafnk hY, ijs ƒ pVH sux ky qF iewk vfr mnuwKI ihrdf kMb jFdf hY. ijvyN, ienHF idnF ivwc iksy iesqRI df pqI mr jfvy qF ‘DrmisMDu` nfmI gRMQ afKdf hY ik jy kr mfisk Drm (mFhvfrI) df qIsrf idn hovy qF Auh iesqRI imRqk pqI ƒ iewk rfq rwKy. dfh nf kry, qf ik agly idn mfisk Drm qo invRq ho ky Auh sqI ho sky. jy kr pihlf jF dUsrf idn hovy qF Aus ƒ jlf idwqf jfvy. pr, jy iesqRI Ausy idn afpxy pqI dy Èv (loQ) nfl sqI hoxf cfhy qF Auh iek dRox (óò syr kwcy df iewk ivÈyÈ qol) Dfn kuwty, qf ik Ëor lgx duafrf sfrf ÉUn Aus vyly hI inkl jfvy. iPr, Auh pMj iksm dIaF imwtIaF ml ky isr smyq nHf ky ÈuD hovy aqy gAUaF dfn kry. jy kr mfisk Drm df pihlf idn hovy qF óú, dUsrf idn hovy qF òú aqy qIsrf idn hovy qF ñú gAUaF dfn dyvy. aijhf hox AuprMq bRfhmx Aus ƒ ÈuD GoiÈq krygf. DrmisMDu : qRIq pircCyd, AuqrfrDÒ
bfeIbl susfietI afÌ ieMzIaf vloN bMglOr qoN pRkfiÈq pivqR bfeIbl dy pMjfbI anuvfd ivKy pMnf ñõô `qy aMkq hY ik ‘‘pRBU ny mUsf ƒ ikhf, qUM iesrfeIlI lokF ƒ dws ik jykr koeI aOrq grBvqI hovy aqy Auh muMzy ƒ jnm dyvy qF Auh muMzy dy jnm ipCoN swq idn qwk Ausy qrHF aÈuD smJI jfvy, ijs qrHF Auh mfhvfrI dy idnF ivwc smJI jFdI hY. pr, jykr Aus aOrq ny lVkI ƒ jnm idwqf hY qF Aus ƒ pMdrF idnF qk aÈuD smiJaf jfvy. iPr jdoN Aus aOrq dy muMzy jF kuVI dy jnm ipCoN ÈuDI dy idn pUry ho jfx qF Auh pfp blI vloN iewk sfl df lylf aqy hom blI leI iewk jvfn kbUqr jF GuwgI lY ky purihq kol sMgq dy qMbU dy bUhy kol afvy“.
XhUdI pRohqF dI ieh ainafpUrvk nIqI, ihMdU pRohqF dy suafrQI ivDfn nfl bhuq myl KFdI hY. ikAuNik, bfeIbl vFg ‘aiqR ismRqI` afKdI hY ik jykr iksy Gr ivwc koeI aOrq bwcy ƒ jnm idMdI hY qF Aus Gr ivwc sUqk (pRsUq smyN pYdf hox vflI aÈuDI) pYdf ho jFdf hY. pr, ivqkry BrpUr gwl qF ieh hY ik jy Auh bRfhmx df Gr hY qF sUqk-aÈUDI ññ idn, jy CqRI hovy qF ñó idn, vYÈ hovy qF ñ÷ idn aqy jy kr Auh ivakqI ivcfrf ÈUdr hovy qF ieh sUqk-aÈUDI óú idn bxI rihMdI hY.
pMjfbI ieslfimk pblIkyÈnË mlyrkotlf vloN pRkfiÈq ‘kurfn mjId` dy pMjfbI anuvfd ivKy pMnF ö÷ `qy iliKaf hY ‘‘ (lok) puwCdy hn ik mfisk Drm bfry kI hukm hY? afK idAu ik Auh iewk gMdgI dI hflq hY. Aus ivwc iesqRIaF qoN vwK rho aqy AunHF dy lfgy nf jfAu jdoN qIk Auh pfk-sfÌ nf ho jfx“. vYsy qF vYidk qy zfktrI nukqf-ingfh qoN vI ies smyN BfvyN purÈ aqy iesqRI ƒ sRIrk sMjog krn qoN kuJ sMkoc krn dI hI hdfieq kIqI jFdI hY. pr, zfktr aYsf mMnx leI iqafr nhI hn ik ies avsQf ƒ gMdgI dI hflq ikhf jfvy. ikAuNik, jnnI dy jnin aMg qoN vgx vflf ÉUn iblkul Esf hI huMdf hY, jYsf ik srIr df koeI hor aMg kwty jfx `qy vgdf hY. aYsf jfpdf hY ik hËrq muhMmd sfihb jI ny qF BfvyN anpV jnqf ƒ afpxy ZMg nfl kyvl srIrk sMjog qoN hI roikaf hovy. pr, AunHF dI ÈbdfvlI df lfB AuTfidaF mulfixaF ny aOrq pfsoN nmfË qy roËy df hwk vI Koh ilaf. ijvyN, aXmn pblIkyÈn nvIN idwlI qoN pRkfiÈq ieslfmI ÈrHf dI ikqfb ‘ihdfqul muslymIn` ivKy pMnf óõ `qy spÈt iliKaf hY ik aOrq ‘‘ hYj (mFhvfrI) aOr inÌfs myN nmfË nf pZy aOr roËf nf rwKy“.
kuJ iehI kfrn sn ik ÈRI gurU nfnk dyv jI mhfrfj ny vI iesqRI ÈRyxI ƒ BMzx vfilaF df mUMh BMnx leI mfnvI jnin-pRikRaf ƒ hI aDfr bxfieaf qy afiKaf ik jy qusIN bwcy dy inMmx aqy jMmx dIaF kudrqI pRikRafvF, ijnHF ivc nr qy mdIn df srIrk sMjog aqy mhFvfrI vI Èfml hY, ƒ apivwqR mMn ky jnnI ƒ mMdf afKdy ho qF qusIN afp ikvy cMgy aKvf skdy ho? jy quhfzI jnm dfqI apivwqR hY qF qusIN ikvyN pivqR ho skdy ho ? rfijaF ƒ qusIN inhklMk (inrdoÈ qy pfp-rhq) mMndy ho. qy jy rfjy inhklMk hn qF iPr AunHF ƒ jMmx vflI mF ƒ mMdf ikvyN ikhf jf skdf hY? ijhVI jnm dfqI hox krky sfry smfijk irÈiqaF qy pqnI dy rUp ivwc purÈ dy afcrxk bMDyj df kfrx bxdI hY. not krn vflI gwl ieh hY ik siqgurU jI ny aijhy bcn kridaF bRfhmxI iÉafl dy Ault iesqRI ƒ sMqfn AuqpMn krn vflf srIr rUp ÈuB pfqR aRQfq pivwqR BFzf mMn ky ‘BMzu` Èbd dI vrqoN kIqI hY. ikAuNik, sMsikRq ivwc BFzy ƒ ‘BFz` afiKaf jFdf hY. ijvyN, Èlok hY :
mÚñ..BMiz jMmIaY BMiz inMmIaY BMiz mMgxu vIafhu .. BMzhu hovY dosqI BMzhu clY rfhu .. BMzu muaf BMzu BflIaY BMiz hovY bMDfnu .. so ikAu mMdf afKIaY ijqu jMmih rfjfn.. gu[gRM[pMnf ô÷óÒ
arQ :-iesqRI qoN jnm leIdf hY, iesqRI (dy pyt) ivc hI pRfxI df srIr bxdf hY . iesqRI dI (hI) rfhIN kuVmfeI qy ivafh huMdf hY . iesqRI dI rfhIN (hor lokF nfl) sMMbMD bxdf hY . qy iesqRI qoN hI (jgq dI AuqpwqI df) rsqf cwldf hY . jy iesqRI mr jfey qF hor iesqRI dI Bfl krIdI hY, iesqRI qoN hI (hornF nfl) irÈqydfrI bxdI hY . ijs iesqRI (jfqI) qoN rfjy (BI) jMmdy hn, Aus ƒ mMdf afKxf TIk nhIN hY .
‘hoimEpYiQk mYtIrIaf mYizkf aqy irptrI` dy lyKk zf[ lÈkr isMG inAUXfrk vfilaF df kihxf hY ik ijvyN bRfhmxF dy sqfey hoey Bgq kbIr jI ny iksy hMkfrI bRfhmx ƒ afiKaf sI ik ‘jO qUM bRfhmxu bRhmxI jfieaf .. qAu afn bft kfhy nhI afieaf` .. iqvyN hI awj mYN duKI ihrdy nfl afKdf hF, ‘‘mhFvfrI kfrn mF ƒ mlIn qy mMdf kihx vfilE! hux iPr afpxy jMmx df koeI hor rsqf lwBo“. inAUXfrk dI iewk pRiswD smfj syvk qy ‘ivÈv ÈFqI dUq` dy avfrz nfl snmfnq bIbI rfjhrbMs isMG df kihxf hY ik guriswKI dI iehI ivÈyÈqf hY ik ieh rMg, nsl, Ëfq-pfq qy ilMg Byd dy ivqikraF qoN rihq hY. guriswK sÌfeI psMd qy afpxy siqgurU dy adb ipafr ivwc jIAUx vflI kOm hY. aYsf kdy nhI ho skdf ik koeI guriswK, BfvyN Auh purÈ hY jF iesqRI, jykr Auh srRIrk qOr qy iksy pwKoN sfÌ nf hovy qF Auh kIrqn kry, suxy jF siqgurU jI dy drbfr jfey. pr, ivÈyÈ qOr qy mFhvfrI df bhfnf bxf ky kyvl ÈRI hirmMdr sfihb ivKy bIbIaF ƒ kIrqn krn qy hor pflkI afidk dI syvf qoN rokxf, smuwcI aOrq ÈRyxI aqy guriswKI dI qOhIn hY. kI ÈRI hirmMdr sfihb ivKy ÈI gurU gRMQ sfihb jI hor hY“?
so, kMipAUtr-Xuwg ivwc ivÈv dy 90% lok suisiKaq (Educated) hox krky, BfvyN, mËhbI gRMQF ivclIaF Auprokq iksm dIaF ktVvfdI qy mlIn mËhbI pfbMdIaF, jo mfnvqf dy srb-pwKI ivkfs dy rfh ivwc roVf bx rhIaF hn, dI prvfh nhI kr rhy. smyN dI nËfkq ƒ pCfxidaF nv-jnmy Drm aYsIaF gwlF qoN iblkul rihq ho rhy hn. pr, ajy vI purfqn mËhbF ivwc 10% lok aYsy hn, ijhVy aigafnqf, aMDivÈvfÈ aqy mËhbI ktVqf dy aDIn Auprokq iksm dIaF ivcfrF dy hfmI bxy bYTy hn. ikAuNik, AunHF dy mËHbI gRMQF ivwc aYsy aMÈ mjUd hn.
pRMqU, ieh bVf hfsohIxf qy aiq duKdfeI pwK hY ik awj qoN pMj sdIaF pihlF ‘so ikAu mMdf afKIaY ijqu jMmih rfjfn` df hokf dyx vfly gurU nfnk sfihb jI dy syvk iswK, ijhVy hux ÈRI gurU gRMQ sfihb jI mhfrfj ƒ gurU nfnk joiq-srUp jfxdy hoey afpxf ieÈt gurdyv mMn ky sIs JkfAuNdy hn aqy ijs ivKy ‘jo quDu BfvY sfeI BlI kfr` dy isDFq aDIn rwbI-rËf ivwc jIAUNidaF sicafr hox df sfieMtyiÌk AupdyÈ hox krky mhFvfrI vrgy iksy vI kudrqI inXm dI nf ivroDqf hY qy nf hI iksy ƒ apivqR afiKaf igaf hY, AunHF ivcoN vI kuJ lok aYsy iml rhy hn, ijhVy awj dy spys Xuwg ivwc vI hËfrF vrHy pihlF dIaF ibprvfdI qy qflbfnI ipCFh-iKcU ivcfrF dI pRoVqf kr rhy hn.
ijvyN, kuJ smF pihlF jdoN qoN ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI ny afpxI Drm pRcfr kmytI qy iswK ivdvfnF dy nv-giTq Drm pRcfr borz dI slfh aqy sRbwq gurduafiraF dy vrqfry muqfibk ÈRI drbfr sfihb, aMimRqsr ivKy vI guriswK bIbIaF ƒ kIrqn krn aqy pflkI afidk dIaF aMqrIv syvfvF ivwc muV Èfml krn df gurmqI PYslf kIqf hY, ijnHF qoN Auh ibprvfdI mhMqkfl qoN vFJIaF cl rhIaF sn, qdoN qoN sMprdfiek sMkIrx soc rKx vfly kuwJ iswK-numf-zyrydfrF vloN ies PYsly df ivroD kIqf jf irhf hY. bdiksmqI nfl ies ivwc sB qoN vDyry rOlf aMimRq Ckfx vyly pMj ipafiraF ivwc bIbIaF dI ÈmUlIaq ƒ lY ky pfieaf jf irhf hY, ijs dI pMQ pRvfinq ‘iswK rihq mrXfdf` ivwc pihlF hI afigaf idwqI hoeI hY.
ies df kfrn mYƒ ieh jfpdf hY ik aYsy lokF ƒ ajy vI iksy-n-iksy pfisEN koeI ibprvfdI pRyrnf iml rhI hY. ikAuNik, iewk qF ‘ijs kf rfju iqsY kf supnf` (pM[ñ÷ù) gurvfk muqfibk lok ibprvfdI BfrqI rfj-swqf df pRBfv kbUl rhy hn aqy ies rfjsI dbdby df lfB AuTf ky srkfrI sRpRsqI duafrf clx vflIaF anmqI jQybMdIaF vI inrml qy inafry gurmiq isDFqF ƒ imlgoBf bnfAux leI XqnÈIl rihMdIaF hn. AunHF df iewko mnorQ hY ik iksy qrHF iswKI dy inrml qy inafrypx ƒ imtf ky afpxy ivwc jËb kr ilaf jfey. dUjy, iswKI dIaF sMprdfiek tksflF dy muKI vI vDyry krky ibprvfdI inrmilaF qy AudfsIaF dy ividafrQI hI bxdy rhy hn. ijs krky AunHF dy isiKafrQI vI hux qwk gurbfxI ƒ gurmiq idRÈtIkon qoN ivcfrn dI QF ibprvfdI nËrIey qoN hI ivcfrI qy pRcfrI jf rhy hn. pr, sMprdfeI hwT ivwc ies kOVy swc ƒ mMnx leI ajy vI Auh iqafr nhI hn..
Èfied kuJ iehI kfrn hn ik ÈRI hirmMdr sfihb dy kuJ gRMQI sfihbfn aqy qÉqF dy jQydfr vI ÈRomxI kmytI dy bIbIaF pRqI ley gey gurmqI PYsly ƒ pRvfn krn qoN iJjkdy hoey kmytIaF dI afV hyT tfl-mtolf krI jf rhy hn. pr, ies sdMrB ivKy AunHF vloN iswK rihq mrXfdf df AulMGx kridaF aMimRq sMcfr smyN pMj ipafiraF ivwc bIbIaF dI ÈmUlIaq rokx df afdyÈ jfrI krnf sB qoN hfnIkfrk Gtnf hY. ikAuNik, AunHF df ieh PYslf sMsfr dy mq-mqFqrF ivc iswKI dI ivÈyÈqf qy inafrypn ƒ imtfAux vflf hY aqy aijhf krn df AunHF ƒ koeI aiDkfr nhI hY.
pr, kuJ vI hovy sfƒ pUrn afs hY ik Éflsf pMQ jfgy gf aqy afpxy jQybMdk kyNdr ÈRI akfl qÉq sfihb qoN gurmiq isDFqF dy ivprIq koeI ÌYslf nhI hox dyvygf. ikAuNik, ÈRI gurU gRMQ sfihb jI anusfr rwbI rËf ivwc hox vflIaF srIr dIaF kudrqI ikRafvF kfrn koeI ivakqI (purÈ jF iesqRI) mlIn nhI mMinaf jFdf. sgoN mlIn qF Auh hY, ijhVf rwb ƒ ivsfr ky ijAUNdf hY aqy aigafnqf vs afpxy afp ƒ koeI vwzI hsqI smJ ky sB kuJ krn dy smrQ pRBU ƒ kuJ nhI smJdf. gurvfk hY :
soeI mlInu dInu hInu ijsu pRBu ibsrfnf ..
krnYhfru n bUJeI afpu gnY ibgfnf ..gu[gRM[ pMnf: øñóÒ

sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy ‘ਮਹਾਂਕਾਲ’ dw skMlp

ਤਵਾਰੀਖ਼ ਗੁਰੂਖ਼ਾਲਸਾ‘ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ 28 ਹਾੜ ਸੰਮਤ 1568 ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਮੁਤਾਬਿਕ 1511 ਈ: ਨੂੰ ‘ਅਕਾਲ-ਮੂਰਤਿ‘ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ, ਰਾਜਾ ਭਰਥਰੀ (ਜੋਗੀ) ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਬਿਕ੍ਰਮਾਜੀਤ ਦੀ ਨਗਰੀ ਉਜੈਨ ਵਿਖੇ ਮਹਾਂਕਾਲ ਦੇ ਮੰਦਰ ਪਹੁੰਚੇ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਲੋਕ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਅਤੇ ਮਹਾਂਕਾਲ (ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਭੈਰਵ ਤੇ ਖੌਫਨਾਕ ਰੂਪ) ਦੀ ਬਿਨਸਨਹਾਰ ਤੇ ਡਰਾਉਣੀ ਮੂਰਤੀ (ਜੀਹਦੇ ਇੱਕ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਡਮਰੂ, ਇੱਕ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਗਦਾ, ਇੱਕ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਚਮਕਦੀ ਤਲਵਾਰ ਤੇ ਇੱਕ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲਹੂ ਦਾ ਕਾਸਾ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੀਆਂ ਦਾੜ੍ਹਾਂ, ਲਾਲ ਜੀਭ ਤੇ ਗਲ ਵਿੱਚ ਲਹੂ ਚੋਂਦੇ ਮਨੁਖੀ ਸਿਰਾਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਹੈ) ਨੂੰ ਹੀ ਕਾਲ ਰਹਿਤ ਤੇ ਸਰਬਕਲਾ ਸਮਰਥ ਰੱਬ ਮੰਨ ਕੇ ਕਾਲ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਤਰਲੇ ਮਾਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਧਿਆ ਵੇਲੇ ਦੀ ਆਰਤੀ ਸਮੇਂ ਸੁਣਿਆਂ ਕਿ ਉਹ ਮਹਾਂਕਾਲ ਦੀ ਇਸ ਜੜ੍ਹ ਮੂਰਤੀ ਲਈ ਹੀ ਆਦਿ, ਅਕਾਲ, ਅਜੋਨਿ, ਨਿਰਭੈ, ਨਿਰਬਿਕਾਰ ਤੇ ਨਿਰਲੰਭ ਆਦਿਕ ਦੈਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸਣ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹਨ ।
ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਕਾਲ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਭੈਰਵੀ ਰੂਪ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਬਚਿਤਰ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ‘ਸ਼੍ਰੀ ਕਾਲ ਜੀ ਕੀ ਉਸਤਤਿ‘ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਉਂ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ :
ਡਮਾਡੱਮ ਡਉਰੂ, ਸਿਤਾਸੇਤ ਛਤ੍ਰੰ ।। ਹਾਹਾ ਹੂਹ ਹਾਸੰ, ਝਮਾ ਝੱਮ ਅਤਰੰ ।।੧੯।।
ਸਿਰੰ ਮਾਲ ਰਾਜੰ ।। ਲਖੇ ਰੁਦ੍ਰ ਲਾਜੰ ।।੨੨।। ਚਮਕਹਿ ਕ੍ਰਿਪਾਣੰ ।। ਅਭੁਤ ਭਯਾਣੰ ।।੩੧।।
ਚਤੁਰ ਬਾਂਹ ਚਾਰੰ ।। ਨਿਜੂਟੰ ਸੁਧਾਰੰ ।। ਗਦਾ ਪਾਸ ਸੋਹੰ ।। ਜਮੰ ਮਾਨ ਮੋਹੰ ।।੩੨।।
ਸੁਭੰ ਜੀਭ ਜੁਆਲੰ ।। ਸੁ ਦਾੜਾ ਕਰਾਲੰ ।। ਬਜੀ ਬੰਬ ਸਖੰ ।। ਉਠੇ ਨਾਦ ਬੰਖੰ ।।੩੩।।
{ਅਰਥ : ਮਹਾਂਕਾਲ ਦੇ ਹੱਥ ਦਾ ਡਉਰੂ ਡੰਮ ਡੰਮ (ਵਜਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ (ਸਿਰ ਉੱਤੇ) ਚਿੱਟਾ-ਕਾਲਾ ਛਤ੍ਰ ਝੁਲਦਾ ਹੈ । ਮੂੰਹੋਂ ਹਾਹਾ-ਹੂਹ ਕਰ ਕਰ ਹਸ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੱਥ ਵਿਚਲੇ ਅਸਤਰ ਝਿਲਮਿਲ ਝਿਲਮਿਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ੧੯। ਸਿਰਾਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਆਪ ਦੇ ਗਲ ਵਿੱਚ ਸੋਭ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਰੁਦ੍ਰ (ਬ੍ਰਹਮਾ ਦਾ ਰੋਂਦੂ ਪੁਤਰ) ਸ਼ਿਰਮਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।੨੨। (ਮਹਾਂਕਾਲ ਦੇ ਹੱਥ ਦੀ) ਤਲਵਾਰ ਚਮਕਦੀ ਹੈ । (ਜੋ ਵੱਡੀ) ਅਦਭੁੱਤ ਡਦਾਉਣੀ ਹੈ ।੩੧। ਚਾਰ ਬਾਹਾਂ ਸੁੰਦਰ ਹਨ । ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਜੂੜਾ ਸੁਧਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਗਦਾ ਸੁਹਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਜਮ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹ ਰਹੀ ਹੈ ।੩੨। ਅੱਗ ਵਾਂਗੂ (ਲਾਲ) ਜੀਭ ਸੋਭਦੀ ਹੈ । ਦਾੜ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਡਰਾਉਣੀਆਂ ਹਨ । ਚੜ੍ਹਾਈ ਵੇਲੇ ਸੰਖ ਤੇ ਧੌਂਸੇ (ਇਉਂ) ਵਜਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਸਮੁੰਦਰ ਗਰਜ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ।੩੩।}
ਉਜੈਨ ਮੰਦਰ ਵਿਚਲਾ ਵਰਤਾਰਾ ਦੇਖ ਕੇ ਮਾਨਵ-ਦਰਦੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਹੋਰ ਵੀ ਦੁਖੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਥੇ ਵੀ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਤੇ ਮੰਦਰ ਨਾਲ ਵਹਿੰਦੀ ਨਦੀ ਸਿਪਰਾ-ਗੰਗਾ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ, ਉਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਦਰ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਲੌਢੇ ਵੇਲੇ (ਦਿਨ ਦੇ ਤੀਜੇ ਪਹਿਰ, ਜਦੋਂ ਦੁਪਹਿਰ ਢਲ ਰਹੀ ਸੀ) ਮੰਦਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਪਰਾ-ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਇੱਕ ਦਰਖਤ ਹੇਠ ਬੈਠ ਕੇ ਇਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਮੱਤ ਬਖ਼ਸ਼ਣ ਹਿੱਤ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੂੰ ਰਬਾਬ (Rebeck) ਵਜਾਣ ਲਈ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਪਾਤਰ ਤੇ ਰਾਗ ਦੇ ਧਨੀ, ਭਾਈ ਜੀ ਨੇ ਸੀਸ ਝੁਕਾਇਆ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਜਾਚਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵਾਰ ਢਲਦੇ ਸੂਰਜ ਵਲ ਝਾਕ ਕੇ ਉਨ੍ਹੇ ਰਬਾਬ ਦੀਆਂ ਤਰਬਾਂ ਨੂੰ ਛੇੜਿਆ । ਕਿਉਂਕਿ, ਉਹ ਰਾਗ ਦੀ ਬਰੀਕੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਤਸੀਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਦੀ ਧੁੰਨ ਉੱਠਾਈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਹੀ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਛਿਨ ਲਹਿਰਾ ਵਜਾ ਕੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤਮਈ ਬਣਾਇਆ ।
ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਤਾਂ ਰਬਾਬ ਦੀਆਂ ਰਾਗਮਈ ਸੁਰਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਹੀ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪੰਡੇ, ਤੀਰਤ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਆਏ ਬੈਰਾਗੀ, ਸੰਨਿਆਸੀ, ਜੋਗੀ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਦੁਰਗਾ ਭਗਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਥਾਨਕ ਐਸੇ ਲੋਕ ਵੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ੂਦਰ ਕਹਿ ਕੇ ਦੁਰਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਜਿਹੜੇ ਵਿਚਾਰੇ ਗਰਮੀ ਦੇ ਮਾਰੇ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਤੋਂ ਚੋਰੀਂ ਵੀ ਟੁੱਬੀ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਤ੍ਰਬਕਦੇ ਸਨ । ਉਦੋਂ ਆਣ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ, ਜਦੋਂ ਅਕਾਲਮੂਰਤਿ ਦੇ ਪੂਜਾਰੀ ਤੇ ਨਿਰਭਉ ਬਾਬੇ ਨੇ ਉੱਚੀ ਹੇਕ ਵਾਲੀ ਸਦ-ਮਈ ਤਰਜ਼ ਨਾਲ, ‘‘ਆਵਹੁ ਭੈਣੇ ਗਲਿ ਮਿਲਹ ਅੰਕਿ ਸਹੇਲੜੀਆਹ ।। ਮਿਲਿ ਕੈ ਕਰਹ ਕਹਾਣੀਆ ਸੰਮਥ੍ਰ ਕੰਤ ਕੀਆਹ ।।“{ਗੁ.ਗ੍ਰੰ.ਪੰ.੧੮} ਦੀਆਂ ਅਰੰਭਕ ਪੰਕਤੀ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ ।
ਅਸਥਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਾਇਨ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰਹਾਉ ਦੀ ਪੰਕਤੀ ‘‘ਕਰਤਾ ! ਸਭੁ ਕੋ ਤੇਰੈ ਜੋਰਿ ।। ਏਕੁ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰੀਐ ਜਾ ਤੂ ਤਾ ਕਿਆ ਹੋਰਿ ।।੧।।ਰਹਾਉ।।“ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਜ਼ੋਰ ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਇੱਕ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਕਰਤੇ ਦੇ ਆਸਰੇ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਵੀਚਾਰ ਕੇ ਇਸ ਭੇਦ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਲ, ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਡਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ।
ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਕੇ ਮੰਤ੍ਰ-ਮੁਗਧ ਹੋਏ ਸਥਾਨਕ ਪੰਡੇ ਤੇ ਤੀਰਥਾਂ ਦਾ ਭਰਮਣ ਕਰ ਰਹੇ ਸੰਨਿਆਸੀ ਅੰਦਰੋਂ ਅਉਖੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ । ਕਿਉਂਕਿ, ਬਾਬੇ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚਲੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਤਾ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਜਾਪ ਰਹੀ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੰਨਿਆਸੀ ਬੋਲਿਆ ‘‘ਤੁਮ ਕੌਣ ਸੇ ਕਰਤੇ ਕੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾ ਰਹੇ ਹੋ ? ਆਪ ਕੋ ਮਾਲੂਮ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਏ ਕਿ ਏਕ ਭਗਵਾਨ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਹੀ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਾ ਕਰਤਾ ਔ ਧਰਤਾ ਹੈ । ਮੰਦਰ ਦਾ ਪੰਡਾ ਬੋਲਿਆ ‘‘ਮਹਾਂਕਾਲ ਕੀ ਸ਼ਰਨ ਆਨੇ ਸੇ ਹੀ ਯਮ ਔਰ ਅਨ ਸ਼ਕਤੀਓਂ ਕਾ ਭੈ ਬਿਨਸ ਸਕਤਾ ਹੈ । ਕਾਰਨ ਯੇਹ ਹੈ ਕਿ ਵੋਹ ਹੀ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕੇ ਕਰਤਾ, ਧਰਤਾ ਔਰ ਹਰਤਾ ਹੈਂ । ਯੇ ਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਔਰ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਜੀ ਭੀ ਅਸੁਰੋਂ ਕੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਉਨ ਕੀ ਸ਼ਰਨ ਮੇਂ ਪਹੁੰਚੇ ਥੇ । ਇਸੀ ਲੀਏ ਮਹਾਂਕਾਲ ਕੀ ਆਰਤੀ ਮੇਂ ਹਮ ਸੁਭਾ ਸ਼ਾਮ ਯੇਹ ਪਦੇ ਗਾਤੇ ਹੈ“ :
ਡਗ ਮਗ ਲੋਕ ਚਤੁਰ ਦਸ ਭਏ ।। ਅਸੁਰਨ ਸਾਥ ਸਕਲ ਭਰ ਗਏ ।।
ਬ੍ਰਹਮਾ ਬਿਸਨ ਸਭੈ ਡਰ ਪਾਨੇ ।। ਮਹਾਂਕਾਲ ਕੀ ਸਰਨ ਸਿਧਾਨੇ ।।੮੯।।
ਇਹ ਬਿਧਿ ਸਭੈ ਪੁਕਾਰਤ ਭਏ ।। ਜਨ ਕਰ ਲੂਟ ਬਨਿਕ ਸੇ ਲਏ ।।
ਤ੍ਰਾਹਿ ਤ੍ਰਾਹਿ ਹਮ ਸਰਨ ਤੁਹਾਰੀ ।। ਸਭ ਭੈ ਤੇ ਹਮ ਲੇਹੁ ਉਬਾਰੀ ।।੯੦।।
ਤੁਮਹੋ ਸਕਲ ਲੋਕ ਸਿਰਤਾਜਾ ।। ਗਰਬਨ ਗੰਜ ਗਰੀਬ ਨਿਵਾਜਾ ।।
ਆਦਿ, ਅਕਾਲ, ਅਜੋਨਿ ਬਿਨਾ ਭੈ ।। ਨਿਰਬਿਕਾਰ ਨਿਰਲੰਭ ਜਗਤ ਮੈ ।।੯੧।।
ਓਥੋਂ ਦੇ ਯਾਤਰੂਆਂ ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਕੁਝ ਦਰਗਾ-ਦੇਵੀ ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਕ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ । ਕਿਉਂਕਿ, ਇਹ ਦੇਵੀ ਮਹਾਂਕਾਲ ਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਉਹ ਜਗਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਦੁਰਗਾ ਭਗਤ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ‘‘ਮਾਤਾ ਕੀ ਸ਼ਰਨ ਸਿਧਾਨੇ ਸੇ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਮੋਕਸ਼ ਕੋ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ, ਵੋਹ ਸ਼ਿਵ-ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ । ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕੀ ਸਿਰਜਕ ਹੈ” । ਚੰਡੀ, ਕਾਲੀ (ਕਾਲਕਾ), ਸਿਵਾ, ਪਾਰਬਤੀ, ਭੈਰਵੀ, ਭਗੌਤੀ ਤੇ ਭਵਾਨੀ ਆਦਿਕ ਸਾਰੇ ਇਸੇ ਦੇ ਹੀ ਰੂਪ ਤੇ ਨਾਮ ਹਨ । ‘ਚੌਬੀਸ ਅਵਤਾਰ, ਦੇ ਬਿਪਰਵਾਦੀ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਕਾਲ ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਾ ਇਉਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
ਪ੍ਰਿਥਮ, ਕਾਲ, ਸਭ ਕੋ ਜਗ ਤਾਤਾ । ਤਾਂਤੇ ਭਯੋ ਤੇਜ ਵਿਖਿਤਾ ।
ਸੋਈ, ਭਵਾਨੀ ਨਾਮ ਕਹਾਈ । ਜਿਨ, ਸਗਰੀ ਇਹ ਸ੍ਰਿਸਟ ਬਨਾਈ ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਨੋਕ-ਝੋਕ ਬੜ੍ਹੀ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਤਰ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਗਾਇਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ । ਹਜ਼ੂਰ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਪਾ ਕੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਿਵ-ਭਗਤ ਸ਼੍ਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ‘ਗਉੜੀ‘ ਰਾਗ (ਰਾਗਣੀ) ਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਛੇੜੀਆਂ । ਕਿਉਂਕਿ, ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਤਾਂ ‘ਗਉੜੀ‘ ਵੇਲੇ ਦਾ ਰਾਗ ਸੀ । ਦੂਜੇ, ਸ਼ਿਵ ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਇਹ ਬੜਾ ਮਨ ਭਾਉਂਦਾ ਰਾਗ ਸੀ । ਕਿਉਂਕਿ, ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਪੂਰਵੀ ਠਾਟ ਦੇ ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਦੀ ਰਾਗਣੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ਿਵ-ਸੁਪਤਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗਉਰੀ, ਗਵਰੀ (ਪਾਰਬਤੀ) ਅਤੇ ਗੌੜੀ (ਗਉੜੀ) ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਤੀਜੇ, ਉਥੇ ਬੈਠੇ ਸਨ ਬੰਗਾਲੀ ਦੁਰਗਾ ਭਗਤ, ਜਿਹੜੇ ਗਉੜੀ ਰਾਗ ਨੂੰ ਗੌੜ ਦੇਸ਼ (ਬੰਗਾਲ ਤੇ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਇਲਾਕੇ) ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦੇਖਦੇ ਸਨ । ਅਤੇ ਚੌਥੇ ਤਸੀਰ ਕਰਕੇ ਵੀ ਇਹ ਗੁੜ ਵਾਗੂੰ ਮਿੱਠਾ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆ ਕੇ ਮਸਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਿਆਣਿਆਂ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਗੁੜ ਤੋਂ ਬਣੀ ਸ਼ਰਾਬ ਨੂੰ ‘ਗੌੜੀ‘, ਆਖਣ ਪਿਛੇ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਰਹਸ ਛੁਪਿਆ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਮਹਾਂਕਾਲ (ਸ਼ਿਵ) ਤੇ ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮਨ ਭਾਉਂਦੀ ਵਸਤੂ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਮੰਦਰ ਵੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਮਾਸ-ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਚੜ੍ਹਾਵਾ ਚੜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਹੀ ਕੁਝ ਉਥੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਜੋਂ ਵਰਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਨਿਰਭੈਤਾ ਦੀ ਮੂਰਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਵਲੋਂ ਛੇੜੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਤਿਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚ ਲਿਆ ਹੈ। ਕਈ ਤਾਂ ਮਸਤੀ ਵਿੱਚ ਝੂਮਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੁਵੈਦ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਗ ਦੇ ਗਲੇਫ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਨਾਮ-ਦਾਰੂ ਦਾ ਕੈਪਸੂਲ ਖਵਾਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਮੁਬਾਰਕ ਰਸਨਾ ਤੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਸ਼ਬਦ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ :
ਗਉੜੀ ਮਹਲਾ ੧। । ਪ੍ਰਥਮੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਾਲੈ ਘਰਿ ਆਇਆ। । ਬ੍ਰਹਮ ਕਮਲੁ ਪਇਆਲਿ ਨ ਪਾਇਆ। । ਆਗਿਆ ਨਹੀ ਲੀਨੀ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇਆ। । ੧।। ਜੋ ਉਪਜੈ ਸੋ ਕਾਲਿ ਸੰਘਾਰਿਆ। । ਹਮ ਹਰਿ ਰਾਖੇ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰਿਆ। । ੧।। ਰਹਾਉ। । ਮਾਇਆ ਮੋਹੇ ਦੇਵੀ ਸਭਿ ਦੇਵਾ। । ਕਾਲੁ ਨ ਛੋਡੈ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ। । ਓਹੁ ਅਬਿਨਾਸੀ ਅਲਖ ਅਭੇਵਾ। । ੨।। {ਪੰਨਾ ੨੨੭}
ਇਹ ੯ ਪਦਿਆਂ ਦਾ ਲੰਮੇਰਾ ਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਗ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਭਾਵੇਂ ਸੁਣ ਤਾਂ ਲਿਆ। ਪਰ, ਪੰਡੇ ਅੰਦਰੋਂ ਉਬਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਿਉਂਕਿ, ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ‘‘ਜੋ ਉਪਜੈ ਸੋ ਕਾਲਿ ਸੰਘਾਰਿਆ। । ਹਮ ਹਰਿ ਰਾਖੇ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰਿਆ। । ੧।। ਰਹਾਉ। । “ ਜਿਹੜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰ ਬਾਰ ਗਾਈ, ਦੇ ਸ਼ਬਦੀ ਅਰਥ ਬੜੇ ਸਰਲ ਸਨ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਲ ਸੰਘਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਨ ਕਰਕੇ ਹਰੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕਾਲ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਬਚਾ ਲਿਆ ਹੈ ।
ਸ਼ਬਦ ਚੋਟ ਬੜੀ ਸਿੱਧੀ ਸੀ ਕਿ ਸੰਸਾਰਕ ਤਲ ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਭੇ ਸੂਰਤਾਂ ਤੇ ਮੂਰਤਾਂ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਤੇ ਅਵਤਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਣ, ਜਦੋਂ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਦੇ ਬਣਾਏ ਕਾਲ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨੀਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਸ਼ਵੰਤ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਭਗਤੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਾਲ-ਮੁਕਤ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਕਿਉਂਕਿ, ਜਿਹੜਾ ਆਪ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਡੁੱਬਣ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਵਾਕ ਵੀ ਹੈ: ਜੋ ਡੁਬੰਦੋ ਆਪਿ, ਸੋ ਤਰਾਏ ਕਿਨ ਖੇ। । (ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਪੰ. ੧੧੦੧) ਗਾਇਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਲੀ ‘‘ਕਾਜੀ ਸੇਖ ਭੇਖ ਫਕੀਰਾ। । ਵਡੇ ਕਹਾਵਹਿ ਹਉਮੈ ਤਨਿ ਪੀਰਾ। । ਕਾਲੁ ਨ ਛੋਡੈ ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਧੀਰਾ”। । ੭।। ਦੀ ਪੰਕਤੀ ਸੁਣ ਕੇ ਮਹਾਂਕਾਲ ਦੇ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਦੀ ਸਮਦਿਸ਼ਟਤਾ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ ਵੱਜਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰੋਂ ਭਾਵੇਂ ਕੁੱਝ ਧੀਰਜ ਵੀ ਧਾਰੀ ।
ਕਿਉਂਕਿ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਕੇਵਲ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤੇ ਤੇ ਇਕੱਲੇ ਅਸੀਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁਜਾਰੀ ਹੀ ਨਹੀ। ਸਗੋਂ, ਇਸਲਾਮਿਕ ਪੀਰ, ਫ਼ਕੀਰ, ਸ਼ੇਖ ਤੇ ਕਾਜ਼ੀ ਵੀ ਹਨ। ਪਰ, ‘‘ਪ੍ਰਥਮੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਾਲੈ ਘਰਿ ਆਇਆ। । “ ਅਤੇ ‘‘ਮਾਇਆ ਮੋਹੇ ਦੇਵੀ ਸਭਿ ਦੇਵਾ। । ਕਾਲੁ ਨ ਛੋਡੈ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ” । । ਦੀਆਂ ਅਰੰਭਕ ਪੰਕਤੀਆਂ ਸੁਣ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਤਿਲਮਲਾਹਟ ਦਾ ਹੜ੍ਹ, ਧੀਰਜ ਦੀ ਉਸ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵੀ ਰੋੜ੍ਹ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਉਹ ਕ੍ਰੋਧਿਤ ਹੋਏ ਉੱਛਲ ਉੱਛਲ ਪੈਂਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੀ ਬੁਛਾੜ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਕਿਉਂਕਿ, ਸੰਪਰਦਾਈਆਂ ਦਾ ਇਹ ਸੁਭਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਉੱਤਰ ਨਾ ਸੁੱਝੇ ਤਾਂ ਉਹ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸਦਾ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਗਲ ਪੈਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਡਰ ਕੇ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡ ਜਾਏ।
ਧੀਰਜ-ਧਾਮ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿੱਚ ਬੋਲੇ: ਮਿਤਰੋ! ਆਪ ਧਾਰਮਿਕ ਮੁਖੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋ। ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬੜੇ ਸਭਿਅਕ ਮਨੁੱਖ ਹੋ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਆਸ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰੋਗੇ। ਭਾਈ! ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਰੇ ਸੁਆਲਾਂ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਵਕ ਉੱਤਰ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਉਪਰੋਕਤ ਸੁਆਲਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਜਿਹੇ ਹੋਰ ਵੀ ਸੁਆਲ ਉਠਾ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਜਿਹੜੇ ਤਹਾਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਪੀੜਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣ । ਕਿਉਂਕਿ, ਮੇਰਾ ਮਕਸਦ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਬਹਿਸ-ਮੁਬਹਿਸੇ ਦੁਆਰਾ ਵਿਦਿਅਕ ਪੰਡਤਾਈ ਦਿਖਾਂਦਿਆਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਜਾਂ ਹਰਾਉਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਵਾਨਗੀ ਕਰਨਾ ਨਹੀ। ਸਗੋਂ, ਮੇਰਾ ਮਨੋਰਥ ਤਾਂ ਆਪ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਕਾਲ-ਪੁਰਖ ਦੇ ਲੜ ਲਾਉਣਾਂ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਮੇਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਲ ਦੀ ਉਸ ਅੰਤਰੀਵ ਗੁੱਝੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕੋ, ਜਿਹੜੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਰਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।
ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਦੀ ਦੈਵੀ ਸਖ਼ਸ਼ੀਅਤ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਰਭੈਤਾ ਭਰੀ ਅਡੋਲ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ ਦੇਖ ਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹਜਮਈ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਪੰਡੇ ਲੋਕ ਕੁੱਝ ਠਿਠੰਬਰ ਜਿਹੇ ਗਏ। ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ-ਦਮ ਕੁੱਝ ਸੁੱਝ ਨਹੀ ਸੀ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਕੀ ਸੁਆਲ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨ ? ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਧ-ਜੋਗੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਵਿਚਾਰ ਗੋਸ਼ਟੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਬਾਰੇ ਐਂਵੇ ਹੀ ਨਹੀ ਸੀ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ‘‘ਸਤਿਗੁਰ ਅਗਮ ਅਗਾਧਿ ਪੁਰਖੁ, ਕਿਹੜਾ ਝੱਲੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਝਾਲਾ” ?
ਮੰਦਰ ਦਾ ਮੁਖੀ ਪੰਡਾ ਬੋਲਿਆ, ਛੱਡੋ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਹੋਰ ਸੁਆਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ। ਬੱਸ, ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਇਹ ਦੱਸੋ; ‘‘ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਖਦੇ ਹੋ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਉਪਜਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਲ ਸੰਘਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ਜੋ ਉਪਜੈ ਸੋ ਕਾਲਿ ਸੰਘਾਰਿਆ)। ਤਾਂ ਇਥੇ ਸੁਆਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫਿਰ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਹਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਬਚ ਗਏ ਹੋ? ਕੀ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕਾਲ ਤਹਾਨੂੰ ਨਹੀ ਸੰਘਾਰੇਗਾ? ਕਿਉਂਕਿ, ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਾਂ ਆਖਦੇ ਹੋ ਕਿ ‘ਪ੍ਰਥਮੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਾਲੈ ਘਰਿ ਆਇਆ‘। । ਪਰ, ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਲਈ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋ ਕਿ ‘‘ਹਮ ਹਰਿ ਰਾਖੇ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰਿਆ”।।
ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬੋਲੇ: ਭਾਈ ਇਹ ਸਚਾਈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਸਾਰੇ ਕਬੂਲ ਕਰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਜੋ ਉਪਜਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਬਿਨਸਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਜੰਮਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਆਦਿ ਹੈ, ਉਹਦਾ ਅੰਤ ਵੀ ਹੈ। ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਾਂ ਨਾ ਮੈਂ ਰਹਿਣਾ ਹੈ ਨਾ ਤੁਸੀਂ ਰਹਿਣਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਚਨ ਆਏ ਹਨ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਤ੍ਰਿਮੂਰਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਥਮ ਦੇਵਤਾ ‘ਬ੍ਰਹਮਾ‘, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਸਜਣ ਨੇ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਕਰਤਾ-ਧਰਤਾ ਆਖਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਪੰਡਿਤ ਲੋਕ ਹੀ ਆਖਦੇ ਹੋ ਕਿ ‘ਵੇਦਾਂ‘ ਤੇ ‘ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ‘ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀ ਹੈ। ਪ੍ਰੰਤੂ, ‘ਸ਼ਤਪਥ ਬ੍ਰਾਹਮਣ‘ ਤੇ ਰਿਸ਼ੀ ‘ਮਨੂ‘ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਫਿਰ ਆਪ ਹੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਆਂਡੇ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ।
ਫਿਰ, ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹੋ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਇਸ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਸਿਰਜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਤਕ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਦਿਨ 2,160,000,000 ਦੁਨਿਆਵੀ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਅੱਗ ਨਾਲ ਸੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕੇਵਲ ਰਿਸ਼ੀ, ਦੇਵਤੇ ਅਤੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਬੀਜ ਹੀ ਜੀਵਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਮੁੜ ਜਾਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਫੇਰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸਿਰਜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਦ ਤਕ ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਇੱਕ ਸੌ ਸਾਲ ਪੂਰਾ ਨਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਇਹਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਸਮੇਂ ਨੂੰ 15 ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਪ ਇਹ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹੋ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੰਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਬਿਨਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਦੇਵਤੇ, ਰਿਸ਼ੀ ਤੇ ਸਮੁੱਚਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਆਪਣੇ ਤੱਤ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਘੜਾ ਟੁੱਟਣ ਤੇ ਉਸ ਵਿਚਲਾ ਸੀਮਤ ਅਕਾਸ਼ ਤੱਤ (ਖਾਲੀ-ਪਨ) ਖੁੱਲੇ ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਿਵੇਂ ਹੀ ਸਮੂਹ ਜੀਅ-ਜੰਤਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਭੇ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਜੋ ਬਣਤਰੀ ਤੱਤ (ਪਵਣ, ਪਾਣੀ, ਅਗਨੀ, ਧਰਤੀ ਤੇ ਅਕਾਸ਼ ਆਦਿਕ) ਹਨ, ਉਹ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਕੁਦਰਤੀ ਮੂਲਿਕ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਸੋ ਇਸ ਲਈ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਚੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਮ ਲਏ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਕਰਤਾ ਨਹੀ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕਿਉਂਕਿ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਬਿਨਸਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ‘ਬ੍ਰਹਮਾ’ ਦੀ ਕੋਈ ਸਰੀਰਕ ਹੋਂਦ ਮੰਨੀ ਵੀ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਅੰਡਜ ਖਾਣੀ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਣਾਏ ਕਾਲ-ਰੂਪ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਯਮ ਮੁਤਾਬਿਕ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵੀ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਹੀ ਗਾਇਨ ਕੀਤੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਕਾਲ-ਨਿਯਮ ਦੀ ਸਬਲਤਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ‘ਸੁਲਤਾਨ ਖਾਨ ਬਾਦਿਸਾਹ ਨਹੀ ਰਹਨਾ‘ ਅਤੇ ‘ਚਉਧਰੀ ਰਾਜੇ ਨਹੀ ਕਿਸੈ ਮੁਕਾਮ‘ ਆਦਿਕ ਵਾਕਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਪਿਆ ਕਿ ‘ਪ੍ਰਥਮੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਾਲੈ ਘਰਿ ਆਇਆ‘। ।
ਦੂਜਾ ਰਿਹਾ ਸੁਆਲ, ਕਾਲ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਬਚਣ ਦਾ। ਭਾਈ! ‘ਜੋ ਉਪਜੈ ਸੋ ਕਾਲਿ ਸੰਘਾਰਿਆ‘ ਦਾ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਅਥਵਾ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਯਮ ਅਟੱਲ ਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮੇਰਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਸਦਾ ਲਈ ਕਾਇਮ ਰਹਿ ਸਕਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਪਰ, ਗਾਇਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚਲੀ ਪੰਕਤੀ ‘‘ਹਮ ਹਰਿ ਰਾਖੇ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰਿਆ” ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਨਹੀ ਕਿ ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਾਰਨ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਚ ਗਏ ਹਾਂ। ਨਹੀਂ! ਨਹੀਂ! ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ-ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਜੇਹੜਾ ਜੇਹੜਾ ਵੀ ਜੀਵ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵਸਾਂਦਾ। ਮੌਤ ਦੇ ਸਹਮ ਨੇ ਉਸ ਉਸ ਦਾ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਕਦੇ ਪਲਰਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ, ਮੇਰੇ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਹਰੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਆਪ ਬਚਾ ਲਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ, ਉਸ ਦੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਵਸਾ ਲਿਆ।
ਭਾਈ! ਸਾਡੇ ਵਲੋਂ ਗੁਰਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਦੁਆਰਾ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਕਲਪਤ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਨਸਨਹਾਰ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਛੁਡਵਾ ਕੇ ਅਕਾਲ-ਪੁਰਖੁ ਅਥਵਾ ‘ਅਕਾਲ-ਮੂਰਤਿ‘ ਦੇ ਲੜ ਲਗਾਣ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਾਲ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਨਹੀ। ਕਿਉਂਕਿ, ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਜੰਮਣਾ ਮਰਨਾ ਜਾਂ ਆਉਣਾ ਜਾਣਾ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਵਰਤਨ ਵਾਲੀ ਰੱਬੀ ਰਜ਼ਾ ਹੈ। ਅਟੱਲ ਕੁਦਰਤੀ ਨੀਯਮ ਹੈ। ‘ਜੰਮਣੁ ਮਰਣਾ ਹੁਕਮੁ ਹੈ ਭਾਣੈ ਆਵੈ ਜਾਇ‘। (ਪੰ. ੪੭੨) ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਚਿੰਤਾਤੁਰ ਹੋਣਾਂ ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਸੋਚਣਾ ਇੱਕ ਅਗਿਆਨਮਈ ਹਾਸੋ-ਹੀਣਾ ਕਰਮ ਹੈ। ਭਾਈ! ਚਿੰਤਾ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਦੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਅਨਹੋਣੀ ਹੋਵੇ। ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤਾਂ ਹੋਣੀ ਹੈ, ਇਹ ਕੋਈ ਅਨਹੋਣੀ ਬਾਤ ਨਹੀ। ਪਰ, ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਅਗਿਆਨਤਾ ਵਸ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਕਰਤਾਰ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਕੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਟੇਟੇ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਮੂਲਿਕ ਦੈਵੀ ਗੁਣਾਂ (ਸਤ, ਸੰਤੋਖ, ਦਇਆ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਭੈਤਾ ਤੇ ਨਿਰਵੈਰਤਾ ਆਦਿਕ) ਦਾ ਅਭਾਵ ਕਰ ਬੈਠਣਾ ਵੀ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਾਲ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਆਣ ਕੇ ਆਤਮਿਕ ਮੌਤੇ ਮਰਨਾ ਹੈ। ਮਾਨਵ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਅਨਹੋਣੀ ਘਟਨਾ ਹੈ।
ਕਿਉਂਕਿ, ਮੂਲਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਰੱਬੀ ਅਸਲੇ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਣਨਿਧਾਨ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਅੰਸ਼ ਹੈ। ਪਰ, ਮਾਨਵ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਹੋਰਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਛੱਡੋ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਬ੍ਰਹਮਾ‘ ਹੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਫਸ ਕੇ ਆਤਮਿਕ ਮੌਤ (ਕਾਲ) ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਸਭ ਦਾ ਮੋਢੀ ਦੇਵਤਾ ਅਤੇ ਵੇਦ-ਅਭਿਆਸ ਅਥਵਾ ਵੇਦਿਕ-ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਦਾ ਮੂਲ-ਮੋਢੀ ਮੰਨਦੇ ਹੋ। ਕਿਉਂਕਿ, ਤੁਹਾਡੇ ਵੈਸ਼ਨਵ ਭਰਾ ਹੀ ਕਥਾ ਸਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਵਲ ਗਹੁ ਨਾਹ ਕੀਤਾ, (ਇਸ ਹਉਮੈ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਕਿ ਮੈਂ ਇਤਨਾ ਵੱਡਾ ਹਾਂ ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਕਮਲ ਦੀ ਡੰਡੀ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹਾਂ) ਭਟਕਣਾ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪੈ ਗਿਆ। ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਨਾਭੀ ਤੋਂ ਉੱਗੇ ਹੋਏ ਜਿਸ ਕਮਲ ਵਿਚੋਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੰਮਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਅੰਤ ਲੈਣ ਲਈ ਪਾਤਾਲ ਵਿੱਚ ਜਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਪਰ, ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹੇ ਲੰਘ ਗਏ, ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਮਲ ਦੀ ਡੰਡੀ ਦਾ ਅੰਤ ਨਾਹ ਲੱਭ ਸਕਿਆ ਤੇ ਆਖਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਇਹ ਹਉਮੈ ਹੀ ਮੌਤ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ ਹੈ: ਪ੍ਰਥਮੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਾਲੈ ਘਰਿ ਆਇਆ। । ਬ੍ਰਹਮ ਕਮਲੁ ਪਇਆਲਿ ਨ ਪਾਇਆ। । ਆਗਿਆ ਨਹੀ ਲੀਨੀ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇਆ। । ੧।।
ਭਾਈ! ਮੁਕਦੀ ਗੱਲ ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਦੇਵੀਆਂ ਤੇ ਦੇਵਤੇ ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕੋਈ ਮੌਤ ਦੇ ਸਹਮ ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਹੈ, ਕੋਈ ਕਾਮ ਦਾ ਲਿਤਾੜਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਕ੍ਰੋਧ ਦਾ ਸਾੜਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ, ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਪੁਰਾਣਕ ਕਥਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਸਰਸ੍ਵਤੀ ਉਤੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦਾ ਇਹ ਕੁਕਰਮ ਦੇਖ ਕੇ ਇਤਨੇ ਕ੍ਰੋਧਿਤ ਹੋਏ ਕਿ ਆਪਣੇ ਤ੍ਰਿਸੂਲ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਸਿਰ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ; ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਤੋਂ ਇਹ ਬ੍ਰਹਮ-ਹੱਤਿਆ ਹੋ ਗਈ, ਉਹ ਖੋਪਰੀ ਹੱਥ ਦੇ ਨਾਲ ਚੰਬੜ ਗਈ; ਕਈ ਤੀਰਥਾਂ ਤੇ ਗਏ, ਆਖ਼ਰ ਕਪਾਲ-ਮੋਚਨ ਤੀਰਥ ਉਤੇ ਜਾ ਕੇ ਲੱਥੀ ।
ਮਨੂ ਜੀ ਦੀ ਕੀਤੀ ਵਰਣ-ਵੰਡ ਮੁਤਾਬਿਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਜੀਊਣ ਵਾਲੀ ਵੈਸ਼Î ਜਾਤੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਭਗਤ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਜੀ ਨੇ ਇਸੇ ਲਈ ਕਿਸੇ ਸ਼ਿਵ-ਉਪਾਸ਼ਕ ਨਾਲ ਬਚਨ ਕੀਤੇ ਸਨ ਕਿ ਜਿਸ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਨੂੰ ਬਲੀ ਦੇਵ ਸਮਝ ਕੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਟਿਕਾ ਕੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਉਸੇ ਬਾਬਤ ਇਹ ਭੀ ਆਖਦੇ ਹੋ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਆਪਣੀ ਹੀ ਲੜਕੀ ਉਤੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ, ਤੇ, ਇਹ ਸਿਰ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ। ਕਈ ਤੀਰਥਾਂ ਤੇ ਭਟਕਦੇ ਫਿਰੇ, ਸਿਰ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੇ ਹੱਥ ਨਾਲੋਂ ਲਹਿੰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦੱਸੋ, ਜੋ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਆਪ ਇਤਨੇ ਆਤੁਰ ਤੇ ਦੁਖੀ ਹੋਏ, ਤੁਹਾਡਾ ਕੀਹ ਸਵਾਰਨਗੇ ? :
ਅਨਿਕ ਪਾਤਿਕ ਹਰਤਾ, ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਨਾਥੁ ਰੀ, ਤੀਰਥਿ ਤੀਰਥਿ ਭ੍ਰਮਤਾ, ਲਹੈ ਨ ਪਾਰੁ ਰੀ। । ਕਰਮ ਕਰਿ ਕਪਾਲੁ ਮਫੀਟਸਿ ਰੀ। । (ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਪੰ. ੬੯੫)
ਸ਼ਿਵ ਜੀ (ਮਹਾਂਕਾਲ) ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਔਰ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਜੀ ਭੀ ਅਸੁਰੋਂ ਕੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਉਨ ਕੀ ਸ਼ਰਨ ਮੇਂ ਪਹੁੰਚੇ ਥੇ। ਕਿਉਂਕਿ, ਵੋਹ ਸਭ ਸੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੈਂ ਔਰ ਸਭੀ ਕਾ ਕਾਲ ਹੈਂ। ਸਭੀ ਕਾ ਅੰਤ ਕਰਨੇ ਵਾਲੇ ਹੈਂ। ਇਸੀ ਲੀਏ ਮਹਾਂਕਾਲ ਕੀ ਆਰਤੀ ਮੇਂ ਹਮ ਸੁਭਾ ਸ਼ਾਮ ਯੇਹ ਪਦੇ ਗਾਤੇ ਹੈ : ਬ੍ਰਹਮਾ ਬਿਸਨ ਸਭੈ ਡਰ ਪਾਨੇ। । ਮਹਾਂਕਾਲ ਕੀ ਸਰਨ ਸਿਧਾਨੇ। ।
ਪਰ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹੀ ਕਥਾ ਸੁਣਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਭਗਤ ‘ਭਸਮਾਸੁਰ‘, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਕੇ ਵਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਤੂੰ ਹੱਥ ਰਖੇਂਗਾ, ਉਹ ਭਸਮ ਹੋ ਜਾਉ। ਪਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਭਗਤ ਦੀ ਜਦੋਂ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਮੂਰਤ ਅਤੇ ਕਿਲੇ ਵਾਂਗੂ ਮਜ਼ਬੂਤ (ਦੁਰਗਾ) ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਪਾਰਬਤੀ ਮਾਈ (ਸ਼ਿਵ-ਸੁਪਤਨੀ) ਪ੍ਰਤੀ ਅੱਖ ਮੈਲੀ ਹੋਈ ਤੇ ਮਾਈ ਨੂੰ ਹਥਿਆਉਣ ਲਈ ਉਹ ਸ਼ਿਵ-ਜੀ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਭਸਮ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਭਸਮਾਸੁਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਣ ਲਈ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਦੇ ਅੱਗੇ ਅੱਗੇ ਭੱਜੇ ਫਿਰਦੇ ਰਹੇ । ਆਖਿਰ, ਪਾਰਬਤੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਚਾਲ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ । ਕਿਉਂਕਿ, ਉਸ ਨੇ ਤ੍ਰਿਯਾਚ੍ਰਿਤਿਰ ਰਚ ਕੇ ਭਸਮਾਸੁਰ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਐਵੇਂ ਭੁਲੇਖਾ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰੇ ਹੱਥ ਰਖਣ ਨਾਲ ਕੋਈ ਭਸਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਤੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖ ਕੇ ਵੇਖ ਲੈ, ਜੇ ਇੱਕ ਰੋਮ ਭੀ ਭਸਮ ਹੋ ਸਕੇ! ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਾਮਮੋਹਿਤ ਹੋਏ ਭਸਮਾਸੁਰ ਨੇ ਜਿਉਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਧਰਿਆ, ਉਹ ਓਥੇ ਹੀ ਭਸਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਾਮੁਕ ਕਥਾਵਾਂ ‘ਬਖਯਾਨ ਚਰਿਤ੍ਰ‘ ਦੇ ੧੪੧ਵੇਂ ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ: ਹਾਥ ਆਪਨੇ ਸਿਰ ਪਰ ਧਰਯੋ। ਛਿਨਿਕ ਬਿਖੈ ਮੂਰਖ ਜਰ ਬਰਯੋ।
ਮਹਾਂਕਾਲ ਅਥਵਾ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਅਜਿਹੀ ਕਥਾਵਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਤਿ ਦਰਜੇ ਦਾ ਕ੍ਰੋਧੀ ਦਰਸਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਰਬਤੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਮੈਲ ਤੋਂ ਇੱਕ ਬਾਲਕ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ ਮੂਹਰੇ ਪਹਿਰੇ ਲਈ ਬੈਠਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਆਏ ਤਾਂ ਬਾਲਕ ਨੇ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਪਛਾਣ ਕੇ ਅੰਦਰ ਜਾਣੋ ਰੋਕਿਆ। ਬੱਸ ਇਤਨੀ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਇਤਨਾ ਗੁਸਾ ਚੜ੍ਹਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਲਕ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰੰਤੂ, ਪਾਰਬਤੀ ਦਾ ਵਿਰਲਾਪ ਸੁਣ ਕੇ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਕੇ ਬਾਲਕ ਦੇ ਧੜ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗਣੇਸ਼ ਉਹਦਾ ਨਾਮ ਥਾਪਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹੋ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਤੇ ਪਾਰਬਤੀ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਦੇ ਘਰ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਲਈ ਗਏ । ਪਰ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣਾ ਪਸੰਦ ਨਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਸਰਾਪ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਭੰਡਾਰੀ (ਭੰਡਾਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ) ਦਾ ਲੜਕਾ ਹੀ ਮਾਰ ਛੱਡਿਆ।
ਮਿਤਰੋ! ਖ਼ਿਮਾ ਕਰਨਾ । ਅਜੇਹੀਆਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਪੁਰਾਣਿਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਉਣ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਮਨੋਰਥ ਕਿਸੇ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਦਾ ਮਖੌਲ ਉਡਾ ਕੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਠੋਕਰ ਲਾਉਣਾ ਨਹੀ। ਕਿਉਂਕਿ, ਐਸੀ ਦੁਖਦਾਈ ਸੋਚ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋ ਕੇ ਜੀਊਣਾ ਧਰਮ ਦਾ ਮਾਰਗ ਨਹੀ । ਮੇਰਾ ਮਤਲਬ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਪਰਗਟ ਕਰਦਿਆਂ ਕੁਰਾਹੇ ਪਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਹੀ ਮਾਰਗ ਦਰਸਾਉਣਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ, ਭਗਤ ਬਾਬਾ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਕਿਸੇ ਸ਼ਿਵ ਉਪਾਸ਼ਕ ਪੁਜਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਂਦਿਆਂ ਆਖਿਆ ਹੈ: ਪਾਂਡੇ ਤੁਮਰਾ ਮਹਾਦੇਉ, ਧਉਲੇ ਬਲਦ ਚੜਿਆ ਆਵਤੁ ਦੇਖਿਆ ਥਾ। । ਮੋਦੀ ਕੇ ਘਰ ਖਾਣਾ ਪਾਕਾ, ਵਾ ਕਾ ਲੜਕਾ ਮਾਰਿਆ ਥਾ। । {ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਪੰ. 875} ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵਾਰਥ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਪਾਂਡੇ! ਜਿਸ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੀ ਤੂੰ ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਬੜਾ ਕ੍ਰੋਧੀ ਵੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈਂ ਤੇ ਆਖਦਾ ਹੈਂ ਕਿ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਉਹ ਸ੍ਰਾਪ ਦੇ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਭਸਮ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਐਸੇ ਸ਼ਿਵ ਨਾਲ ਤੂੰ ਪਿਆਰ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈਂ? ਤੇਰਾ ਸ਼ਿਵ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਤੂੰ ਆਖਦਾ ਹੈਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਭੰਡਾਰੀ ਦੇ ਘਰ ਉਸ ਵਾਸਤੇ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ, ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਚਿੱਟੇ ਬਲਦ ਉਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਵੇਖਿਆ, (ਭਾਵ, ਤੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈਂ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਚਿੱਟੇ ਬਲਦ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ) ਪਰ, ਸ਼ਾਇਦ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਭੰਡਾਰੀ ਦਾ ਭੋਜਨ ਪਸੰਦ ਨਾ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਹ ਨੇ ਸ੍ਰਾਪ ਦੇ ਕੇ ਭਡਾਰੀ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਹੀ ਮਾਰ ਛੱਡਿਆ।
ਭਗਤ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਵਿਸ਼ਨੂ ਦੀ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ-ਮੂਰਤੀ ਦੀ) ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤੇ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨੂੰ ਪੁੰਨ-ਕਰਮ ਸਮਝਦੇ ਹੋ। ਪਰ ਤੁਸੀ ਇਹ ਭੀ ਦੱਸਦੇ ਹੋ ਕਿ ਆਪਣੀ ਇਸਤ੍ਰੀ ਅਹੱਲਿਆ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਗੋਤਮ ਨੇ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਨੂੰ ਦਾਗ਼ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਇਹ ਦਾਗ਼ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕੁਕਰਮ ਦਾ ਕਲੰਕ ਹੈ। ਨਿੱਤ ਦਾ ਗੰਗਾ ਦਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂ ਜੀ ਦਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰੂਪ ਧਾਰ ਕੇ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦੀ ਕੁਲ ਵਿੱਚ ਜੰਮਣਾ ਭੀ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦੇ ਉਸ ਕਲੰਕ ਨੂੰ ਅਜੇ ਤਕ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਦੱਸੋ; ਗੰਗਾ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਨਾਲ ਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ-ਮੂਰਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਪਾਪ ਤੇ ਕੁਕਰਮ ਕਿਵੇਂ ਧੁਪ ਜਾਣਗੇ? ਅਜਿਹੇ ਭਾਵਰਥ ਰਖਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ: ਸੰਕਰਾ ਮਸਤਕਿ ਬਸਤਾ, ਸੁਰਸਰੀ ਇਸਨਾਨ ਰੇ। । ਕੁਲ ਜਨ ਮਧੇ ਮਿਲਿ ਸਾਰਗਪਾਨ ਰੇ। । ਕਰਮ ਕਰਿ ਕਲੰਕੁ ਮਫੀਟਸਿ ਰੀ। । 1।। {ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਪੰ. 695} {ਪਦ-ਅਰਥ: ਸੰਕਰਾ ਮਸਤਕਿ-ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉਤੇ। ਸੁਰਸਰੀ-ਗੰਗਾ। ਰੇ-ਹੇ ਭਾਈ! ਮਧੇ-ਵਿਚ। ਮਿਲਿ੍ਹੋ-ਆ ਕੇ ਮਿਲਿਆ, ਜੰਮਿਆ। ਸਾਰਗਪਾਨ-ਵਿਸ਼ਨੂੰ। ਕਰਮ ਕਰਿ-ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ। ਮਫੀਟਸਿ-ਨਾਹ ਫਿੱਟਿਆ, ਨਾਹ ਹਟਿਆ। ਤੁਕ-ਅਰਥ: (ਹੇ ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੇ! ) ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ (ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦਾ) ਦਾਗ਼ ਨਾਹ ਹਟ ਸਕਿਆ; ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉਤੇ ਵੱਸਦਾ ਹੈ, ਨਿੱਤ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਉਸੇ ਦੀ ਕੁਲ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਨੂ ਜੀ ਨੇ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ-ਰੂਪ ਧਾਰ ਕੇ) ਜਨਮ ਲਿਆ ।}
ਸਮਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਭਗਤ-ਜਨਾਂ ਵਲੋਂ ਅਜਿਹੇ ਹਵਾਲੇ ਦੇਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕਿਸੇ ਪੁਜਾਰੀ-ਪੰਡੇ ਦੇ ਇਸ਼ਟ ਦਾ ਮਖੌਲ ਉਡਾਉਣਾ ਨਹੀ। ਸਗੋਂ, ਕੇਵਲ ਇਹ ਸਮਝਾਉਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਇਸ਼ਟ ਲਈ ਉਪਾਸ਼ਕਾਂ ਵਲੋਂ ਆਪ ਹੀ ਐਸੀਆਂ ਕ੍ਰੋਧ ਭਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ਼ਟ ਦੀ ਅਸਮਰਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਂਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾਣ, ਉਸ ਨਾਲ ਦਿਲੀ ਸਾਂਝ ਪਾ ਸਕਣੀ ਅਸੰਭਵ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਐਸੇ ਇਸ਼ਟ ਅੱਗੇ ਡੰਡਾਉਤਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਤੇ ਆਰਤੀਆਂ ਉਤਾਰਨੀਆਂ ਅਜਿਹੇ ਫੋਕੇ ਕਰਮਕਾਂਡ ਬਣ ਕੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮਨੁਖ ਨੂੰ ਕੋਈ ਆਤਮਿਕ ਲਾਭ ਨਹੀ ਪਹੁੰਚਦਾ ।
ਸੋ, ਮੇਰੇ ਖ਼ਿਆਲ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਵਲੋਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਉਮੈ ਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਫਸ ਕੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਕਾਮਾਤੁਰ ਹੋ ਕੇ ਪਿਉ-ਧੀ ਵਰਗੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਪਵਿਤਰਤਾ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦੇਣਾ। ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਵਾਂਗ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ‘ਤੇ ਕ੍ਰੋਧਿਤ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀ ਹੋਸ਼ ਗਵਾਂਦਿਆਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦੇਣ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਆਪ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੌਤ ਦੇ ਸਹਮ ਵਿੱਚ ਜੀਊਣਾ, ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਲ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਆਉਣਾ ਹੈ । ਕਾਲ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸਣਾ ਹੈ । ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਹੈ ਆਤਮਕ ਮੌਤ | ਅਜਿਹੀ ਮੌਤ ਗੁਰੂ ਦੀ ਦੱਸੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਖ਼ਲਾਸੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ । ਇਸ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਅਕਾਲਮੂਰਤਿ ਅਬਿਨਾਸੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਗੁਣ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ, ਜਿਸ ਦਾ ਭੇਤ ਪਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ:
ਮਾਇਆ ਮੋਹੇ ਦੇਵੀ ਸਭਿ ਦੇਵਾ। । ਕਾਲੁ ਨ ਛੋਡੈ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ। । ਓਹੁ ਅਬਿਨਾਸੀ ਅਲਖ ਅਭੇਵਾ। । 2।।
ਭਾਈ! ਸਦਾ ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਚਸਕਿਆਂ ਅਧੀਨ ਪਦਾਰਥਕ ਰਸ ਮਾਨਣ ਵਿੱਚ ਖਚਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੀ ਨਿੰਦਿਆ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਾਲ਼, ਜੀਭ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਾਇਆ ਰੂਪ ਤੱਕਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ ਬਿਖ ਭਰੇ ਸਾਕਤ ਗੀਤ ਤੇ ਚੁਗਲੀਆਂ ਆਦਿਕ ਸੁਣਨ ਕਰਕੇ ਕੰਨਾਂ ਦੀ ਰਾਹੀਂ, ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਲ-ਜਾਲ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਉਤੇ ਸਦਾ ਹੀ ਤਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਜੀਵ ਦਿਨ ਰਾਤ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਲੁੱਟੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਆਤਮਕ ਮੌਤੇ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ :
ਕਾਲੁ ਜਾਲੁ ਜਿਹਵਾ ਅਰੁ ਨੈਣੀ। । ਕਾਨੀ ਕਾਲੁ ਸੁਣੈ ਬਿਖੁ ਬੈਣੀ। । ਬਿਨੁ ਸਬਦੈ ਮੂਠੇ ਦਿਨੁ ਰੈਣੀ। । 8।।
ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਸਦਾ ਵੱਸਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਟਿਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਦਾ ਸਹਮ ਉਸ ਵਲ ਕਦੇ ਤੱਕ ਭੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਕਿਉਂਕਿ, ਉਹ ਸਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ-ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਲੀਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ: ਹਿਰਦੈ ਸਾਚੁ ਵਸੈ ਹਰਿ ਨਾਇ। । ਕਾਲੁ ਨ ਜੋਹਿ ਸਕੈ ਗੁਣ ਗਾਇ। । ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਬਦਿ ਸਮਾਇ। । 9।।14।।{ਪੰਨਾ227}
ਭਾਈ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਸੇ ਲਈ ਹੀ ਐਸੇ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਭਰਮਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਮਾਨਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਤੋਂ ਸੰਪੂਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਹਿਤ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਨਿਰੰਕਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਰਤਾ-ਪੁਰਖੁ, ਨਿਰਭਉ, ਨਿਰਵੈਰੁ, ਅਕਾਲਮੂਰਤਿ, ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਆਦਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੂਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਪਰੋਕਤ ਕਥਾਵਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਚ੍ਰਤਿਰਹੀਨ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਆਮ ਸੰਸਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤੇ ਕਰਮ-ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਦੁਖ ਭੋਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਮ ਇਨਸਾਨਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਮਰਨ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਣ ਲਈ ਦੌੜਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਦਾਗੀ ਕਰ ਛੱਡਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਤਾਂ ਕੀ, ਰੱਬ-ਰੂਪ ਮੰਨ ਕੇ ਪੂਜਣਾ ਵੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਭੁੱਲ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਅਦੁਤੀ ਨਮੂਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਨਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ, ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਪੁਰਖਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਰੋਸ਼ਨ-ਮੁਨਾਰੇ ਦਾ ਕੰਮ ਦੇ ਸਕੇ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਵੀ ਉਚੀ ਉਚੀ ਇਹ ਹੋਕਾ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਭਾਈ! ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਓਟ ਲਓ। ਕਿਉਂਕਿ, ਸੰਸਾਰ-ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦਿਵਾਉਣੀ ਕਿਸੇ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤੇ ਦੇ ਹੱਥ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਹੀ ਆਖਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਭਾਈ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਸੋਹਣੇ ਰਾਮ (ਜੋ ਸਾਰੇ ਰਮ ਰਿਹਾ ਹੈ) ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਲਵਾਂਗਾ। ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਨਾਮ ਦੇ ਵੱਟੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਦਿਆਂਗਾ। ਭਾਵ, ਪ੍ਰਭੂ-ਨਾਮ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਕਿਸੇ ਭੀ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤੇ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਕਿਉਂਕਿ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਭੈਰੋਂ ਵਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਭਾਵ, ਜੋ ਭੈਰੋਂ ਦੀ ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ), ਉਹ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਭੈਰੋਂ ਵਰਗਾ ਭੂਤ ਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਸੀਤਲਾ ਨੂੰ ਅਰਾਧਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸੀਤਲਾ ਵਾਂਗ ਖੋਤੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ (ਖੋਤੇ ਦੇ ਨਾਲ) ਸੁਆਹ ਹੀ ਉਡਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਜੋ ਕੁੱਝ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਕੇ, ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਬਲਦ ਉਤੇ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਵਾਂਗ ਡਮਰੂ ਵਜਾਉਂਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਪਾਰਬਤੀ (ਭਵਾਨੀ, ਦੁਰਗਾ, ਕਾਲਕਾ) ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਜ਼ਨਾਨੀ ਬਣ ਕੇ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। (ਕਿਉਂਕਿ, ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ ਪੂਜਯ ਦਾ ਰੂਪ ਹੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ।) ਉਹ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਹੇ ਭਵਾਨੀ! ਤੂੰ ਸਭ ਦਾ ਮੁੱਢ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈਂ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਤੂੰ ਭੀ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਕਿੱਥੇ ਲੁਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈਂ (ਭਾਵ, ਮੁਕਤੀ ਭਵਾਨੀ ਪਾਸ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ) ।
ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੋਢੇ ਤੇ ਲਟਕਾਈ ਪੋਥੀ ਵਿਚੋਂ ਉਪਰੋਕਤ ਭਾਵ ਰਖਦਾ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਇਆ, ਜਿਹੜਾ ਹੁਣ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪੰਨਾ 874 ਤੇ ਇਉਂ ਅੰਕਤ ਹੈ :
ਗੋਂਡ। । ਭੈਰਉ ਭੂਤ ਸੀਤਲਾ ਧਾਵੈ। । ਖਰ ਬਾਹਨੁ ਉਹੁ ਛਾਰੁ ਉਡਾਵੈ। । 1।। ਹਉ ਤਉ ਏਕੁ ਰਮਈਆ ਲੈ ਹਉ। । ਆਨ ਦੇਵ ਬਦਲਾਵਨਿ ਦੈ ਹਉ। । 1।। ਰਹਾਉ। । ਸਿਵ ਸਿਵ ਕਰਤੇ ਜੋ ਨਰੁ ਧਿਆਵੈ। । ਬਰਦ ਚਢੇ ਡਉਰੂ ਢਮਕਾਵੈ। । 2।। ਮਹਾ ਮਾਈ ਕੀ ਪੂਜਾ ਕਰੈ। । ਨਰ ਸੈ ਨਾਰਿ ਹੋਇ ਅਉਤਰੈ। । 3।। ਤੂ ਕਹੀਅਤ ਹੀ ਆਦਿ ਭਵਾਨੀ। । ਮੁਕਤਿ ਕੀ ਬਰੀਆ ਕਹਾ ਛਪਾਨੀ। । 4।। ਗੁਰਮਤਿ ਰਾਮ ਨਾਮ ਗਹੁ ਮੀਤਾ। । ਪ੍ਰਣਵੈ ਨਾਮਾ ਇਉ ਕਹੈ ਗੀਤਾ। । 5।।
{ArQ :—jo mnu`K BYroN vl jWdw hY (Bwv, jo BYroN dI ArwDnw krdw hY) auh (vD qoN vD BYroN vrgw hI) BUq bx jWdw hY [ jo sIqlw ƒ ArwDdw hY auh (sIqlw vWg) Koqy dI svwrI krdw hY qy (Koqy dy nwl) suAwh hI aufwauNdw hY [1[
(hy pMfq !) mYN qW ie`k sohxy rwm dw nwm hI lvWgw, (quhwfy) hor swry dyviqAW ƒ aus nwm dy v`ty ivc dy idAWgw, (Bwv, pRBU-nwm dy twkry qy mYƒ quhwfy iksy BI dyvI dyvqy dI loV nhIN hY) [1[rhwau[
jo mnu`K iSv dw nwm jpdw hY auh (vD qoN vD jo kuJ hwsl kr skdw hY ieh hY ik iSv dw rUp lY ky, iSv dI svwrI) bld au~qy cVHdw hY qy (iSv vWg) fmrU vjwauNdw hY [2[
jo mnu`K pwrbqI dI pUjw krdw hY auh mnu`K qoN znwnI bx ky jnm lYNdw hY (ikauNik pUjw krn vwlw Awpxy pUjX dw rUp hI bx skdw hY) [3[
hy BvwnI ! qUM sB dw mu`F AKvwauNdI hYN, pr (Awpxy BgqW ƒ) mukqI dyx vyly qUM BI, pqw nhIN, ik`Qy lukI rihMdI hYN (Bwv, mukqI BvwnI pws BI nhIN hY) [4[
so, nwmdyv bynqI krdw hY—hy im`qr (pMfq !) siqgurU dI is`iKAw lY ky prmwqmw dy nwm dI Et lY, (quhwfI Drm-pusqk) gIqw BI iehI AwKdI hY [5[2[6[
ਭਗਤ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪੋਥੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇਸੇ ਲਈ ਲਿਖ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ, ਇਹ ਸਾਡੇ ਇਸ ਨਿਸ਼ਚੇ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਅਕਾਲ-ਪੁਰਖ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਵਾਲੀ ਕਾਲ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । pUjw kr ky mnu`K vD qoN vD Awpxy pUjX dw rUp hI bx skdw hY; sMswr-smuMdr qoN mukqI idvwauxI iksy dyvI dyvqy dy h`Q nhIN; ies vwsqy prmwqmw dw nwm hI ismrnw cwhIdw hY, pRBU hI mukqI-dwqw hY [ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਾਲ ਦੀ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਉਚੇਰਾ ਹੈ । ਕਾਲ ਦਾ ਕੋਈ ਰੂਪ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਲੈਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਹੈ । ਇਸੇ ਲਈ ਅਕਾਲਮੂਰਤਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੋਹਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੈਵੀ ਗੀਤ ਇਉਂ ਗਾਏ ਹਨ:
ਤੂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨਾਹੀ ਸਿਰਿ ਕਾਲਾ। । ਤੂ ਪੁਰਖੁ ਅਲੇਖ ਅਗੰਮ ਨਿਰਾਲਾ। ।
ਸਤ ਸੰਤੋਖਿ ਸਬਦਿ ਅਤਿ ਸੀਤਲੁ ਸਹਜ ਭਾਇ ਲਿਵ ਲਾਇਆ। । 3।।
ਅਰਥ: ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹੋ ਕੇ ਭੀ ਮੌਤ-ਰਹਿਤ ਹੈਂ, ਤੇਰੇ ਸਿਰ ਉਤੇ ਮੌਤ ਸਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਤੂੰ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਹੈਂ। ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਸੇਵਾ ਸੰਤੋਖ (ਵਾਲੇ ਜੀਵਨ) ਵਿੱਚ (ਰਹਿ ਕੇ) ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ (ਜੁੜ ਕੇ) ਪੂਰਨ ਅਡੋਲ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ (ਟਿਕ ਕੇ) ਤੇਰੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰਤਿ ਜੋੜੀ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਠੰਡਾ-ਠਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 3।
ਤ੍ਰੈ ਵਰਤਾਇ ਚਉਥੈ ਘਰਿ ਵਾਸਾ। । ਕਾਲ ਬਿਕਾਲ ਕੀਏ ਇੱਕ ਗ੍ਰਾਸਾ। । ਨਿਰਮਲ ਜੋਤਿ ਸਰਬ ਜਗ ਜੀਵਨੁ ਗੁਰਿ ਅਨਹਦ ਸਬਦਿ ਦਿਖਾਇਆ। । 4।। {ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਪੰ. 1038}
ਅਰਥ: ਮਾਇਆ ਦੇ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਪਸਾਰ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਆਪ (ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਉਤਾਂਹ) ਚੌਥੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਟਿਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ (ਜਿਥੇ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ) । ਜਨਮ ਤੇ ਮਰਨ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਗਿਰਾਹੀ ਕਰ ਲਏ ਹੋਏ ਹਨ (ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਹ ਜਨਮ ਹੈ ਨਾਹ ਮੌਤ) । ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਜੋਤਿ (ਚਾਨਣ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ), ਉਹ ਜਗਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨੇ ਇਕ-ਰਸ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ (ਜਗਜੀਵਨ) ਦਾ ਦੀਦਾਰ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । 4।

sRI gurU gRMQ swihb ’c ‘ਸਚਿਆਰ’ mnuK dw skMlp

jpu-jI swihb dI pihlI pauVI dIAW pihlIAW cwr qukW iv`c gurU nwnk swihb dw inrxw hY ik bOiDk cqurweIAW dI aupj kiQq Dwrimk jugqIAW duAwrw srIrk ieSnwn Awidk nwl bwhrlI su`c riKAW, mn ny su`cw nhI ho skdw; mOnvRq Awidk dy rUp iv`c bwhrI cu`p sdkw mn dI cu`p AQvw itkwE hwsl nhI ho skdw Aqy qWqirk mqIAW vWg iqRSnw dy ADIn rih ky ieMidRAwvI BogW rwhIN mn dIAW ieCwvW dI pUrqI krky mwnisk iqRpqI nhI iml skdI; qW iPr suAwl KVw huMdw hY ‘ikv, sicAwrw hoeIAY’? sicAwr ikvyN hoeIey ? Bwv, s`cy-su`cy Acwr dy DwrnI ho ky siq-srUp sicAwr pRBU dw rUp ikvyN hoieAw jwvy ? swfw mn ies Xog ikvyN bxy ik aus AMdr Akwl purK dy dYvI guxW dw prkwS ho sky ? swfy jIvn ivauhwr ivcoN scweI, smwnqw, smidRStqw, inrBYqw qy inrvYrqw Awidk r`bI-guxW dy Jlkwry v`jx l`g pYx [
ikauNik, gurbwxI iv`c sicAwr mnu`K dI pRIBwSw hI iehI hY ik auh gurmq AnuswrI huMdw hoieAw, jgq dy mUl prmwqmw nUM AwpxI soc mMfl iv`c itkw ky haumY AhMkwr qy eIrKw dvYq Awidk AvguxW nUM iqAwgdw Aqy r`bI guxW dw gRwhk ho ky s`cy-sucy Awcwr vwlI sRySt krxI kmwauNdw hY [ aus dy AMdr inrMqr ‘swjn mIq sujwx sKw qU’ dI Dun au~TdI rihMdI hY Aqy r`bI imqRqw qy AMqrXwmqw dw Aijhw ismrn aus nUM mwnisk Btkxw qoN vI bcw ky b^Sy jwx dw idlwsw vI dyeI r`Kdw hY [ BweI swihb BweI gurdws jI bcn hY “AMqrjwmI suin kMpq hON AMqrgiq, dIn ko dieAwl suin BY BRm twr hON [ {kib`q 503} gurU nwnk-idRStI iv`c Asl iehI hY nwm dI pRwpqI Aqy r`bI imlwp [ guurvwk hY :
Avgx prhir, krxI swrI; dir scY sicAwro ]
Awvxu jwvxu Twik rhwey; gurmuiK qqu vIcwro ]
swjnu mIqu sujwxu sKw qUM; sic imlY vifAweI ]
nwnk, nwmu rqnu prgwisAw; AYsI gurmiq pweI ] {AM: 437}
gurU nwnk swihb jI dI AwpxI izMdgI ies hkIkq dI gvwh hY [ hzUr ny auprokq pdy dy AwrMB iv`c swKI BrI hY ik sdw iQr prmwqmw dI Xwd nUM ihrdy iv`c sMBwl ky ijaUx nwl myrw mn inrml ho igAw hY qy jIvn-pMQ iv`c mYN Awpxy AMdroN AOgux imtw ky qur irhw hW [ myry nwl guxW dw swQ bx igAw hY :
myrw mno, myrw mnu inrmlu; swcu smwly rwm ]
Avgx myit cly; gux sMgm nwly rwm ]
Awsw (mÚ 1) gurU gRMQ swihb – AMg 437
ieQy gurmq ieh p`K vI spSt ho jWdw hY ik sq sMqoK Awidk dYvI-guxW dw swQ hI Asl iv`c r`b dw s`cw swQ hY [ so, ivcwr ADIn pwvn pMkqI dw dUjw ih`sw hY :
ikv, kUVY qutY pwil ?
ijvyN pihlw suAwl sI ‘ikv, sicAwrw hoeIAY’? iqvyN hI dUjw suAwl hY ‘ikv, kUVY qutY pwil’? swfy AMdroN kUV dI kMD ikvyN tu`ty ? Bwv, swfy qy prmwqmw ivckwr iv`Q pYdw krn vwlI haumY Awidk ivkwrW dI auh BRm-rUp dIvwr ikvyN if`gy ? ijhVI swnUM Akwl purK iv`c lIn ho ky jIaUx leI rukwvt bx rhI hY [ swfy mn ivcoN mwieAw moh dI auh mYL ikvyN inkly ? ijhVI swnUM AMdr bwhr hryk QW Aqy hryk jIv iv`c ‘siB Awpy sicAwru’ dw Aihsws nhI hox dy rhI [ jW, ieauN khIey ik swfy qy prmwqmw dy drimAwn AigAwnqw kwrn pYdw hoieAw auh BRm-prdw ikvyN hty ? ijhVw swfI ihrdy rUpI syj’qy lyty mwlk-pRBU dI nyVqw qy imlwp dw AnMd mwnx iv`c rukwvt bx irhw hY [
ikauNik, kUV dI ijs pwl nUM qoVx dw suAwl hY, aus nUM gurbwxI iv`c ‘kUVY kI mlu’ kihMidAW ‘hauN BIiq’, ‘haumY BIiq’ ‘BrMm BIiq’ qy ‘BRm prdw’ vI AwiKAw igAw hY [ ‘BIiq’ dw ArQ hY ‘kMD’ ‘dIvwr’ qy ‘prdw’ [ pRmwx srUp gurvwk hn :
eyh kUVY kI mlu ikau auqrY; koeI kFhu iehu vIcwru ] { AMg 951}
hau hau BIiq BieE hY bIco; sunq dyis inktwieE ] {AM: 624}
khu nwnk, haumY BIiq guir KoeI; qau dieAwru bITlo pwieE ] {AMg 624}
FwTI BIiq BrMm kI; Bytq guru sUrw rwm rwjy ] {AMg 454}
hau bil jweI lK lK lK brIAw; ijin BRmu prdw Kol@w rwm ]{AMg 779}

gurU sUrmy dI AgvweI iv`c Awpxy AMdroN kUV dI pwl (dIvwr) nUM qoVx vwlw gurmuK mnu`K, Awpxy Awly-duAwly dy smwijk, Dwrimk qy rwjnIqk Kyqr iv`c keI iksmW dy vihmW, BrmW, Poky krmkWfW, aUc-nIc dy ivqkirAW Aqy AinAW qy iDM|wzorI Awidk dIAW ausrIAW kUVIAW dIvwrW nUM qoVx leI vI XqnSIl rihMdw hY [ sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy sicAwr siqgurW qy Bgq-jnW dI AMikq bwxI ies hkIkq dI Ak`t gvwh hY [
ikv sicAwrw hoeIAY ? ikv kUVY qutY pwil ? dy suAwl, pVHn suxn nUM qW BwvyN do jwpdy hn, pr m`uK mslw ie`k hY ik s`icAwr ikvyN hoieAw jwvy ? swfI izMdgI dy hryk Kyqr (ivAkqIgq, pRvwirk, smwijk, AwriQk, Dwrimk qy rwjnIqk) dw vrqwrw s`c ’qy ADwirq ikvyN hoey ? ikauNik, gurU nwnk idRStI iv`c s`c nUM idRV krky jIaUx dw nwm hI Drm hY [ gurvwk hY : eyko Drmu, idRVY scu koeI ] {AM: 1188} AYsy mnu`K nUM bolx dI loV nhIN pYNdI ik mYN s`cw hW, ikauNik, aus dI s`cI krxI ies sicAweI dw swKI Br rhI huMdI hY [ gurvwk hY :
suix mn AMDy, kuqy kUiVAwr ] ibnu boly, bUJIAY sicAwr ] {AM: 662}
‘sicAwru’ l&z dw ie`k ArQ hY : s`c dw vxjwrw [ s`c dw vpwrI [ gurU nwnk swihb jI kQn hY ik aus mnu`K dI mW BwgW vwlI hY, ijhVw gurU bKSy igAwn iDAwn dI bdOlq nwm-qIrQ iv`c ieSnwn krky Awpxy mn AMdrlI mYl nUM Do ky sicAwr ho jWdw hY [ ijhVw gurU dy Sbd rwhIN mn nUM vs krky aus mwieAw moh v`loN mr jWdw hY, ijs kwrn mnu`K kUV dw vpwrI (kUiVAwr) bx jWdw hY [ ikauNik, AYsw mnu`K s`cy pRBU dI hzUrI iv`c s`cw qy s`c dw vpwrI mMinAW jWdw hY :
pUrY igAwin iDAwin, mYlu cukwieAw ]
hir sir qIriQ jwix, mnUAw nwieAw ]
sbid mrY mnu mwir, DMnu jxydI mwieAw ]
dir scY sicAwru, scw AwieAw ] {AM: 1286}
ies leI AsIN kih skdy hW ik Awp s`cy hoxw Aqy hornw nUM sdIvI s`c qoN jwxU krwauNidAW s`c-cMdrmw dI rOSnI smwj BweIcwry dy jIvn coN kUV dI Amwvs nUM imtwaux leI XqnsIl rihxw hI s`c dw vxj hY [ gurU nwnk idRStI iv`c iehI hY nwm jpxw qy jpwauxw [ ikauNik, jdoN gorK m`qI is`DW ny hzUr nUM suAwl kIqy ik ‘iksu vKr ky qum vxjwry ] ikau kir swQu lMGwvhu pwry ] {AM: 939} qW au~qr iv`c siqgurW ny iehI AwiKAw sI ik AsIN s`c dy vpwrI hW Aqy swQIAW nUM iehI slwh idMdy ik jykr sMswr smuMdr qoN pwr auqrnw chuMdy ho qW gurmuK bxo [ Bwv, Akwl purK dy snmuK ho ky jIvo : swc vKr ky hm vxjwry ] nwnk, gurmuiK auqris pwry ] {AM: 939}
gurbwxI iv`c gurmuKW dy lCx ieauN d`sy hn ik AYsy jwgrUk mnu`KW leI vrq Awidk r`Kx dw nym, srIrk pivqRqw, h`T Xog dIAW ikRAwvW qy mon smwDIAW rwhIN ieMidRAW ƒ rokx dy jqn (ijnHW dw sMKyp izkr vIcwr ADIn pauVI dy AwrMB iv`c kIqw igAw hY); ieh sB kuJ pRBU dw hukm mMnxw hI ho igAw huMdw hY [ Bwv, auh vfBwgI Aijhy krmkWf nhIN krdy Aqy kyvl gurSbd vIcwr duAwrw r`bI-hukm nUM smJ ky aus dy AnuswrI ho ky jIaUNdy hn [ Ksm-pRBU dw hukm cyqy rKxw aunHW leI ismrn qy aus nUM mMnxw BgqI bx igAw huMdw hY [ hukm iv`c lIn rihxw bx jWdw hY aunHW dy mn dI murwd Aqy iehI ho jWdw hY aunHW leI sB qoN sRySt Awqimk AnMd [ swKI srUp gurvwk hY :
gurmuiK. hukmu mMny sh kyrw; hukmy hI suKu pwey ]
hukmo syvy, hukmu ArwDy; hukmy smY smwey ]
hukmu vrqu nymu suc sMjmu mn icMidAw Plu pwey ] {AM: 1423}
ikauNik, gurSbd vIcwr rwhIN aunHW nUM smJ pY jWdI hY ik AwpxI mrzI krky mwlk-pRBU dI KuSI hwsl nhI kIqI jw skdI [ siqgurU jI dw ieh &rmwn aunHW dy kMnW iv`c gUMjdw rihMdw hY ik “Awpxw Bwxw qum krhu; qw iPir sh KusI n Awvey ] (AM: 440) ieh vI pqw c`l jWdw hY ik ijhVIAW jIv-iesqRIAW gurU dI srn peIAW rihMdIAW hn, auh prmwqmw dI rzw ƒ smJ ky sdw leI suhwgxW bx jWdIAW hn [ ikauNik, prmwqmw imhr krky auhnW ƒ Awpxy hukm ivc lIn kr lYNdw hY :
sdw suhwgix ij hukmY buJY; siqguru syvY ilv lwey ]
nwnk, ikRpw kry ijn aUpir; iqnw, hukmy ley imlwey ]

spSt hY ik gurU nwnk idRStI iv`c pRsMnqw nwl hukm iv`c lIn ho ky ijaUxw hI pRBU iv`c lIn hoxw hY [ iehI kwrx hY ik gurU jI mhwrwj ny jdoN jpu-jI swihb dI vIcwr ADIn ArMBk pauVI iv`c sMswr swhmxy do Aihm suAwl KVy kIqy ik “ikv sicAwrw hoeIAY ? ikv kUVY qutY pwil” ? qW ienHW dy h`l leI ie`ko-ie`k Aiq sMKyp, BwvpUrq qy ivigAwnk au~qr id`qw- ‘hukim rjweI clxw’ rzw vwly dy hukm ivc c`lxw [ Bwv, krqw purK dy inrml-Bau iv`c rihMidAW aus v`loN sMswr nUM clwaux leI kwiem kIqy srbsWJy qy smwnqw BrpUr At`l kudrqI inXmW nUM smJ ky, aus Anuswr pRsMnqw sihq shjmeI jIvn jIaUxw hI ie`ko-iek ivDI hY, ie`ko-ie`k qrIkw hY, ijs muqwibk c`ilAW swfy AMdroN kUV dI pwl tu`t skdI hY; haumY Awidk ivkwrW Aqy bOiDk cqurweIAW ADIn kIqy jwx vwly ivKwvy dy krmkWfw dI iv`Q-pwaU mYl imt skdI hY qy AsIN guxwqimk qOr ’qy sicAwr pRBU dw rUp ho skdy hW [
ikauNik, hukm mMnx dI swDnw iv`c “Awid scu jugwid scu ] hY BI scu nwnk hosI BI scu” ] vrgw sdw iQr kwiem rihx vwly hukmI pRBU dI hoNd dw At`l ivSvwS Aqy aus dI hzUrI dw Aihsws (inrml-Bau) ie`k Aijhw qwau hY, ijhVw swfy AMdroN loB, moh qy AhMkwr Awidk ivkwrW vwly durmqI kUV dI Kot nUM k`F ky mwlk dy Kzwny iv`c pYx Xog ‘Krw sicAwrw’ bnwaux leI ieauN shwiek huMdw hY; ijvyN, sony Awidk iksy DwqU iv`coN Kot k`Fx leI A`g dw pRcMf syk [ gurvwk hY :
ijau bYsMqir Dwqu suDu hoie; iqau hir kw Bau, durmiq mYlu gvwie ]
nwnk, qy jn sohxy; jo rqy hir rMgu lwie ] {AM: 950}
gurdyv jI dw spSt AYlwn hY ik ijhVw mnu`K rzw dy mwlk pRBU-pwqSwh dy hukm iv`c c`ldw hY, EhI Krw is`kw bx ky aus dy ^zwny iv`c pYNdw hY Aqy ausy dI mwlk pRBU nwl swKqI huMdI hY; Bwv, bx AwauNdI hY [ Koty isikAW vWg Koty jIvn vwilAW nUM aus dy drbwr iv`c FoeI nhI imldI, ikauNik, auQy s`c hI kbUl huMdw hY :
hukim rjweI jo clY; so pvY KjwnY ]
Koty Tvr n pwienI; rly jUTwnY ] { AM: 421}
hukim rjweI swKqI, drgh scu kbUlu ] {AM: 1090}
jogI crpt nwQ ny jdoN gurU nwnk swihb jI pu`iCAw ik hy bwlky ! d`so ik qusIN iks Awsry SWq ic`q rihMdy ho ? quhwfI surq ikQy juVdI hY ? qusIN ikQoN AwauNdy ho qy ikQy jWdy ho ? qyrw mq kI hY ?
kh bYshu, kh rhIAY bwly; kh Awvhu kh jwho ]
nwnku bolY suix bYrwgI; ikAw qumwrw rwho ]2] AMg 938
qdoN vI gurdyv jI jo au~qr id`qw sI, aus dw sMKyp BwvwrQ iehI sI ik AsIN ‘hukim rjweI’ c`ldy hW [ ies vwrqwlwp qoN ieh vI spSt ho jWdw hY ik hukm dI soJI gurbwxI qoN imlxI hY qy gurU dI miq Anuswr jIaUxw hI ‘hukim rjweI’ c`lxw hY [ muKvwk hY :
Git Git bYis inrMqir rhIAY; cwlih siqgur Bwey ]
shjy Awey hukim isDwey; nwnk sdw rjwey ]
Awsix bYsix iQru nwrwiexu; AYsI gurmiq pwey ]
gurmuiK bUJY, Awpu pCwxY; scy sic smwey ] {AMg 938}

ArQ : hy crpt! srb-ivAwpk pRBU dI Xwd iv`c juV ky sdw SWq-ic`q rhIdw hY [ AsIN siqgurU dI mrzI ivc c`ldy hW [ pRBU dy hukm ivc suqy hI jgq ivc Awey hW, aus dy hukm ivc ivcr rhy hW, Bwv sdw aus dI rzw ivc hI rihMdy hW [ p`ky Awsx vwlw, sdw itky rihx vwlw qy kwiem rihx vwlw pRBU Awp hI hY, AsW iehI gur-is`iKAw leI hY [ gurU dy d`sy rwh qy qurn vwlw mnu`K igAwnvwn ho jWdw hY, Awpxy Awp ƒ pCwxdw hY, qy, sdw s`cy pRBU ivc juiVAw rihMdw hY [
ivcwr ADIn pauVI dI quk dw dUjw ih`sw hY : nwnk, iliKAw nwil ] ArQ hn : hy nwnk! (ieh ivDI, ieh qrIkw, hryk jIv dy) nwl hI iliKAw hY [ Bwv, pRØBU nwloN jIv dI iv`Q imtwx vwlw hukm rjweI c`lx dw ieh srbsWJw, srbdySI qy srbkwlI qrIkw koeI nvW nhI Aqy nw hI swfy vrgy iksy mnu`K dw bxwieAw hoieAw hY; sgoN ieh qW kwidr dI kudrq dw ie`k At`l inXm hY, ijhVw jIvW dy nwl Dur qoN hI cilAw Aw irhw, jd qoN jgq bixAw hY [ moty l&zW iv`c ieauN vI kihAw jw skdw hY ik ieh AsUl Dur qoN hI r`b vloN jIv leI jrUrI hY[ ikauNik, pRBU pwqSwh ny jIv nUM hukm dI kwr kmwaux leI hI jgq iv`c ByijAw hY [
Dur kI bwxI bwxI iv`c siqgurU nUM hrI drgwh dw ‘bsITu’ (dUq, vkIl, ivcolw) vI mMinAW hY [ gurvwk hY “jYsw siqguru suxIdw, qYso hI mY fITu ] ivCuiVAw myly pRBU, hir drgh kw bsITu ]” {AM: 957} vkIl dw muK kMm huMdw hY sMivDwn dI ivAwiKAw [ “hau Awphu boil n jwxdw, mY kihAw sBu hukmwau jIau ]” dy spStIjnk vwk {AM: 763} qoN koeI S`k nhI rih jWdw ik aunHW ny gurbwxI duAwrw r`b dy sMivDwnk hukmW dI ivAwiKAw kIqI hY [ ies hkIkq dI pRmwxikqw leI hyT ilKy gurvwkW vrgy AnykW hI pRmwx id`qy jw skdy hn [ ijvyN :-
hukmu pieAw Duir Ksm kw, AqI hU Dkw Kwie ]
gurmuK isau mnmuKu AVY; fubY hik inAwie ] {AMg 148}
iesu mn mwieAw moih ibnwsu ]
Duir hukmu iliKAw, qW khIAY kwsu ] {AM: 1344}
ies leI AsIN inrsMkoc kih skdy hW ik ‘sRI gurU gRMQ swihb’ r`bI-sMivDwn dI ivAwiKAw hY Aqy ies muqwibk jIaUxw, sicAwr hox dy aus r`bI hukm dI qwmIl hY, ijhVw sMswr dy isrjnw kwl qoN jIvW dy nwl iliKAw Aw irhw hY [ suKI qy sPl jIvn jIaUx dw ies qoN srboqm hor koeI qrIkw nhIN hY [ siqgurW dw &rmwn hY :
jb lgu hukmu n bUJqw, qb hI lau duKIAw ]
gur imil hukmu pCwixAw, qb hI qy suKIAw ] {AM: 400}
AsIN pRq`K dyKdy hW ik hryk dyS dI srkwr dw Awpxw sMivDwn hY [ sMivDwink knUMnW (inXmW) muqwibk c`lx vwlw nwgirk Awdr pwauNdw hY qy suKI vI rihMdw hY [ pr, aulMGxw krn vwlw duKI vI huMdw hY Aqy Awdr-mwx dI QW szw dw BwgI bxdw hY [ ijvyN, tRYiPk dy inXmW muqwibk g`fI clwieAW suKI rhIdw hY Aqy aulMGxw kwrn AYksIfYNt Awidk hox kwrn, ijQy, srIrk kSt qy AwriQk nukswn huMdw hY; EQy aus nUM jurmwnw jW kYd dI szw vI imldI hY [ Aijhy knUMnI ivhwr iv`c iksy pRkwr dI vYr Bwvnw nhIN huMdI [
ies leI ‘AMdir rwjw qKqu hY; Awpy kry inAwau ]’ {AMg 1092} gurvwk muqwibk smidRSt pRBU pwqSwh dy swfy AMdr lgy drbwr iv`c, inAW krn smyN ieh nhI dyiKAw jWdw ik koeI ivAkqI kOx hY, iks jwq dw hY [ auQy qW iehI pVqwl hoxI hY ik hukm dI pwlxw p`KoN ieh mnu`K ikqnw ku s`cw hY [ ikauNik, aus dI idRStI iv`c hukm mMnx vwly nUM isrdwr mMinAw jWdw hY [ Bwv, Awdr mwx imldw hY [ jy koeI isRStI AMdr vrq rhI r`bI-smwnqw vwly inXm dI aulMGxw krdw hoieAw jwqI-AhMkwr dy JUT dw mhurw (zihr) Awpxy mn iv`c cu`kI iPrdw hY qW iPr aus dI Awqimk mOq hoxI suBwivk hY [ ies leI r`b nUM doSI nhI TihrwieAw jw skdw [ jugo-ju`g At`l rihx vwlI s`cI isrkwr dy ngwrcI-gurU ny auprokq iksm dy ies rhsmeI r`bI vrqwry dw vIcwr, Sbd duAwrw sMswr nUM suxw id`qw hY; Bwv, smJw id`qw hY :
jwqI dY ikAw hiQ, scu prKIAY ] mhurw hovY hiQ, mrIAY cKIAY ]
scy kI isrkwr, jugu jugu jwxIAY ] hukmu mMny isrdwru, dir dIbwxIAY ]
PurmwnI hY kwr, Ksim pTwieAw ] qblbwj bIcwr, sbid suxwieAw ] {AM:142}
gurdyv jI jdoN ieh aupdyS idMdy hn “ismir goivMdu, min qin Duir iliKAw ]” (AMg 199) qW aus vyly vI aunHW dw mksd iehI hMudw hY ik hy pwRxI ! aus r`bI hukm (nwmu) nUM pCwx, jo qyry mn qy qn dI bxqr iv`c Dur qoN hI sUKm qOr ’qy aukirAw hoieAw (iliKAw nwil) hY [ ijvyN, kwrW qy kMipaUtr Awidk ielYktROink jMqrW dI bxqr iv`c aunHW AMdrlw aupryitMg isstm (c`lx dI inXmWvlI), krqw kMpnIAW vloN bxwey jwx vyly hI iP`t kr id`qw jWdw hY [ pr, ikauNik, ies isstm bwry Awm lokW nUM jwxkwrI nhIN huMdI [ ies leI krqw kMpnIAW vloN Aijhy jMqrW dy gwhkW nUM aupryitMg isstm dI jwxkwrI leI ikqwb vI nwl id`qI jWdI hY qW ik aunW nUM TIk FMg nwl clw ky shI lwB ilAw jw sky [
‘hukim rzweI’ c`lx dw aupdyS dyx vwly gurU swihbwn ny gurbwxI iv`c do bhuq hI ivsmwdjnk rh`s KolHy hn [ pihlw ieh hY ik krqw-purK hukm srUp ho ky Gt Gt iv`c ivAwpk ho irhw hY Aqy aus ivAwpk hukm duAwrw hI Drmrwj dy rUp iv`c jIvW dy krmW dw inbyVw Aqy aunHW dI sMBwl ho rhI hY [ ijvyN gurvwk hY “Git Git Awpy hukim vsY, hukmy kry bIcwru ]” {AM: 37}
dUjw gUV-Byd ieh pRgt kIqw hY ik r`bI-rzw Anuswr jIaUxw hI r`b dw shI ismrn hY Aqy iehI hY aus dw shjmeI imlwp [ “hukmu pCwix qw KsmY imlxw” ] {AMg 92} dw muKvwk ies hkIkq dw Ak`t pRmwx hY [ aunHW dy hyT ilKy Sbd dw sMKyp BwvwrQ vI iehI hY ik isrjnhwr pRBU dI aupweI isRStI iv`c DrqI, AkwS, cMdRmw, sUrj Aqy hvw, pwxI Awidk swry AMg r`b jI dy kwiem kIqy At`l kudrqI inXm (rzw) muqwibk AwpxI AwpxI kwr kmwauNdy hoey aus dw ismrn krI jw rhy hn :
ismrY, DrqI Aru Awkwsw ] ismrih cMd, sUrj, guxqwsw ]
paux, pwxI, bYsMqr ismrih; ismrY sgl aupwrjnw ] {AM: 1079}
Bwv, isrjnhwr pRBU ny DrqI, AkwS, sUrj, cMdRmw Aqy hvw, A`g qy pwxI Awidk nUM pYdw krn vyly jo jo aunHW dI pRikRqI qy pRikRAw ilK id`qI hY, jo aunHW dy suBwA qy krqv inXq kr id`qy hn, aus Anuswr auh kudrqI ikRAw krI jw rhy hn [ gurU nwnk swihb dw mq hY ik kudrq dy auprokq AMgW dw shij-suBwA Awpxw Awpxw krqv inBweI jwxw hI Asl iv`c aunHW leI nwm ismrn hY [ mwno ik auh r`b dw ismrn kr rhy hn [
ies leI “hukim rjweI clxw; nwnk, iliKAw nwil ]” Aqy “ismir goivMdu min qin Duir iliKAw ]” dI rOSnI iv`c swnUM ieh ismrx (cyqw) rihxw cwhIdw hY ik kudrq dy iksy vI AMg qoN auhI lwB ilAw jw skdw hY, ijhVw isrjnhwr pRBU ny isrjnw smyN kudrqI loV muqwibk aus dI smrQw qy suBwA iv`c ilK id`qw hY [ jW ieauN khIey ik kudrq dw koeI vI AMg, iksy dUjy AMg nUM EhI qy auqnw hI lwB phuMcw skdw hY, ijqnI smrQw Aqy ijqny gux, krqw purK ny aus AMdr Br id`qy hn [ Asl iv`c iehI hn Dur dy Aimt lyK, ijnHW bwry gurbwxI iv`c ies pRkwr bcn imldy hn [ ijvyN:
kkw kwrn krqw soaU ] iliKE lyKu n mytq koaU ] {AM: 253}

iesy leI ivcwr ADIn jpu-jI swihb dI pihlI pauVI dI pihlIAW 4 pMkqIAW iv`c hzUr ny inrxw dy id`qw ik pwxI nwl ieSnwn qy cu`lIAW Awidk dIAW Dwrimk ikRAwvW krky SrIrk su`c r`Kx dy l`KW Xqn kIiqAW vI bwhroN su`cy hox nwl mn dI su`c pwRpq nhIN ho skdI [ “socY, soic n hoveI; jy, socI lK vwr ]” mOn vRq r`K ky ie`k qwr smwDI lgwieAW mn dI SWqI hwsl nhI ho skdI [ “cupY cup n hoveI jy lwie rhw ilv qwr ]” sMswr dy swry pdwrQW dw mwlk bx ky ieMdirAW dy swry rs Bog mwxidAW vI iqRSnw dy ADIn rihAW Awqimk iqRpqI nhI iml skdI [ “BuiKAw BuK n auqrI jy bMnw purIAw Bwr ]” ikauNik, bOiDk cqurweIAW Bry ieh swry FMg qrIky r`bI rzw dy AnukUl nhI hn [ kudrqI At`l inXmW dy au~lt hox krky Aijhy krmkWf qW izMdgI dy kImqI smyN qy srmwey nUM AjweIN gvwaux vwly rsqy hn; ikauNik, ies pRkwr pRwpqI kuJ vI nhI ho skxI AsMBv hY [
su`k rhI bnwspqI nUM pwxI dy ky kumlwaux qoN bcwieAw jw skdw hY; ikauNik, kudrqI jugiq iv`c mu`F qoN hI AYsI bxqr hY ik pwxI nw imly qW SwKW kumlwA jwxgIAW [ gurvwk hY : jl ibnu swK kumlwvqI, aupjih nwhI dwm ] {AMg 133}
A`g jl rhI hovy qW pwxI pw ky buJweI jw skdI hY; ikauNik, pwxI dI AYsI kudrqI pRikRqI hY [ gurbwxI iv`c pwxI dI AijhI vrqoN nUM audwhrx vjoN ieauN vriqAw hY : ijau Agin mrY jil pwieAY, iqau iqRsnw dwsin dwis ] { AM: 22}
SrIr im`tI G`ty nwl ilbiVAw hovy qW pwxI nwl Doqw jw skdw hY [ kpVy mlIn ho gey hox qW swbx imlw ky DoiqAW swP ho skdy hn [ gurvwk hn : “pwxI DoqY, auqrsu Kyh ]” mUq plIqI kpVu hoie ] dy swbUxu leIAY Ehu Doie ]” {jpu, AM: 4}
jIA-jMqW ipAwsy hox qW pwxI pI ky aunHW dI ipAws imt skdI hY, pRMqU, mn, buDI qy ic`q nUM pwxI nwl DoxW AsMBv hY [ ikauNik, ieh pwxI dI phuMc qoN bwhr hY [ ieh aus dI kudrqI pRikRqI qy pRikRAw dy ivprIq hY [ r`bI &rmwn hY : pwxI icqu n DopeI; muiK pIqY, iqK jwie ] {AM: 1240}
jIvW dI kudrqI bxqr iv`c jIB, kyvl aunHW dy Bojn nUM cbwaux iv`c shwiek hox qy AMdr lMGwaux leI hI nhIN; sgoN, ieh qW jIvW AMdrly mnoBwvW nUM pRgtwaux dw pRmuK swDn hY [ ijvyN, A`KW dyKx Aqy kMn suxn leI hn, iqvyN Awm qOr iehI mMinAW jWdw hY ik jIBw bolx leI hY [ gurvwk vI hY : “AKI dyKY, ijhvw bolY, kMnI suriq smwie ]” {AM: 138} mnoivigAwn mMndw hY ik ijhVw mnu`K glbwq nhI krdw qy monI ho ky zbwn dI kudrqI pRikRAw dw aulMGx krdw hY, aus dy AMdr mwnisk rog vjoN klpnw dI AijhI gMT bx jWdI hY, ijhVI aus leI mwnisk ASWqI dw kwrn bxI rihMdI hY [ gurbwxI dw kQn hY “monI hoie bYTw iekWqI, ihrdY klpn gwTw ]” {AM: 1003} AMn Kwx qoN pRhyj krn Aqy mOn Awidk Dwrn vwly lok, Asl iv`c EhI hn ijhVy iksy pRkwr dI pUjw-pirSTqw rUpI mmqw iv`c Psy r`bI hukm nUM jwx-bu`J ky AxgOilAW kr rhy hn : gur &rmwn hY :
bolY nwhI, hoie bYTw monI ] AMqir klp, BvweIAY jonI ]
AMn qy rhqw, duKu dyhI shqw ] hukmu n bUJY, ivAwipAw mmqw ] {AM: 1348}
ies leI r`bI rzw nUM mMn ky auhdI ikrpw dw pwqr bixAw ienswn, AwpxI loV muqwibk shij-suBwivk glbwq vI krdw hY qy cu`p vI rihMdw hY [ ikauNik, Gt bolxw vYsy vI siBAk mMinAw jWdw hY [ gurbwxI dy muFly ivAwiKAwkwr BweI gurdws jI dw kQn hY “QoVw svxw Kwvxw, QoVw bolnu gurmiq pwey[ {vwr 28 pauVI 15} pr, mn dI cu`p, itkwE AQvw SWqI leI AYsw sUJvwn gurmuK ivAkqI zbwnoN bolxw bMd krky koeI aucycI smwDI lwaux dw Xqn nhI krdw [ ikauNik, “Git Git Awpy hukim vsY, hukmy kry bIcwru ]” {AM: 37} gurvwk dI hkIkq nUM smJdw hox krky auh jwxdw hY ik hukm srUp ho ky swfy swirAW iv`c v`s irhw pBU, qdoN vI huMdw hY jdoN AsIN bol rhy huMdy hW Aqy qdoN vI huMdw hY, jdoN AsIN nhIN bol rhy huMdy [ muSkl qW iehI hY ijs qrHW dw aus dw ivAwpk srUp hY, aus nUM AsIN smJ nhI rhy Aqy imlxw chuMdy hW aus nUM ivAkqIgq rUp iv`c :
bol Abol miD hY soeI ]
js Ehu hY, qs lKY n koeI ] {AM: 340}
loV qW kyvl ieh hY ik r`bI-rzw iv`c rwzI huMidAW hr vyly aus dy dYvI guxW nUM sMBwl ky jIaUxw hI swfI jwq, swfI iezq qy swfI sMpqI bx jwey [ AsIN mUhoN EhI bol bolIey, ijhVy swnUM qy hornW nUM r`b nwl joVx vwly hox [ ijvyN gurvwk hY : bwbw bolnw ikAw khIAY ] jYsy rwm nwm riv rhIAY ] b`s ! iehI ie`k qrIkw hY ijs dI bdOlq swfy AMdr Awqimk Afolqw dw AnMd qy SWqI bxy rih skdy hn [ siqgurW ny Awpxw injI qjrbw ieauN sWJw kIqw hY :
jiq myrI, piq myrI, Dnu hir nwmu ]
sUK shj AwnMd ibsrwm ] {AM: 742}
ikauNik, swrI mwnisk ASWqI qy Sor ies g`l dw hY, jo hoieAw hY, ieh TIk nhIN [ iksy swk sbMDI jW pRvwirk mYNbr dI mOq ho geI hY, nhI sI hoxI cwhIdw cwhIdw, ieh qW zulm hY [ jo pd-pdvI, smwijk siqkwr qy Dn-sMpqI mYnUM pRwpq hY, ieh myrI Xogqw nwl AinAW hY [ pr, jykr ieh Dwrnw bx jwvy ik
“jo quDu BwvY so Blw ipAwry qyrI Amru rjwie ]” {AM: 432} qW iPr koeI rOlw hI nhIN [
qWqirk m`qIAW vWg ieMdirAwvI BogW duAwrw mn dIAW ieCwvW dI pUrqI krky mwnisk iqRpqI dw qrIkw vI r`bI rzw dy AnkUl nhIN hY [ ikauNik, kwdr dI kudrq dw ie`k At`l inXm hY ik ijQoN koeI cIz pYdw huMdI hY, AMq nUM muV jdoN Awpxy aus mUl SRoq iv`c jw smwauNdI hY, qdoN hI aus dI Btkxw mukdI hY [ ijvyN, smuMdr ’coN pwxI dIAW bUMdw vwSpIkrx rwhIN aupr auT ky b`dl bxdIAW hn Aqy iPr vrKw dy rUp iv`c DrqI ’qy igrn auprMq koeI ndI nwlw bx ky smuMdr v`l vih qurdIAW hn [ pr, aunHW nUM cYn qdoN hI AwauNdw hY, jdoN auh smuMdr iv`c lIn ho jWdIAW hn [
iqvyN hI swfy jIvW dw hwl hY [ ikauNik, “khu kbIr, iehu rwm kI AMsu ]” {AM: 871} gurvwk muqwibk AsIN swry jIv Akwl purK dI AMS hW [ies leI iqRSnw dy ADIn rih ky ieMidRAwvI Bog BogidAW mwnisk iqRpqI hoxI AsMBv hY; BwvyN, dunIAW dI swrI sMpqI swfI mlkIAq ikauN nw bx jwvy [ siqgurW ny ieh ivigAwnk rh`s hyT ilKy AMimRq bcnw iv`c ieauN KoilHAw hY :
jh qy aupijE, qhI smwno; sweI bsqu AhI ]
khu nwnk, Brmu guir KoieE; joqI joiq smhI ] {AM: 1220}

r`bI hukm kI hY, kudrq iv`c ikvyN vrqdw hY Aqy aus nUM smJ ky c`lx vwly sicAwr mnu`K jIvn vrqwrw kYsw huMdw hY, ies dI ivSyS ivAwiKAw siqgurU jI ny jpu-jI swihb dI AglI pauVI iv`c kIqI hY [ ies leI ies p`K dI ivsQwrq ivAwiKAw dw Xqn qW AsIN vI auQy hI krWgy [ pr, hux qk dI auuprokq crcw qoN jo is`tw inkl irhw hY, aus muqwibk ieQy iehI kihxw chuMdy hW ik r`bI ivDwn dy ivAwiKAwkwr hn sRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj [ ies leI gurSbd vIcwr dI rOSnI iv`c kudrqI vrqwry nUM smJ ky shjmeI jIaUxw hI ‘hukim rjweI’ c`lxw hY Aqy iehI hY nwm jpxw, nwm ismrxw, nwm ArwDxw, nwm iDAwvxw Aqy nwm dI pRwpqI ijs dI bdOlq AsIN Awpxy AMdrlI ‘kUV dI pwil’ nUM qoV ky s`icAwr ho skdy hW:
mlu kUVI nwim auqwrIAnu; jip nwmu hoAw sicAwru ]
jn nwnk, ijs dy eyih clq hih; so jIvau dyvxhwru ]2]

sRI gurU gRMQ swihb Aqy mUrqI pUjw

BwrqI lok Drm iv`c v`K v`K kudrqI SkqIAW A`g, pwxI qy hvw Awidk nUM dyvI dyviqAW dy rUp iv`c klp ky dyv-pUjw qW BwvyN vyidk kwl qoN SurU ho cu`kI sI Aqy Aijhy klpq dyvI dyviqAW dI igxqI qyqI kroV qk phuMc cu`kI sI [ pr, purwixk Xug dy pujwrI vrg (bRwhmx) ny ividAw dy blboqy Awpxy Awp nUM gurU sQwipq krn Aqy pUjw dy lwlc ADIn auprokq klpnw dI ieqnI zordwr ivAwiKAw kIqI ik aupinSd kwl dw eykSÍrvwdI AspSt isDWq vI irSIAW dy m`TW qy gRMQW dI ku`K iv`c hI d`ibAw rih igAw [ BwrqI lok bRhmw, ivSnUM qy mhyS (iSv) dy nwvW hyT klpy gey iqMn dyviqAW nUM isRStI dy krqw, Drqw qy hrqw smJdy hoey aunHW nUM Bgvwn mMn ky AvqwrW (sRI rwm qy ikRSn Awidk) qy mUrqIAW dy rUp iv`c pUjx l`gy [ ienHW dIAW klpq iesqRIAW (srsvqI, lkSmI qy pwrvqI) nUM vI dyvIAW dw drjw pRwpq ho igAw [
Asl iv`c iehI kwrx hY ik mnuKqw dy hmdrd qy mwnv-eykqw dy m`deI gurU nwnk swihb jI mhwrwj Aqy aunHW dy joiq-srUp bwkI gurU swihbwn ny lokweI nUM vyidk bhudyvvwd dy ibprvwdI mwieAw jwl ivcoN k`F ky ie`k Akwl purK inrMkwr dy lV lwaux dy idRStIkon qoN gurbwxI iv`c kyvl auprokq iqMn dyvI dyviqAW dw hI ivSyS vrnx kIqw igAw hY [ ijvyN :
guru eIsru, guru gorKu brmw, guru pwrbqI mweI ]
ArQ : (gurU nwnk swihb kihMdy hn) gurU pRmySr hI (swfy leI) iSv (eIsru) hY [ gurU prmySr hI (swfy leI) ivSnU (gorKu) qy bRhmw hY Aqy gurU hI (swfy leI) iSv jI dI vhutI pwrbqI qy ivSnU dI vhutI lSmI hY [ mweI dw ArQ hY lSmI, mwieAw dI dyvI [
siqgurU jI ny ieh vI spSt kIqw ik lokW AMdrlI su`KW dI kwmnw Aqy du`KW pRqI fr BrI ibrqI dw lwB auTWidAW, Awpxy suAwrQ dI pUrqI vwsqy hI AYsIAW hsqIAW dI klpnw kIqI hY [ ienHW dI Awpxy-Awp iv`c koeI ivSyS hoNd nhIN hY [ ismRqIAW qy Swsqr vI AijhI mwiek ibrqI iv`coN hI aupjy hn, ijnHW rwhIN pUjw dy FMg qy ieiqAwidk hor krmkWf pRcwry gey hn [ ies qrHW swry sMswr iv`c suKW dI lwlsw qy du`KW dy fr dw jzbw psr irhw hY ; ijs krky jIv jnm mrn dI Btkxw iv`c pY ky duKI ho rhy hn [ gurvwk hY :
dyvI dyvw, mUlu hY mwieAw ] isMimRiq swsq, ijMin aupwieAw ] kwmu kRoDu psirAw sMswry, Awie jwie duKu pwvixAw ]2] {gurU gRMQ swihb-AMk 129}

spSt hY ik mUrqI pUjw ie`k ibprvwdI aupwSnw pDqI hY qy pujwrI vrg ny lokW nUM AigAwnqw iv`c r`K ky Awpxy suAwrQW dI pUrqI leI ies nUM cwlU kIqw sI [ sRI gurU gRMQ swihb jI dI idRStI iv`c AijhI pUjw pDqI b`icAW dy iKfwauixAW vwlw Kyl hY, hor kuJ nhIN [ ikauNik, ijvyN b`cy Awpxy inrjIv gu`fy gu`fIAW nUM sjIv swQI smJ ky aunHW nwl h`sdy qy Kyfdy hn [ aunHW nUM Awpxy nwl KvwauNdy, iplwauNdy qy svwauNdy hn [ gu`fw tu`t Bj jwey qW mry hoey ivAkqI vWg sog mnwauNdy hn [ iksy vyly aunHW nUM Awpxw gu`fw h`sdw idKweI idMdw hY Aqy iksy vyly roNdw [ iksy vyly KuS qy iksy vyly audws [ pr, isAwixAW dI nzr iv`c ieh sB bybUJ bcpn dIAW AtptI KyfW hn [
mUrqI-pUjk krmkWfI lokW dw hwl vI auprokq iksm dy b`icAW vwlw hI huMdw hY [ ijhVy p`Qr, qWby qy ip`ql Awidk dIAW mUrqIAW rUp iKfwauixAW nUM Bgvwn dw swKSwq srUp mMn ky aus dI pRsMnqw leI keI FMgW nwl aunHW dI pUjw-BgqI krdy hn [ b`icAW dy gu`fy gu`fIAW vWg aunHW nUM vI AwpUM Qwpy Bgvwn keI vwr h`sdy, pRsMn huMdy qy nrwz huMdy jwpdy hn [ auh Awpxy imQy hoey BgvwnW dIAW mUrqIAW nUM gulwb jl nwl ieSnwn krvw ky aunHW nUM keI pRkwr dy rySmI kpiVAW qy gihixAW nwl iSMgwrdy hn [ aunHW nUM nrm g`idAW ’qy svwauNdy hn [ AYsy inrizMd BgvwnW dI ausqiq iv`c au~cI au~cI gwauxw qy aunHW dw crnwimRq pIxw Awpxw prm Drm smJdy hn [ grmIAW iv`c mUrqI leI p`Kw Aqy SrdIAW iv`c hItr Awidk lgwauxw vI nhIN Bu`ldy [ kiQq Drm-krm kridAW auh Bu`l hI jWdy hn ik mnu`KI BweIcwry dy bhuq swry AYsy lok vI hn, ijnHW pws do fMg dI rotI Aqy nMgyz F`kx leI kpVy vI nhIN hn qy Awpxy AYsy BYx BrwvW pRqI vI aunHW dw koeI Prz hY [
izkr hY ik clwkI nwl ividAw qoN hIxy r`Ky BwrqI smwj dy AwpUM gurU bx bYTy ie`k bRwhmx pUjwrI ny cVHq dy lwlc iv`c Awpxy Gr iv`c hI Cotw ijhw mMdr bxw ky ivSnUM Bgvwn dI mUrqI r`K leI [ auh in`q suBw Swm sMiDAw vyly SrDwlUAW nwl iml ky mUrqI dI ivDIvq pUjw krdw hoieAw Bjn kIrqn kry ; pr, Awpxy qy pirvwr dy Kwx pihnx leI rotI qy kpVw XjmwnW dy GroN mMg ky ilAwvy [ pwKMf pRhwrk qy mwnv ihqkwrI gurU nwnk swihb jI mhwrwj ny Bgvwn dy ies ByKI Bgq dw ivhwr q`ikAw qy mwnvI smwj nUM jwgrUk krn dy ierwdy nwl hyT ilKy kRWqIkwrI bcn kIqy ; ijnHW dw swrMS ieh hY ik mUrqI pUjw ie`k AMDivSvwS hY qy ies AMDpuxy dI kudrqI szw ieh imldI hY ik AYsw BweIcwrw hor AigAwnI huMdw jWdw hY [ pwvn slok hY :
slok mhlw 1 ] Gir nwrwiexu, sBw nwil ] pUj kry, rKY nwvwil ] kuMgU, cMnxu, Pul cVwey ] pYrI pY pY, bhuqu mnwey ] mwxUAw, mMig mMig pYn@Y Kwie ] AMDI kMmI, AMD sjwie ] BuiKAw dyie, n mridAw rKY ] AMDw JgVw, AMDI sQY ]1] (pMnw 1241)
ArQ:— (bRwhmx Awpxy) Gr ivc bhuq swrIAW mUrqIAW smyq TwkrW dI mUrqI AsQwpn krdw hY, aus dI pUjw krdw hY, aus ƒ ieSnwn krWdw hY; kysr cMdn qy Pu`l (aus mUrqI dy A`gy) Byt Drdw hY, aus dy pYrW auqy isr r`K r`K ky aus ƒ pRsMn krn dw jqn krdw hY; (pr rotI k`pVw hor) mnu`KW qoN mMg mMg ky KWdw qy pihndw hY [
AigAwnqw vwly kMm kIiqAW (iehI) szw imldI hY ik hor AigAwnqw vDdI jwey, (mUrK ieh nhIN jwxdw ik ieh mUrqI) nwh Bu`Ky ƒ kuJ dy skdI hY nwh (Bu`K-mrdy ƒ) mrnoN bcw skdI hY [ (iPr BI mUrqI-pUjk) AigAwnIAW dI sBw ivc AigAwnqw vwlw ieh lMmw gyV quirAw hI jWdw hY (Bwv, iPr BI lok A`KW mIt ky pRBU ƒ C`f ky mUrqI-pUjw krdy hI jw rhy hn) [
hzUr ny pMjvyN jwmy hor vI spSt l&jW iv`c mUrqI pUjw dw KMfx kridAW hyT ilKy bcn kIqy :
jo, pwQr kau khqy dyv ] qw kI ibrQw hovY syv ] jo, pwQr kI pWeI pwie ] iqs kI Gwl, AjWeI jwie ]1] Twkuru hmrw, sd bolµqw ] srb jIAw kau, pRBu dwnu dyqw ]1] rhwau ]{gurU gRMQ swihb AMk 1160}
ArQ :—swfw Twkur sdw boldw hY, auh pRBU swry jIvW ƒ dwqW dyx vwlw hY [1[rhwau[jo mnu`K p`Qr (dI mUrqI) ƒ r`b AwKdy hn, auhnW dI kIqI syvw ivArQ jWdI hY [ jo mnu`K p`Qr (dI mUrqI) dy pYrIN pYNdy hn, auhnW dI imhnq AjweIN clI jWdI hY [1[
Aijhy mUrqI pUjk pMfy-pUjwrIAW qy aunHW dy ipCl`g lokW nUM vyK ky hI Bgq kbIr swihb jI ny hyT ilKy vwk khy sn, ijhVy hzUr gurU nwnk swihb jI dI imhrbwnI sdkw sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy ieauN sMBwly hoey hn :
mwQy iqlku, hiQ mwlw bwnW ] logn, rwmu iKlaunw jwnW ]” {AMk 1158}
aunHW qW ieQoN q`k AwiKAw hY ik pMifqW dy ip`Cy l`gw hoieAw swrw jgq p`Qr dI mUrqI ƒ prmysr imQ irhw hY qy ies dI pUjw kr irhw hY [ ijnHW mnu`KW ƒ ieh i^Awl bixAw hoieAw hY ik p`Qr ƒ pUj ky auh prmwqmw dI BgqI kr rhy hn auh fUMGy pwxIAW ivc fu`by smJo ; ijQoN auhnW dw koeI Qhu-pqw hI nhIN l`gxw :
kbIr pwhnu prmysuru kIAw, pUjY sBu sMswru ]
ies Brvwsy jo rhy, bUfy kwlI Dwr ] { gurU gRMQ swihb-AMk 1371}
gurieiqhws dy mu`Fly soimAW ivcoN gurU-kwl dI ie`k ilKq ‘dibsqwin mzwhb’ ’qy ADwirq gurU nwnk dy AkwlI guris`KW dI gurmiq isDWqW pRiq idRVHqw qy juArq dw ie`k bhuq pRmwx pRcilq hY [ izkr hY ik sRI gurU hirgobMd swihb dy vkq kIrqpur swihb nyVy iklHybMd phwVW dI tIsI au~qy bxy nYxw dyvI dy mMdr dI mUrqI dw kwl dI mwr nwl iksy qrHW QoVw ijhw n`k Bur igAw [ pqw nhIN iksy pujwrI pwsoN kuJ v`j ky tu`t igAw jW iksy Srwrq nwl qoV id`qw [ pr, pujwrIAW ny rOlw pw id`qw ik gurU ky is`K dyvI dw n`k qoV gey hn [ ikauNik, gurU swihbwn qy aunHW dy syvk is`K phwVIAW nUM mhySw hI gurbwxI dy pRmwxW ’qy dlIlW nwl bu`q-pRsqI qoN hoVdy rihMdy sn [ bRwhmx pujwrIAW nUM ieh g`l bVI c`uBdI sI [ ies leI auh is`KW nUM iksy nw iksy p`KoN Gyrn qy dbwaux dIAW swjSW rcdy rihMdy sn [
ie`k pujwrI ny auprokq Gtnw leI BweI BYrau nwm dy is`K nUM zuMmyvwr TihrwieAw [ jdoN iensw& leI phwVI rwijAW dI sBw bYTI qW BweI BYrau nw AwiKAw, “ inAw krnw quhwfw Prz hY [ mMn lE ik jy mYN dyvI dy bu`q dw n`k BMinAw hY qW mYN mujrm hW qy dyvI myrI mu`deI hY [ pujwrI qW kyvl gvwh hY qy auh JUTw vI ho skdw hY [ ies leI AsUl muqwibk pihloN qusIN mu`deI dw ibAwn lvo [ aus nUM pu`Co ik nukswn mYN phuMcwieAw hY jW iksy hor ny ?”
swry phwVI rwj-m`d qy gu`sy iv`c boly “ ieh kYsw byvkU& hY [ kdy dyvI vI bol skdI hY ?” ieh sux ky BweI BYrau ny muskrWidAW hoieAW DIrj qy dlyrI nwl AwiKAw “ ieh qW sw& hI spSt hY ik mUrK kOx hY ? zrw soco ! ijhVI dyvI bol ky Awpxw iensw& nhIN lY skdI, jo Awpxw Awp bcw nhIN skdI, auh kwl dI mwr qoN qhwnUM ikvyN bcweygI ? auh qhwnUM ikvyN qwrygI ? gurU nwnk swihb jI s`c hI &urmwieAw hY :
mÚ 1 ] ihMdU mUly BUly, AKutI jWhI ] nwrid kihAw, is pUj krWhI ] AMDy guMgy, AMD AMDwru ] pwQru ly pUjih, mugD gvwr ] Eih, jw Awip fuby ; qum, khw qrxhwru ? ]2] {pMnw 556}
ArQ :—ihMdU au~kw hI Bu`ly hoey KuMJy jw rhy hn, jo nwrd ny AwiKAw auhI pUjw krdy hn, iehnW AMinHAW guMigAW vwsqy hnyrw Gup bixAw ipAw hY (Bwv, nwh ieh shI rsqw vyK rhy hn qy nwh mUMhoN pRBU dy gux gwauNdy hn), ieh mUrK gvwr p`Qr lY ky pUj rhy hn [(hy BweI ! ijnHW p`QrW ƒ pUjdy hau) jdoN auh Awp (pwxI ivc) fu`b jWdy hn (qW auhnW ƒ pUj ky) qusI (sMswr-smMudr qoN) ikvyN qr skdy hau ?
kuJ lok suAwl KVw krdy hn ik jdoN AkwlpurK srb ivAwpk hY qW iksy mUrqI iv`c auh ikauN nhIN mMinAw jw skdw ? auqr hY : mUrqI iv`c jW iksy ivsyS mMdr msijd iv`c mMnx vwlw srb-ivAwpk nhIN dyKdw [ ikauNik, jy auh srb-ivAwpk dyK irhw hovy qW aus nUM iksy ie`k ivsyS mUrqI jW sQwn Bwlx dI loV nhIN rihMdI [ auh qW iPr Bgq bwbw rwmwnMd jI vWg kUk au~Tdw hY :
kq jweIAY ? ry ! Gr lwgo rMgu ] myrw icqu n clY, mnu BieE pMgu ]1]
iehI kwrn hY ik Bgq kbIr swihb jI nUM kihxw ipAw ik AkwlpurK nUM kyvl mUrqI qy msijd iv`c mMnx vwly ihMdU qy muslmwn dovyN hI AslIAq qoN Btky hoey hn :
Alhu, eyku msIiq bsqu hY ; Avru mulKu, iksu kyrw ? ] ihMdU, mUriq nwm invwsI ; duh mih, qqu n hyrw ]1] {gurU gRMQ swihb-AMk 1349}
sI gurU Arjn swihb jI mhwrwj ny ieh vI spSt kIqw hY ik Bgq DMnw jI gurmuK sMq-jnW dI sMgq krdy hoey AkwlpurK iv`c lIn hoey ; nw ik iksy bRwhmx v`loN id`qy gey p`Qr dy Twkur dI pUjw krky [ aunHW dw srl vwk hY :
DMnY, Dnu pwieAw DrxIDru ; imil jn sMq, smwinAw ]4]1] (gurU gRMQ swihb – AMk 487)
hux qk dI vIcwr qoN spSt hY is`K Drm qy mUrqI pUjw dw Awps iv`c koeI myl nhIN hY [ ikauNik, is`KI iv`c ihMdU mq dI AijhI bckwnI jVH pUjw ivvrijq hY [ siqgurU sUrmy sRI gurU nwnk swihb jI mhwrwj ny Awpxy mu`Fly aupdyS (mUl mMqr) iv`c AkwlpurK dw guxwqimk srUp icqrx dw Xqn kridAW ‘AkwlmUriq’ dy r`bI ivSySx duAwrw Avqwrvwd qy mUrqI pUjw smyq hryk iksm dI bu`qpRsqI dIAW mu`FoN hI jVHW v`F id`qIAW sn [ ies AlOikk pd dI ivAwiKAw kridAW pdm-BUSn fwktr BweI vIr isMG jI ilKdy hn :
“ so ‘Akwl mUriq’ isvw ‘<> siq nwmu krqwpurK’ dy koeI hor nhIN [ ies leI ‘AkwlmUriq’ kihx qoN kwgz ik kpVy ik kMDW ’qy icqrIAW mUrqW, p`Qr ’qy aukrIAW qy DwqUAW iv`c FwlIAW mUrqIAW, mwqw dy audr aupjIAW swDwrn ik cmqkwrI sUrqW qy AmUrq AidRSÎ hsqIAW cwhy ikqnIAW v`fIAW hox ; ies mUl mMqR dy lkS hox qoN vrijq ho geIAW [”
ikauNik, Akwl mUriq dw l`Cx hI ieh hY ik auh mUriq (hsqI) sdIvI hY [ auh kwl c`kR dy ADIn tuu`tdI, B`jdI qy F`TdI nhIN Aqy nw hI iksy hor FMg nwl nws huMdI hY [ ‘jpu’jI iv`c “QwipAw nw jwie, kIqw n hoie ] Awpy Awip inrMjnu soie ]” dw Purmwn krky ieh vI spSt kr id`qw hY ik AkwlpurK mieAwvI pRBwvW qoN aucyrw hY [ ikauNik, auhdI inrMkwrI hsqI inrol Awpxy Awp qoN hI kwiem hY [ nw auh AvqwrW dy rUp iv`c iksy ivAkqI v`loN b`icAW vwg pYdw kIqw jw skdw hY Aqy nw hI mMdrW iv`c bu`q-qrwSW duAwrw GV ky mUrqIAW vWg mMdrW iv`c sQwipq kIqw jw skdw hY [
Bwrq dw ilKqI ieiqhws Aqy pRwcIn ihMdU mMdrW qy rwj mihlW dy sYNkVy KMfrwq, ies hkIkq dy gvwh hn ik ATwrHvIN sdI ivKy AkwlmUriq dy pujwrIAW Aqy siq sRI Akwl dy jYkwry guMjwaux vwly isMG srdwrW dI shwieqw nwl mhwrwjw rxjIq isMG dI AgvweI iv`c ^wlseI rwj dI sQwpnw hox qoN pihlW mMdrW iv`c BgvwnW dy qOr ’qy pUjIAW jwx vwlIAW mUrqIAW Arb dy bu`q-iSkn muslmwn hmlwvrW v`loN tu`tdIAW qy B`jdIAW rhIAW Aqy dIvwrW aupr au~krIAW vI kwl dI kudrqI mwr kwrn smW pw ky sihjy sihjy JVdIAW geIAW [ ies pRkwr iSlp klw dy Adu`qI nmUny vI Alop huMdy gey [ mUrqIAW dy rUp iv`c sQwipq hoey Bgvwn nw Awp bcy qy nw hI aupwSkW nUM bcw sky [
gurSbd rqnwkr mhwnkoS iv`c ‘somnwQ’ dy AMdrwz ’c iliKAw hY : somnwQ dy mMdr iv`c pMj gz dI au~cI iSv mUrqI BI sI, ijs nUM mihmUd gznvI ny sMn 1024 iv`c qoV ky cwr toty kr id`qw [ do tukVy qW aus ny gznI Byjy, ijnHW ivcoN ie`k msijd dI pOVI iv`c Aqy dUjw kcihrI Gr dI pOVI iv`c jiVAw (ijQoN lok AMdr AwauNdy sn) Aqy do tu`kVy mdIny Byj id`qy [
mwnv-ihqkwrI gurU bwby nwnk dI soc qW ieh sI ik bu`qpRsqI mnuK dI AmlI surq ivcoN mUloN hI inkl jwxI cwhIdI hY [ ikauNik, ieh mwnvI surq iv`c jVHqw pYdw krdI hoeI aus nUM iK`c ky pdwrQk ql qy lY AwauNdI hY Aqy ie^lwk dI dYvI bxqr nUM kmzor kr idMdI hY [ ikauNik, AYsw mnuK haumY qy suAwrQ v`s duinAwvI idRStI iv`c bxy hoey Awpxy JUTy iemyj (bu`q) nUM kwiem r`Kx leI nIvyN qoN nIvW kMm krn leI vI iqAwr ho jWdw hY [ Asl iv`c iehI kwrx sI ik mUrqI pUjk bRwhmx bRwhmxW nUM gurU bwbw nwnk vI ArbI hmlwvrW vWg bu`q-iSkn hI jwipAw, ijhVw qlvwr dI QW ivcwr dI vrqoN kr irhw sI [ pujwrI AMdroN fr rhy sn ik qlvwr dy zor nwl sQUl rUp iv`c qoVy hoey bu`qW dI QW qW pUjw leI nvyN bu`q r`Ky jw skxgy ; pr, jykr ivcwrDwrw dy blboqy lokW dy idl-idmwg iv`coN bu`q pRsqI ^qm ho geI qW iPr lokW nUM lu`tx dw hor koeI cwrw nhIN rih jweygw [ Ajoky dOr iv`c vI ibprvwdI pujwrI vrg v`loN gurmiq ivcwrDwrw dw ivroD iesy kwrx ho irhw hY [
pr, du`K nwl du`K nwl ilKxw pY irhw hY ik Aijhy kRWqIkwrI qy AmIr ivrsy dy mwlk guris`KW dw hwl hux ieh hY ik gurbwxI dy isDWqk boD qoN s`Kxy hox krky AigAwnqw v`s auh fyrw-numw gurduAwirAW, GrW Aqy dukwnW iv`c gurU swihbwn dIAW klpq qsvIrW qy dMBI fyrydwrW dIAW PotoAW swhmxy m`Qy tyk rhy hn [ id`lI dy gurduAwrw sIsgMj qy rkwbgMj swihb vrgy keI ieiqhwsk gursQwnW ivKy sRI gurU gRMQ swihb jI mhwrwj dy isMGwsxI QiVAW hyT BoirAW iv`c gurU swihbwn dIAW mugl icqRkwrW v`loN mugl bwdSwhW dy lbW-k`t rUp iv`c bxweIAW PotoAW sony dy PrymW iv`c mVH ky itkweIAW hoeIAW hn [ kuJ mhMq-numw AmIr ivAkqIAW v`loN aunHW dI ivSyS bRwhmxI FMgW nwl pUjw kIqI jWdI hY [ Awm lokW dy m`Qw tykx leI golkW dw ieMqjwm vI kIqw hoieAw hY [ AijhIAW mnGVq qsvIrW qy bu`q-numw mUrqIAW gurduAwirAW dy stwlW ’qy Awm vycIAW jw rhIAW hn [ jy koeI gRMQI pRcwrk ivroD krdw hY qW auh AmIr tolw votW dy shwry bxy kmytI dy AhudydwrW pwsoN aus nUM nOkrI qoN br^wsq krvw idMdw hY [
bhuq swry sMprdweI is`K fyirAW iv`c AkwlmUrqI isDWq dy au~lt sRI gurU gRMQ swihb jI dI brwbrI qy gurU swihbwn dI qsvIrW r`KIAW jw rhIAW hn [ gytW ’qy gurU swihbwn dy v`fAkwrI bu`q lgwey hoey hn [ mUrqI pUjk bRwhmxW vWg hI dIvy bwl ky AwrqIAW kIqIAW jw rhIAW hn [ ‘………lwvhu Bog hir rwie ]” gurvwk dI Zlq vrqoN kridAW pMQk ivDwn dy ivprIq mUrqIAW vWg sRI gurU gRMQ swihb jI nUM kVwh pRSwd Aqy hor pdwrQW dy Qwl pros ky Bog lgwey jw rhy hn [ Sbd srUp siqgurU jI dI syvw sMBwl dy sur`iKAq sQwn (ijs nUM hux suKAwsn sQwn jW s`cKMf ikhw jwx l`g ipAw hY) ivKy SrdIAW iv`c hItr Aqy grmIAW iv`c kUlr qy eyAr-kMfISnr lgwey jWdy hn [ ies kwrn BwvyN keI QweIN A`g lgx nwl pwvn bIVW dy sVx Aqy slHwb nwl ijldW glx dIAW mMdBwgIAW GtnwvW vI vwpr jWdIAW hn [ pr, mUrqI pUjw vwlw ibprvwdI pRBwv ieqnw vD igAw hY plMG au~pr ie`k pwsy isrhwxy vI itkwey jWdy hn [ keI fyrydwrW v`loN dwqxW, kCihry qy qOlIey vI r`Ky jWdy hn [ jd ik ‘is`K rihq mrXwdw’ iv`c Aijhy ivSyS sQwn bnwaux dw koeI ivSyS AwdyS nhIN hY [ jykr iehI hwl irhw qW k`l nUM koeI AMD AigAwnI mUrqI pUjk bRwhmx pujwrIAW qoN A`gy lMGidAW spYSl bwQrUm vI bxw dyvy qW kI AwKWgy ?
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr dw muK Prz sI ik auh is`K sMgqW nUM jwgrUk krky Aijhy ibprvwdI krmkWfW nUM rokx leI dyS ivdyS dIAW is`K sMsQwvW dI AgvweI krdI [ pr, mMdy BwgW nUM ^wlsw pMQ dI ies SRomxI jQybMdI dw rwjsIkrn hox krky AwgUAW v`loN vot nIqI qihq auprokq iksm dy gur-sQwnW qy fyirAW pRqI koeI AYkSn nhIN ilAw jw irhw [ sgoN ies dy au~lt ijhVw vI koeI ivAkqI jW sMsQw ^wlsy dI inrmlqw qy inAwrypn nUM iDAwn iv`c r`K ky Aijhy ibprI krmkWfW pRqI kOm nUM jwgrUk krn dw audm krdw hY ; aus nUM pMQ ’coN Cykx dIAW DmkIAW dy ky cu`p krwaux dw Xqn kIqw jWdw hY [ jd ik SRomxI kmytI v`loN prkwSq ‘is`K rihq mrXwdw’ iv`c iksy nUM pMQ iv`coN Cykx vrgw koeI kTor inXm nhIN hY Aqy ‘Akwl mUriq’ dy isDWq dI rOSnI iv`c mUrqI pUjkW vrgy krmkWfW nUM mnmiq d`s ky roikAw vI igAw hY [
ies leI SIGrqw sihq AiqAMq loV hY ik smUh is`K sMgqW gurbwxI iv`c pRgtwey gurmqI isDWqW nUM smJx dw Xqn krn [ ies leI mSInvq pwTW dI QW Akwl purK v`loN pRo. swihb isMG jI qoN ilKweI gurbwxI stIk ‘sRI gurU gRMQ swihb drpx’ dIAW ds poQIAW nUM ivcwr sihq pVHx [ vDyry nhIN qW Gt qoN Gt BweI kwnH isMG nwBw dy ricq gurmq mwrqMf (dovyN Bwg) Aqy ‘is`K rihq mrXwdw’ dI kyvl 32 pMny dI CotI jyhI pusqk Av`S pVHn [ ies pusqk dy pMnw 13 au~qy gurduAwry dy pRkrx hyT AYsIAW ivDwnk DwrwvW AMikq hn, ijnHW nUM iDAwn iv`c r`K ky AsIN mUrqI-pUjk bRwhmxI krmkWfW qoN bc skdy hW [ ijvyN :
(s) DUp jW dIvy mcw ky AwrqI krnI, Bog lwauxw, joqW jgwauxIAW, t`l KVkwauxy Awid krm gurmiq Anuswr nhIN [ hW, sQwn nUM sugMiDq krn leI Pu`l, DUp Awid sugMDIAW vrqxIAW ivvrijq nhIN [ kmry AMdr rOSnI leI qyl, GI jW momb`qI, ibjlI, lYNp Awid jgw lYxy cwhIdy hn [
(h) sRI gurU gRMQ swihb jI dy vwkr (qu`l) iksy pusqk nUM AsQwpn nhIN krnw [ gurduAwry iv`c koeI mUrqI pUjw jW gurmiq dy ivruD koeI rIqI jW sMskwr nw hovy, nw hI koeI Anmq dw iqauhwr mnwieAw jwvy [ hW, iksy mOky jW iekqRqw nUM gurmiq dy pRcwr leI vrqxw AXog nhIN [
(k) sRI gurU gRMQ swihb jI dy pMGUVy dy pwivAW nUM muTIAW BrnIAW, kMDW jW QiVAW qy n`k rgVnw jW mu`TIAW BrnIAW, mMjI swihb hyTW pwxI r`Kxw, gurduAwirAW iv`c mUrqIAW bnwxIAW jW rKxIAW, gurU swihbwn jW is`K bzurgW dIAW qsvIrW A`gy m`Qy tykxy mnmiq hn [
ikauNik, gurbwxI dy mu`Fly ivAwiKAwkwr BweI gurdws jI spSt kIqw hY ik is`KW leI gurU dI mUrq, gurU dw Sbd hY [ swD sMgq iv`c iml ky gurbwxI pVHxw suxnw qy ivcwrnw hI gurU mUrqI dw drSn hY :
gur mUriq guru sbdu hY, swDsMgiq imil AMimRq vylw[(vwr 24 pauVI 11)
iesy leI ‘sRI gurU gRMQ swihb drpx’ dy dUrdrSI krqw pRo. swihb isMG jI hurW sRI gurU nwnk swihb jI mhwrwj dI pMjvIN jnm SqwbdI vyly SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI nUM sucyq kIqw sI ik gurU swihb jI koeI klpq qsvIr nw bxvweI jwvy [ ikauNik, ieh BivK iv`c is`KI leI Gwqk is`D hoeygI [ pr, swfy cODrI lwxy ny koeI pRvwh nw kIqI [ is`tw swfy swhmxy hY [ AwE ! hux vI sMBlIey qy ijhVy pMQ-drdI ivdvwn qy jQybMdIAW is`K jgq nUM ‘ibprn kI rIq’ pRqI jwgrUk krn dw auprwly kr rhy hn, aunHW dw qn, mn qy Dn nwl sihXog krIey [ ikauNik, fu`ly byrW dw Ajy ivgiVAw kuJ nhIN [ pr, hor dyr kIqI qW lBxw hI kuJ nhIN [

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਖੇ ‘ਰਾਮ’ ਨਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
ਜੁਗੋ-ਜੁਗ ਅਟੱਲ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਖੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਗੁਣ-ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਨਾਮ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ‘ਰਾਮ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਗੁੜ੍ਹ-ਭੇਦ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਤੇ ਸਮਝਾਉਣਾ ਅਤਿ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਚਲ ਰਹੇ ਅਜੋਕੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁੱਝ ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੁਆਰਥੀ ਆਗੂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚਲੇ ‘ਰਾਮ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ-ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਤਰੇਤੇ ਜੁਗ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਅਯੁਧਿਆ-ਪਤੀ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਦੀ ਉਪਾਸ਼ਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦੱਸ ਕੇ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰਦਿਆਂ, ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਸੁਆਰਥੀ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਐਸੇ ਨਾਮ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਅਨੇਕ ਅਰਥ ਰਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ‘ਗੋਰਖ’ ਪਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਰਤੀਬ-ਵਾਰ ਜੋਗੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਹੈ।
੧-ਗੋਰਖ ਪੂਤੁ ਲੋਹਾਰੀਪਾ ਬੋਲੈ…॥ (ਪੰਨਾ ੯੩੯)
੨-ਗੁਰੁ ਈਸਰੁ, ਗੁਰੁ ਗੋਰਖ ਬਰਮਾ…॥ (ਪੰਨਾ ੨)
੩-ਗੋਰਖ ਸੋ, ਜਿਨਿ ਗਇ ਉਠਾਲੀ …॥ (ਪੰਨਾ ੮੭੭)
ਅਥਵਾ
-ਉਪਰਿ ਗਗਨੁ, ਗਗਨ ਪਰਿ ਗੋਰਖੁ, ਤਾ ਕਾ ਅਗਮੁ ਗੁਰੁ ਪੁਨਿ ਵਾਸੀ॥ (ਪੰਨਾ ੯੯੨)
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਐਸਾ ਨਹੀ, ਸਗੋਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਈ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਅਸੁਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ-ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਰਾਖਸ਼ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਬਿਸ਼ਨ, ਸ਼ਿਵ, ਬੱਕਰਾ ਤੇ ਬੱਦਲ। ਸ਼ਿਵਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦੇਵੀ, ਪਰਮ-ਸ਼ਕਤੀ, ਗਿੱਦੜੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅਰਥ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਵਾਨ ਪੁਰਸ਼ ਪ੍ਰਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਯਥਾਰਥ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।
ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਸ਼ਟ ਦਾ ਜੋ ਨਾਮ ਕਲਪਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਉਹੀ ਅਰਥ ਰਹੇ, ਇਹ ਕੋਈ ਨਿਯਮ ਨਹੀ ਹੈ। ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਉਪਾਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਮਤ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਮਨੂੰ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਸਿਮ੍ਰਤੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਧਿਆਂਇ ਦੇ ੧੦ਵੇਂ ਸਲੋਕ ਵਿੱਚ ਨਾਰਾਇਣ ਦਾ ਅਰਥ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ – (ਨਾਰ) ਜਿਸ ਦਾ ਜਲ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਨਾਰਾਇਣ, ਪਰ ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:
ਨਾਰਾਇਣ (ਪ੍ਰਭੂ) ਸਭ ਮਾਹਿ ਨਿਵਾਸ॥ (ਪੰਨਾ-੮੬੮)
ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਮੌਲਾ (ਮਉਲਾ) ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮੁਕਤੀ-ਦਾਤਾ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ। ਪਰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਮੌਲਣਾ ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ ਕਥਨ ਕੀਤਾ ਹੈ-
ਸੋਈ ਮਉਲਾ, ਜਿਨਿ ਜਗੁ ਮੳਲਿਆ, ਹਰਿਆ ਕੀਆ ਸੰਸਾਰੋ॥ (ਪੰਨਾ-੨੪)
ਸੋ, ਇਸ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀ ਕਿ ਜਿਥੇ ਕਿਤੇ ‘ਰਾਮ’ ਪਦ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਉਸ ਦਾ ਅਰਥ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਹੋਵੇ। ‘ਰਾਮ’ ਸ਼ਬਦ ਧਾਰਮਿਕ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਿਆਂ ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬਾਂ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਪਦ ਅਰਥ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਧਾਰਨ ਰੀਤੀ ਨਾਲ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਚੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਨਾਮ ਆਪਣੇ ਇਸਟ ਲਈ ਕਹੇ ਅਤੇ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੁ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਜਗਿਆਸੂ-ਜਨ ਦੀ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਤੜਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਦਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ‘ਮੁਰਾਰੀ’ ਤੇ ‘ਸਾਰਿੰਗਪਾਣੀ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੇਵ ਦੇ ਮੁਬਾਰਕ ਬਚਨ ਹਨ:
ਤੇਰਾ ਮੁਖੁ ਸੁਹਾਵਾ ਜੀਉ ਸਹਜ ਧੁਨਿ ਬਾਣੀ॥ ਚਿਰੁ ਹੋਵਾ ਦੇਖੇ ਸਾਰੰਗਪਾਣੀ॥
ਧੰਨੁ ਸੁ ਦੇਸ ਜਹਾਂ ਤੂੰ ਵਸਿਆ, ਮੇਰੇ ਸਜਣ ਮੀਤ ਮੁਰਾਰੇ ਜੀਉ॥ (ਪੰਨਾ-੯੬)
ਇਸੇ ਤਰਾਂ ‘ਰਾਮ’ ‘ਰਘੁਨਾਥ’ ਅਤੇ ‘ਗੋਪਾਲ’ ਸ਼ਬਦ ਅਕਾਲ-ਬੋਧਕ ਆਏ ਹਨ। ਪਾਵਨ ਪੰਕਤੀਆਂ ਹਨ- (ੳ) ਪ੍ਰਹਲਾਦ ਕਹੈ ਸੁਨਹੁ ਮੇਰੀ ਮਾਇ॥ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਨ ਛੋਡਾ ਗੁਰਿ ਦੀਆ ਬੁਝਾਇ॥ (ਪੰਨਾ-੧੧੩੩) (ਅ) ਪ੍ਰਹਲਾਦ ਕਾ ਰਾਖਾ ਹੋਇ ਰਘੁਰਾਇਆ॥ (੧੧੩੩)
(ੲ) ਮੇਰੀ ਪਟੀਆ ਲਿਖਿ ਦੇਹੁ ਸ੍ਰੀ ਗੋਪਾਲ॥ (ਪੰਨਾ-੧੧੯੪)
ਹੁਣ ਜੇਕਰ ਉਪਰੋਕਤ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਕਰਣ ਨੂੰ ਪਾਸੇ ਰਖ ਕੇ ਪਦ ਅਰਥ ਦਸ਼ਰਥੀ ਰਾਮ ਅਤੇ ਯਸੁਧਾ-ਸੁਤ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਹ ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਹਲਾਦ ਦੀ ਰਖਿਆ ਵੇਲੇ ਤਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪੈਦਾ ਵੀ ਨਹੀ ਸਨ ਹੋਏ।
ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਟੇਕ ਏਕ ਰਘੁਨਾਥ’ ਦਾ ਅਰਥ ਵੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਹੈ, ਦਸ਼ਰਥ ਪੁਤਰ ‘ਰਾਮ’ ਨਹੀ। ਕਿਉਂਕਿ
“ਰਾਮ ਗਇਓ ਰਾਵਨ ਗਇਓ” ਬਚਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰੀਰ ਧਾਰੀ ਰਾਮ ਬਿਨਸਨਹਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਇਸ਼ਟ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ।
ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬਾਂ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ-ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਉਂ ‘ਰਾਮ’ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:
ਸਾਧੋ ਇਹ ਤਨ ਮਿਥਿਆ ਜਾਨਉ॥ ਯਾ ਭੀਤਰਿ ਜੋ ਰਾਮੁ ਬਸਤੁ ਹੈ ਸਾਚੋ ਤਾਹਿ ਪਛਾਨੋਂ॥ (ਪੰਨਾ-੧੧੮੬)
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਖੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ‘ਰਾਮ’ ਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ, ਚਿੰਤਨ ਤੇ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਾਂ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਇਹ ਪਦ ਸਰਬ ਵਿਆਪੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਰਾਗ ਸਾਰੰਗ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਭਈਆ ਆਖ ਕੇ ਨਾਮ ਜਪਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ‘ਰਾਮ’ ਨਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਵੀ ਸੱਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਖਿਆ ਕਿ ਭਾਈ! ਅਸੀਂ ਉਸ ਰਾਮ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਣ ਲਈ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਹੜਾ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਮ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਰਥਾਤ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਗੁਰਵਾਕ ਹੈ:
ਜਪਿ ਮਨ ਸਿਰੀ ਰਾਮੁ॥ ਰਾਮ ਰਮਤ ਰਾਮੁ॥ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਸਰਬਗੇ॥ ੧॥ ਰਹਾਉ॥ (ਪੰਨਾ-੧੨੦੨)
ਪੰਚਮ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਚਨ ਤਾਂ ਕੋਈ ਭੁਲੇਖਾ ਹੀ ਨਹੀ ਰਹਿਣ ਦਿੰਦੇ-
ਰਮਤ ਰਾਮੁ ਸਭ ਰਹਿਉ ਸਮਾਇ॥ ੧॥ (ਪੰਨਾ-੮੬੫)
ਅਥਵਾ
ਰਮਤ ਰਾਮੁ ਘਟ ਘਟ ਆਧਾਰ॥ ਪੰਨਾ-੮੯੭)
‘ਰਾਮ’ ਨਾਮ ਗੁਰੂ-ਸਾਹਿਬਾਂ ਜਾਂ ਭਗਤ-ਜਨਾਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਰਾਜਾ ਦਸਰਥ ਦੇ ਬੇਟੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਹੈ, ਉਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੀਨ-ਦਸ਼ਾ ਦਾ ਹੀ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਜਾਂ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਹੀ ਕੀਤੀ। ਕਿਉਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮ-ਸਿਮਰਣ ਤੇ ਉਪਾਸ਼ਨਾ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਰਖਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੈਸੀ ਹਸਤੀ ਦਾ ਤੁਸੀਂ ਚਿੰਤਨ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਸਹਜੇ ਸਹਜੇ ਉਹਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋ। ਗੁਰਵਾਕ ਹੈ: ਜੈਸਾ ਸੇਵੈ ਤੈਸੋ ਹੋਇ॥ (ਪੰਨਾ-੨੨੩)
ਪਰ ਜੋ ਹਸਤੀ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਝੂਰਦੀ, ਅਸਮਰਥਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਦੀ, ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪੂਕਾਰਦੀ ਮੋਹਾਤੁਰ ਹੋਈ ਵਿਆਕੁਲ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਰੌਂਦੀ ਕਰਲਾਂਦੀ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਦੀ ਉਪਾਸ਼ਨਾ; ਉਪਾਸ਼ਕ ਨੂੰ ਅਡੋਲਤਾ, ਨਿਰਭੈਤਾ ਤੇ ਸਦੀਵੀ-ਵਿਗਾਸ ਕਿਵੇਂ ਬਖਸ਼ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਕਟ-ਰਹਿਤ ਅਵਸਥਾ ਅਥਵਾ ਪਰਮ-ਪਦ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਸਲੋਕ ਵਾਰਾਂ ਤੇ ਵਧੀਕ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਦੋ ਸਲੋਕ, ਜੋ ਅਗੇ ਲਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉਪਰੋਕਤ ਸਧਾਰਨ ਮਨੁੱਖੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾਉਦੇ ਹੋਏ ਦਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ (ਰਾਮਚੰਦਰ) ਕਰਤਾਪੁਰਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਕਿਉਂਕਿ, ਕਰਤਾਰ ਸਭ ਕੁੱਝ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਝੂਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀ:
ਰਾਮੁ ਝੁਰੈ ਦਲ ਮੇਲਵੈ, ਅੰਤਰਿ ਬਲੁ ਅਧਿਕਾਰ॥ ਬੰਤਰ ਕੀ ਸੈਨਾ ਸੇਵੀਐ, ਮਨਿ ਤਨਿ ਜੁਝੁ ਅਪਾਰੁ॥
ਸੀਤਾ ਲੈ ਗਇਆ ਦਹਸਿਰੋ, ਲਛਮਣ ਮੂਉ ਸਰਾਪਿ॥ ਨਾਨਕ, ਕਰਤਾ ਕਰਣਹਾਰੁ ਕਰਿ ਵੇਖੈ ਥਾਪਿ ਉਥਾਪਿ॥ ੨੫॥ ਮਨ ਮਹਿ ਝੂਰੈ ਰਾਮਚੰਦ, ਸੀਤਾ ਲਛਮਣ ਜੋਗੁ॥ ਹਣਵੰਤਰ ਆਰਾਧਿਆ, ਆਇਆ ਕਰਿ ਸੰਜੋਗੁ॥ ਭੂਲਾ ਦੈਤ ਨ ਸਮਝਈ, ਤਿਨਿ ਪ੍ਰਭ ਕੀਏ ਕਾਮ॥ ਨਾਨਕ ਵੇਪਰਵਾਹੁ ਸੋ, ਕਿਰਤ ਨ ਮਿਟਈ ਰਾਮ॥ ੨੬॥ (੧੪੧੨)
ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ ਦੇ ਅਰਥ ਅਖੀਰਲੀ ਪੰਗਤੀ ਤੋ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤਾਂ ਬੇ-ਮੁਥਾਜ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਉਸ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਕਿਉਕਿ, ਉਸ ਪਾਸੋਂ ਕਿਰਤ ਨਹੀ ਮਿਟ ਸਕੀ। ਵੇਖੋ ਸ਼ੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੀਤਾ ਜੀ ਦੀ ਖਾਤਰ ਦੁਖੀ ਹੋਇਆ। ਜਦੋਂ ਰਣਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਲਛਮਣ ਬਰਛੀ ਨਾਲ ਮੂਰਛਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਨੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਬਣੇ ਸੰਜੋਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਆਇਆ ਸੀ। ਮੂਰਖ ਰਾਵਣ ਵੀ, ਇਹ ਗੱਲ ਨਾ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਕੀਤੇ ਸਨ।
ਭਗਤ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਿਛਲਾ ਕੀਤਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਰਮ (ਅਵਤਾਰ-ਪੂਜਾ, ਤੀਰਥ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਆਦਿਕ ਦੀ ਰਾਹੀ) ਮਿਟਦਾ ਨਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਮੈ ਤਾਂ ਰਮਤ ਰਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਦਾ ਹਾਂ:
ਪੂਰਬਲੋ ਕ੍ਰਿਤ ਕਰਮੁ ਨ ਮਿਟੈ ਰੀ ਘਰ ਗੇਹਣਿ, ਤਾ ਚੇ ਮੋਹਿ ਜਾਪੀਅਲੇ ਰਾਮ ਚੇ ਨਾਮੰ॥ ਬਦਤਿ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਰਾਮ ਜੀ॥ (ਪੰ-੬੯੫)
ਕਿਉਕਿ, ਸਰੀਰਧਾਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਜੀ ਦਾ ਅਤਿ ਨਿਕਟਵਰਤੀ ਸੇਵਕ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਕਰਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਨਿੱਕੀ ਜੇਹੀ ਕੱਛ ਹੀ ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਰਹੀ, ਤਨ ਤੋਂ ਨਗਨ ਹੀ ਰਹੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਦੀ ਖਾਤਰ ਲੰਕਾ ਦਾ ਕਿੱਲਾ ਸਾੜਿਆ, ਰਾਵਣ ਦਾ ਬਾਗ ਉਜਾੜਿਆ ਅਤੇ ਸੰਜੀਵਨੀ ਬੂਟੀ ਲਿਆ ਕੇ ਰਾਮਚੰਦਰ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕੀਤਾ। ਭਗਤ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੇ ਕਿਰਤ ਕਰਮ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਨਹੀ ਸਕੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਕੇ ਕੀ ਆਸ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਕਿਉਂਕਿ, ਹਨੂੰਮਾਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਨੂੰ ਕੋਈ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਭਗਤ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਦੇ ਬਚਨ ਇਉਂ ਹਨ:
ਦਾਧੀਲੇ ਲੰਕਾ ਗੜੁ, ਉਪਾੜੀਲੇ ਰਾਵਣ ਬਣੁ,
ਸਲਿ ਬਿਸਲਿ ਆਣਿ, ਤੋਖੀਲੇ ਹਰੀ॥
ਕਰਮ ਕਰਿ ਕਛਉਟੀ ਮਫੀਟਸਿ ਰੀ॥ (ਪੰਨਾ-੬੯੫)
ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਇੱਕ ਪਾਂਡੇ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ, ਅਵਤਾਰ ਪੂਜਾ ਤੋ ਹੋੜਦੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:
ਪਾਂਡੇ ਤੁਮਰਾ ਰਾਮਚੰਦ, ਸੋ ਭੀ ਆਵਤੁ ਦੇਖਿਆ ਥਾ॥
ਰਾਵਣ ਸੇਤੀ ਸਰਬਰ (ਲੜਾਈ) ਹੋਈ, ਘਰ ਕੀ ਜੋਇ (ਇਸਤ੍ਰੀ) ਗਵਾਈ ਥੀ॥ ੩॥ (ਪੰਨਾ-੮੭੫)
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:
ਰੋਵੈ ਰਾਮ ਨਿਕਾਲਾ ਭਇਆ॥ ਸੀਤਾ ਲਛਮਣ ਵਿਛੁੜਿ ਗਇਆ॥ (ਪੰਨਾ-੯੫੩) ਇਸੇ ਲਈ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜਨੇਊ ਦੀ ਰਸਮ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਰਾਮ ਦੀ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਆਖਣ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਰਾਮ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਤਿਸੰਗ-ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਮਨੁਖ ਵਲੋਂ ਸਿਮਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹੈ ਸਰਬ-ਵਿਆਪੀ ਰਾਮ, ਇਸ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਮਾਤਰ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ। ਪਰ ਇਹੀ ਰਾਮ-ਨਾਮ ਰਾਸਧਾਰੀਏ ਵੀ ਰਾਸਾਂ (ਰਾਮ-ਲੀਲਾ ਆਦਿਕ) ਵਿੱਚ ਸਵਾਂਗ ਬਣਾ ਕੇ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਅਵਤਾਰੀ ਰਾਮ ਹੈ ਤੇ ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹੈ। ਪਾਵਨ ਸਲੋਕ ਹੈ:
ਕਬੀਰ ਰਾਮ ਕਹਨ ਮਹਿ ਭੇਦ ਹੈ, ਤਾਂ ਮਹਿ ਏਕੁ ਬਿਚਾਰੁ॥
ਸੋਈ ਰਾਮੁ ਸਭੈ ਕਹਹਿ, ਸੋਈ ਕਉਤਕਹਾਰ॥ (ਪੰਨਾ-੧੩੭੪)
ਸੋ, ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਉਸ ਰਾਮ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜਾ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਦਸ਼ਰਥ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਰੀਰਧਾਰੀ ‘ਰਾਮ’ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀ। ਕਿਉਕਿ, ਉਸ ਦਾ ਜਾਪ ਤੇ ਪੂਜਾ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪਰਮ-ਪਦ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ :
ਕਬੀਰ ਰਾਮੈ ਰਾਮ ਕਹੁ, ਕਹਿਬੇ ਮਾਹਿ ਬਿਬੇਕ॥
ਏਕੁ ਅਨੇਕਹਿ ਮਿਲਿ ਗਇਆ, ਏਕ ਸਮਾਨਾ ਏਕ॥ (ਪੰਨਾ-੧੩੭੪)

sRI gurU gRMQ swihb jI dw ‘rGupiq rwm’
BwrqI drSn iv`c ‘rwm’ l&z sMsikRq dw pRis`D sMigAk ivSySx hY [ irSI XwjÍnvlkÎ dy ilKy ‘rwmqwpnIXopinSd’iv`c ies nUM ieauN pRIBwSq kIqw igAw hY ‘auh pwrbRhm, jo srb QweIN rmx kr irhw hY Aqy ijs iv`c XogI jn rmx krdy hn’ [ pr, AijhI pRIBwSw dy bwvjUd vI purwixk Xu`g qk phMucidAW ‘rwm’ nwm AXuiDAw dy rwjw sRI rwm cMdr jI dI sRIrk hsqI leI hI sImq ho ky rih igAw [ ikauNik, BwrqI smwj dy AwpUM gurU bx bYTy bRwhmx vrg vloN aunHW nUM qRyqy Xug qoN ivSnU dw Avqwr pRcwirAw igAw [ Asl iv`c iehI kwrx sI ik gurU swihbwn Aqy Bgq jnW nUM ‘rwm’ nwm dy ivAwpkqw BrpUr ivSyS ArQ kridAW zordwr hokw dyx ipAw ik r`b dw ismrn krn vwilE ! rwm jm jm khu, pr ibbyk (ivcwr) qoN kMm lvo [ ikauNik, ie`k rwm qW auh hY, ijhVw inrMkwr hox krky Anyk jIA-jMqW iv`c ivAwpk hY Aqy ie`k auh hY (jo AXuiDAw dy rwjw) kyvl ie`ko srIr iv`c ivcirAw :
rmq rwmu, sB rihE smwie ] {m:5, AM: 865}
swDo ! iehu qnu imiQAw jwnau ]
Xw BIqir, jo rwmu bsqu hY; swco qwih pCwno ] {m:9, AM: 1186}
kbIr, rwmY rwm khu; kihby mwih ibbyk ]
eyku Anykih imil gieAw; eyk smwnw eyk ] {AM: 1374}

sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy “jugh jugh ky rwjy kIey, gwvih kir AvqwrI ]” (AMg 423) gurvwk duAwrw mMinAw igAw hY ik swry BwrqI Avqwr Coty Coty rwjy sn, ijnHW nUM smyN dy bRwhmx pujwrIAW ny Avqwr AYvwrf nwl invwijAw Aqy prjw ny aunHW dy Bgvwn vjoN gux gwey [ ‘dlISÍro eISvro’ muhwvrw hI bx igAw [ pujwrI qy s`qwDwrI ivAkqI hux vI iehI Kyl rhy hn; ikauNik Aijhw krn nwl rwjy dw prjw ’qy dbdbw bixAw rihMdw hY Aqy pujwrIAW dI pUjw pRiqSTqw kwiem hoeI rihMdI hY [ Asl iv`c iehI kwrx sI ik gurU swihbwn ny is`KI nUM pujwrI vrg qoN mukq r`iKAw [ aunHW ny sRI gurU gRMQ swihb jI dI syvw-sMBwl Aqy gurbwxI nUM smJx smJwaux leI BweI bu`Fw jI Aqy BweI gurdws jI vrgy inrmwx syvwdwr qy pRcwrk inXukq kIqy [ pr APsos ik BweIcwrk g&lqw kwrn rwjnIqk is`K AwgUAW ny swfy kuJ BweIAW nUM ‘isMG swihb’ dw i^qwb dy ky pMQ dy pUjÎ pujwrI bxw id`qw hY Aqy bdly iv`c aunHW pwsoN Awpxy leI keI qrHW dy pRBwvSwlI AYvwrf hwsl kIqy jw rhy hn [
BwSw ivBwg, pMjwb vloN pRkwiSq ‘ihMdU imiQhws koS’ iv`Ky ‘rGU’ ieMdrwj iv`c S`kI qOr ’qy mMinAw igAw hY ik rGU nwm dw ie`k sUrjvMSI rwjw sI, ijhVw rwjw dlIp dw pu`qr qy rwmcMdr dw pVdwdw sI [ ikauNik, aus iv`c iliKAw hY ik kvI kwlIdws dI ricq ‘rGUvMS’ nwmI pusqk iv`clI auprokq bMswvlI nUM bhuq swry ivdvwn qy ieiqhwskwr shI nhIN mMndy [ hW, ieqnw ku mMndy hn ik rGU sRI rwmcMdr dw koeI v`fw vfyrw sI [ ivSnUM purwx dI sUrjvMSI bMsvwlI iv`c dSrQ vI do mMny hn [ pihly dw rwj vwrs ielivl Aqy dUjy dw rwmcMd [ sRI gurU gRMQ swihb AMdrly B`t-bwxIkwr sRI rwm qy sRI ikRSn dy aupwSk bRwhmxI pRvwrW iv`c pYdw hoey sn Aqy gurU ky is`K s`j ky gurU nwnk-idRStI iv`c pRvwn cVHy sn [ aunHW iv~coN BweI klshwr qy gXMd jI vloN gurU ausqiq iv`c khIAW pMkqIAW “qRyqY, qY mwixE; rwmu rGuvMsu khwieE ]” qy “rGubMis iqlku suMdru dsrQ Gir; muin bMCih jw kI srxM ]” dy ipCokV iv`c vI purwixk-mqI pRvwrW iv`c pRcilq rGU-bMswvlI sbMDI auprokq iksm dw sMdyh-jnk i^Awl hI CuipAw bYTw hY [ ‘rwm rGuvMsu khwieE’ vwk dy ‘khwieE’ l&z iv`coN vI ieh sMdyh spSt rUp iv`c pRgt huMdw hY ik rwm rGU vMSj nhIN sn, pr ies dy bwvjUd vI aunHW ny rwj-s`qw dy zor nwl Awpxy Awp nUM rGuvMS (rGU dI vMS) khwieAw [
‘ihMdU imiQhws koS’ muqwibk sUrX vMS (sUrj vMS) kSqrIAW dw ie`k vMS hY, ijs dw bwnI iekSvwkU nW dw rwjw sI [ ieh sUrj (dyvqw) dw poqrw Aqy mnU dw puqr sI jo mnUM dy inC mwrn ’qy aus dI nws ivcoN jMimAW sI [ sUrjvMS dI sB qoN v`fI SwKw ijs dw AXuiDAw ivc rwj sI, iekSvwkU dy v`fy pu`qr ivkukSI ny sQwpq kIqI sI [ pr, jrmn dy mhwn ivdvwn im. mYksmUlr (ijs dy ilKy irg vyd dy BwS nUM Bwrq srkwr ny Cy v`fIAW kuAwrto ijldW iv`c CpvwieAw hY[) Anuswr irgvyd iv`c iekSvwkU dw nW kyvl iek vwr hI vrnx hoieAw hY [ auh ilKdw hY ik “mYN ies nUM iksy rwjy dw nW nhIN smJdw, sgoN ieh nW aunHW smUh lokW leI pRXog kIqw igAw hY, jo ‘BwjrQ’ dyS dy rihx vwly sn Aqy ijhVw au~qrI gMgw (BwgIrQI) dy hVH iv`c ruV igAw sI [” kuJ lok iekSvwkUAW nUM auqr pCm dy vsnIk smJdy hn [
bwlmIkI rmwiex muqwibk dSrQ ie`k Coty ijhy ielwky kOSl pRdyS dw SwSk sI, ijhVw hux au~qr pRdyS (XU.pI.) dw ie`k ih`sw hY [ BwvyN ik auh fINg mwrdw AwpxI rwxI kYkyeI nUM kihMdw rihMdw sI “ijQoN q`k sUrj dw pRkwS hY, EQoN q`k myrw rwj hY” [ (Ar.kWf) hW, ieqnw zrUr sI ik Aws pws dy hor rwjy aus dw Awdr krdy sn [ (AXu.kW) ies dIAW 353 rwxIAW sn, ijnHW ivcoN kuSilAw, suimqrw qy kYkyeI rwjkul dIAW sn (AXu.kW) qy bwkI kuC kSqrI, kuC vYS qy SUdr pRvwrW ivcoN sn [(bw.kW) jdoN ienHW ivcoN iksy dI ku`KoN vI sMqwn pYdw nw hoeI qW buFypy kwrn rwjw icMqwqur hoieAw ik aus dy mrn auprMq rwj kOx sMBwlygw Aqy ipMf dwn kOx krygw ? ies p`K dy jdoN swry Xqn AsPl is`D hoey qW bRwhmxW dI pRyrnw sdkw dyviqAW dI shwieqw leI AsmyD X`g ricAw [ (bwl.kW) ibprI mrXwdw muqwibk BWvyN Aijhw X`g rwj dy vwDy leI kIqw jWdw sI; pr ikauNik ieQy mnorQ puqr pRwpqI sI, ies krky ies X`g puqRyStI X`g vI ikhw jWdw hY [
iliKAw hY ik X`g spUMrn hox qy hvn kuMf ivcoN AgnI dyvqw ‘pwies’ dw ipAwlw lY ky pRgt hoieAw qy dsrQ nUM ikhw ik auh rwxIAW nUM ipAw dyvy [
im. vHIlr ny rmwiex dy Anuvwd iv`c iliKAw hY ik rwjw dSrQ ny AMimRq (pwies) nUM AwpxIAW do v`fIAW rwxIAW kOSilAw qy kYkyeI ivckwr vMf id`qw [ pr, jdoN suimqRw ny mMg kIqI qW dSrQ ny donw rwxIAW nUM aus nUM vI AMimRq dyx leI ikhw [ aunHW dohW ny Awpxw A`Dw A`Dw ih`sw suimqRw nUM id`qw [ ies qrHW suimqRw nUM do ih`sy iml gey, ijs krky aus nUM do puqr jMmy [ ijhVw ih`sw aus nUM kOSilAw qoN imilAw, aus qoN lkSmx dI auqpqI hoeI, jo rwm dw AnMn Bgq sI Aqy ijhVw ih`sw kYkyeI qoN imilAw, aus qoN SqrUGn pYdw hoieAw, ijhVw Brq dw SrDwlU sI [ kOSilAw qoN rwm Aqy kYkyeI qoN Brq ny jnm ilAw [ rwmcMdR dI au~cqw bwry koeI pRmwx nhIN imldw; ikauNik, ies pRkrx Anuswr qW cwry Brw smwn dyvqv dy AiDkwrI sn [ ivSv swihq id`lI v`loN pRkwSq ‘rwmwiex : eyk nXw idRStIkon’ dy lyKk pI.AYc gupqw ny auprokq q`QW nUM ADwr bx ky is`tw k`iFAw hY ik rwjw dSrQ srIrk qOr ’qy sMqwn pYdw krn qoN AsmrQ sI [
ihMdU imiQhws iv`c kudrqI inXmW dy au~lt kuJ AijhIAW AnhoxIAW khwxIAW hn, ijnHW’qy ADwirq keI ivdvwn sRI rwm Awidk AvqwrI hsqIAW dI hoNd qoN hI munikr ho jWdy hn [ ieQy vI auprokq q`QW qoN shjy hI ieh is`tw inkldw hY ik sRI rwmcMdr jI BwvyN rwjw dSrQ dy Gr pYdw hoey, pr auh nw qW sUrjvMSI sn, nw hI iekSvwkU Aqy nw hI rGUvMSI [ ikauNik, ie`k qW auh mW bwp dy sMjog dI kudrqI ikirAw duAwrw rwjy dI ibMd qoN pYdw nhI sn hoey [ dUjy, sUrj qoN mnU rwjy dw pYdw hoxw qy mnU dIAW nwsW ivcoN iekSvwkU dw jMmxw vI AsMBv hY [ Asl iv`c kuJ iehI kwrx sn ik gurU swihbwn Aqy Bgq-jnW ny Bwrq dy Dwrimk swihq iv`c pRcilq ‘rGurwieAw’, ‘rGnwQu’ qy ‘rGpiq’ nwvW nUM qW BwvyN ‘joiq srUp pRBU pwqSwh Aqy ‘joiq srUp mwlk pRBU’ dy ArQW iv`c vrq ilAw [ pRMqU ‘rGuvMs’ jW rGubMs’ nW vrqx qoN sMkoc kIqw hY [ ikauNik, auh jwxdy sn ik ie`k qW ieh scweI nhIN, dUjy, AjUnI r`b nUM iksy ivAkqI dI vMS nhIN mMinAw jw skdw [
gurbwxI AMdrly ‘rGurwieAw’, ‘rGnwQu’ qy ‘rGpiq’ vrgy srguxI nwvW nUM ArQwaux vyly swnUM Xwd rKxw cwhIdw hY ik ieh koeI p`kw swihqk nIXm nhIN hY ik iksy Sbd dw EhI ArQ rhy, ijhVw iksy kvI AQvw lyKk ny Awpxy ieSt leI vriqAw hovy [ ivdvwnW dIAW ilKqW iv`cly pRkrx Aqy aupwSkW dy inScy qy m`q muqwibk ArQW iv`c Byd hoieAw krdy hn [ ies sDMrb iv`c imswl vjoN gurU Amrdws jI dw vwk “pRhlwd kw rwKw hoie rGurwieAw ]” ivcwirAw jw skdw hY [ ikauNik, ihMdU imiQhws muqwibk pRihlwd siqjug dy Bgq mMny gey hn Aqy sRI rwmcMdr jI qRyqy Xu`g dy Avqwr [ ies leI ieQy suAwl KVw huMdw hY ik jykr pRihlwd vyly sRI rwmcMdr nhIN sn, qW gurU swihb jI dI idRStI iv`c auh ikhVw ‘rGurwieAw’ sI, jo pRihlwd dw rwKvwlw bixAw ? au~qr hY : auh ‘rGurwieAw’, srb-ivAwpk joiq srUp pRBU pwqSwh sI [ “jl Ql rwKn hY rGunwQ” vwk qoN vI spSt hY ik Bgq kbIr swihb dI idRStI iv`c vI ‘rGnwQu’ auh hY ijhVw DrqI, pwxI qy AkwS Awidk sB QwvW qy rKvwlI krn vwlw hY [mhwn koS muqwibk vI ‘rG’ l&z dw ArQ hY : jÎoqI, pRkwS Aqy ‘rwieAw’, ‘nwQ’, ‘pqI’ pdW dy ArQ hn : rwjw qy mwlk [ r`bI joiq dI ivAwpkqw nUM pRgtwauNdw “sB mih joiq, joiq hY soie ] iqs dY cwnix, sB mih cwnxu hoie ]” {mÚ 1, AM: 13} gurvwk Aijhy ArQW nUM hor vI bl pRdwn krdw hY [
so ies leI SbdwrQ qy isDWqk p`KoN vI gurU swihbwn qy Bgq jnW vloN vrqy ‘rGunwQ’, ‘rGupiq’ qy ‘rGurwieAw’ pdW nUM ‘joiq srUp pRBU pwqSwh’ AQvw ‘joiq srUp mwlk pRBU’ (Akwl purK) dy ArQW iv`c vwcxw hI pRkrx muqwibk shI is`D huMdw hY [ Aijhy dwrSink idRStIkon qoN ‘rGuvMsu’ l&z nUM ‘joiq srUp pRBU dI vMS’ ArQW iv`c vI ivcwirAw jw skdw hY [ pr, qdoN ieh l&z sRI rwmcMdr dy ivAkqv Gyry nUM aulMG ky swry jIA-jMqW nUM AwpxI lpyt iv`c lY lYNdw hY [ ikauNik, ie`k qW ivAwkrixk p`KoN sMsikRqk l&z ‘vMS’ (bMsu) l&z ie`k-vcn nhIN, iek`T-vwck nWv hY, ijhVw iksy ie`k jIv leI vriqAw jw skdw hY Aqy bhuiqAW leI vI [ dUjy, “sB mih joiq, joiq hY soie Aqy “khu kbIr iehu rwm kI AMsu” ] {AM: 871} gurvwkW dI rOsnI iv`c swry jIA-jMq joiq-srUp rmq-rwm (Akwl purKu) dI AMS vMS hn [ ies leI jy AYsw ikhw jwvy ik sRI rwmcMd ny Awpxy Awp nUM rwjw rGU dI vMS nhIN khwieAw, joiq-srUp pRBU dI vMS AKvwieAw hY [ qW auh purwixk ilKqW Aijhy ArQ krn dI AwigAw nhIN idMdIAW; ijnHW iv`c sRI rwmcMd nUM rwjw rGU dw pVpoqw Aqy ihMdU-dyviqAW dI iqRkVI ivcly ivSnUM dw Avqwr mMinAw hoieAw hY, ijhVw ivAwpkqw gvw ky ie`k ivAkqI vjoN pwxI iv`c SySnwg dI syjw ’qy invws rKdw hY [
gurbwxI iv`c ‘rGu’ ‘rGuvMsu’ qy ‘rGubMis’ l&z sRI rwmcMdR leI ie`k ie`k vwr imiQhwsk hvwly vjoN kyvl B`tW v`loN vrqy gey hn [ pRMqU, aunHW vI ‘dsrQ Gir’ Aqy ‘rGuvMsu khwieE’ vwkW dI vrqoN krky ies dy imiQhwsk ipCokV dw s`c pRgt kr id`qw hY [ pRo: swihb isMG jI ricq sRI gurU gRMQ swihb drpn iv`cly ArQW smyq auprokq nwvW vwly sMpUrn gurvwk ieMJ hn :
sMg sKw siB qij gey; koaU n inbihE swiQ ]
khu nwnk ieh ibpiq mY; tyk eyk rGunwQ ] { (mÚ 9, AM. 1429}
ਅਰਥ: hy nwnk! AwK—(jdoN AMq vyly) swry swQI sMgI C`f jWdy hn, jdoN koeI BI swQ nhIN inbwh skdw, aus (iek`ly-pn dI) musIbq vyly BI isr& prmwqmw dw hI shwrw huMdw hY (so, hy BweI! sdw prmwqmw dw nwm ismirAw kro) [
mn ry ! sirE n eykY kwjw ] BijE n, rGupiq rwjw ] {kbIr, AM. 654}
ArQ :hy mn ! qUM pRkwS-rUp prmwqmw dw Bjn nhIN kIqw [ qYQoN ieh ie`k kMm vI (jo krn-jog sI) nhIN ho sikAw [

kih rivdws; khw kYsy kIjY ] ibnu rGunwQ; srin kw kI lIjY ] {AM. 710}
ArQ : rivdws AwKdw hY- hor ikQy jwvW ? hor kI krW ? (ienHW ivkwrW qoN bcx leI) prmwqmw qoN ibnW hor iksy dw Awsrw nhIN ilAw jw skdw [

kih kMbIr; koaU sMg n swQ ] jl Ql rwKn hY rGunwQ ] {AM. 1162}
ਅਰਥ: kbIr AwKdw hY—(hy BweI! quhwfy imQy hoey krm-kWf jW qIrQ-ieSnwn) koeI BI sMgI nhIN bx skdy, koeI BI swQI nhIN ho skdy [ pwxI qy DrqI hr QW iek prmwqmw hI r`Kx-jog hY [

sMfw mrkw siB jwie pukwry ] pRihlwdu Awip ivgiVAw siB cwtVy ivgwVy ]
dust sBw mih mMqRü pkwieAw ] pRhlwd kw rwKw hoie rGurwieAw ] {mÚ 3, AM. 1133}
ਅਰਥ: hy BweI! sMf Amrk qy hor swirAW ny jw ky (hrnwKS kol) pukwr kIqI—pRihlwd Awp ivgiVAw hoieAw hY, (aus ny) swry muMfy BI ivgwV id`qy hn [ hy BweI! (ieh sux ky) auhnW duStW ny rl ky slwh p`kI kIqI (ik pRihlwd ƒ mwr mukweIey [ pr) pRihlwd dw rwKw Awp prmwqmw bx igAw [
khu kbIr; Bgiq kir pwieAw ] Boly Bwie, imly rGurwieAw ] {AM: 324}
ਅਰਥ: hy kbIr! AwK—prmwqmw bMdgI krn nwl (hI) imldw hY, Boly suBwau nwl imldw hY [
pWc pcIs, moh md mqsr; AwfI, prbl mwieAw ]
jn grIb ko joru n phucY; khw krau ? rGurwieAw !] {kbIr; AM: 1161}
ਅਰਥ: bl vwlI mwieAw dw Awsrw lY ky pMj kwmwidk, pMJI q`q, moh, AhMkwr, eIrKw (dI &Oj lVn ƒ iqAwr hY) [ hy pRBU! myrI ZrIb dI koeI pyS nhIN jWdI, (d`s,) mYN kIh krW? [
gwvY jmdgin, prsrwmysur; kr kuTwru, rGu qyju hirE ] (Bt kl, AM: 1389}
ਅਰਥ: (gurU nwnk dy js ƒ) jmdgin dw pu`qr prsrwm BI gw irhw hY, ijs dy h`Q dw kuhwVw qy ijs dw pRqwp sRI rwm cMdr jI ny Koh ilAw sI [
qRyqY qY mwixE rwmu rGuvMsu khwieE ] {Bt kl´, AM: 1390}
ਅਰਥ: (hy gurU nwnk) qRyqy ivc BI qUM hI (rwj qy jog) mwixAw sI, qdoN qUM Awpxy Awp ƒ rGuvMsI rwm AKvwieAw sI (Bwv, hy gurU nwnk! myry vwsqy qW qUM hI hYN rGuvMsI rwm) [
rGubMis iqlku suMdru dsrQ Gir; muin bMCih jw kI srxM ]
siqguru guru syiv, AlK giq jw kI; sRI rwmdwsu qwrx qrxM ] {Bt gXMd, AM: 1402}
ArQ:- rGU dI kul ivc dsrQ dy Gr ivc iSromxI qy suMdr (myrIAW ingwhW ivc qW gurU Amrdws jI hI sn) ijnHW dI srn Awauxw (swry) munI locdy hn [ sRI gurU (rwmdws jI) dI syvw kro (srn pvo) ijs dI Awqmk AvsQw ibAwn qoN bwhr hY, qy jo qwrx leI jhwz hY [
B`t jnW dy auprokq vwkW bwry not krn vwlw ivSyS nukqw ieh hY ik sRI rwm jI Aqy bwkI AvqwrW bwry aunHW dw idRstIkon iblkul EhI hY, ijhVw ‘guru eIsru guru gorKu brmw guru pwrbqI mweI ] (jpu AM: 2) vwk iv`c iSv, ivSnU qy bRhmw Awidk leI grU nwnk swihb jI dw; ijs iv`c hzUr kihMdy hn ik myry leI gurU hI iSv hY, gurU hI ivSnUM, gurU hI bRhmw qy gurU hI pwrbqI mweI [ Bu`l-cu`k muAw& qy syD leI DMnvwd [

sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy ‘tyk eyk’ dw isDWq

kwdr krqwr dI kudrq iv`c aus srbklw-smrQ sYBM pRBU qoN bgYr hor koeI AijhI jVH AQvw cyqMn vsqU nhIN, ijs nUM izMdgI dy sGMrS iv`c itky rihMidAW AwpxI hoNd kwiem rKx leI iksy hor dy Awsry, ADwr AQvw tyk (support) dI loV nw pvy [ ibbyk bu`DI nwl gihrweI iv`c vwicAW ies kudrqI vrqwry dw s`c AsIN A`KIN vI vyK skdy hW ik ijs iksy ivAkqI nUM AsIN Awpxw shwrw smJ rhy huMdy hW, auh iksy-n-iksy prqK jW AprqK rUp iv`c swfw shwrw Bwl rihAw huMdw hY [ ikrqI gRihsQIAW dy GroN mMg ky Kwx vwly gurU bxy bYTy fyrdwr ByKI-swDW, pIrW, PkIrW Aqy jogIAW qy joqSIAW dI g`l qW C`fo, ieQy qW SkqISwlI bwdSwhW nUM vI prjw dw ruK vyK ky Awpxy PYsly bdlxy pYNdy hn [ ikauNik, auh jwxdy huMdy hn ik swfI SkqI Aqy AYSvrj dw ADwr iehI lok hn [ gurvwk hY :
ijnw ipCY hau geI; sy, mY ipCY BI rivAwsu ]
ijnw kI mY AwsVI; iqnw, mihjI Aws ] {AM. 1097}
ArQ:- (mwieAw dw Ajb pRBwv hY, sB mwieAw dI ^wqr Btkdy iPrdy hn, mwieAw vwsqy) ijnHW bMidAW dy ipCy mYN jWdw hW (ijnHW dI muQwjI mYN k`Fdw hW, jdoN mYN auhnW vl q`kdw hW, qW) auh BI myry ipCy ipCy qury iPrdy hn [ ijnHW dI shYqw dI mYN Aws r`KI iPrdw hW, auh mYQoN Aws bxweI bYTy hn [
BwrqI imiQhws ies hkIkq dw gvwh hY ik izMdgI dy sGMrS iv`c sDwrn mnuK qW kI ! iSRStI dy krqw Drqw qy hrqw mMny gey bRhmw vrgy dyvqy Aqy AX`uiDAw dy rwjy qy qRyqy Xug dy Avqwr sRI rwmcMdr vrgy rwjy vI ibpq-kwl iv`c Gbrw gey [ jIvn iv`c AweIAW musIbqW vyly aunHW dw hMkwr tu`tw qy Aihsws hoieAw ik AsIN AsmrQ hW [ ikauNik, aunHW ivcoN keIAW nUM AwpxI shwieqw leI r`b A`gy h`Q joVxy pey Aqy keIAW nUM ivAkqIgq shwieqw lYxI peI [ gurU nwnk swihb jI ny AijhI soJI krwaux leI do imiQhwsk khwxIAW shwrw ilAw hY [ ikauNik, BwrqI BweIcwry iv`c ieh Awm pRcilq sn [ gurvwk hn :
bRhmY grbu kIAw nhI jwinAw ]
byd kI ibpiq pVI pCuqwinAw ]
jh pRB ismry qhI mnu mwinAw ] {AM. 224}
ArQ:- bRhmw ny AhMkwr kIqw (ik mYN ieqnw v`fw hW, mYN kvl dI nwBI ivcoN ikvyN jMm skdw hW?) aus ny prmwqmw dI byAMqqw ƒ nhIN smiJAw [ (jdoN aus dw mwx qoVn vwsqy aus dy) vydW dy curwey jwx dI ibpqw aus auqy Aw peI qW auh pCqwieAw (ik mYN Awpxy Awp ƒ ivArQ hI ieqnw v`fw smiJAw) [ jdoN (aus ibpqw vyly) aus ny prmwqmw ƒ ismirAw (qy prmwqmw ny aus dI shwieqw kIqI) qdoN aus ƒ XkIn AwieAw (ik prmwqmw hI sB qoN v`fw hY) [

mn mih JUrY rwmcMdu; sIqw, lCmx jogu ]
hxvMqru AwrwiDAw; AwieAw kir sMjogu ]
BUlw dYqu n smJeI; iqin pRB kIey kwm ]
nwnk, vyprvwhu so; ikrqu n imteI rwm ] {AM. 1412}
ArQ:- hy BweI! auh prmwqmw (qW) by-muQwj hY (sRI rwmcMdR aus prmwqmw dI brwbrI nhIN kr skdw) [ (sRI) rwmcMd (jI) pwsoN BwvI nwh imt skI [ (vyKo, sRI) rwmcMdR (Awpxy) mn ivc sIqw (jI) dI ^wqr duKI hoieAw (jdoN sIqw jI ƒ rwvx curw ky lY igAw, iPr) duKI hoieAw lCmx dI ^wqr (jdoN rxBUmI ivc lCmn brCI nwl mUriCq hoieAw) [ (qdoN sRI rwmcMdR ny) hnUmwn ƒ Xwd kIqw (Bwv, shwieqw leI bulwieAw, jo prmwqmw vloN bxy) sMjog dy kwrn (sRI rwmcMdR jI dI srn) AwieAw sI [ mUrK rwvx (BI AhMkwr iv`c) ieh g`l nwh smiJAw ik ieh swry kMm prmwqmw ny (Awp hI) kIqy sn [
ieh vI imiQhwsk s`c hY ik bwlI ikSikMDÎw dw rwjw sI Aqy rwm qy rwvx qoN vI SkqISwlI XoDw sI [ pr, bdiksmqI nwl aus nUM Brw dy rUp iv`c sugrIv imilAw, ijhVw rwjg`dI dI lwlsw kwrn sdw hI aus dy ivruD swjSW rcdw irhw [ bwlmIkI rmwiex muqwibk rwvx vI lMkw dw Aijq rwjw sI, ijhVw AwpxI izMdgI iv`c bwlI qoN bgYr hor iksy qoN nhIN sI hwirAw [ pr, mwVI iksmq nwl aus nUM vI BBIKx vrgw Brw imilAw, ijhVw rwj dy lwlc iv`c aus dI mOq dw kwrx bixAw [ ikauNik, jdoN sRI rwmcMd ny AwpxI supqnI sIqw nUM cu`kx dw bdlw lYx leI rwvx ’qy hmlw krnw cwihAw, qW aus dy twkry ’qy sRI rwm ny Awpxy Awp nUM kmzor jwxidAW shwieqw leI ie`k pwsy bwlI dy Brw sugrIv nwl gMF-qup kIqI qy dUjy pwsy rwvx dy Brw BBIKx nwl; qW jo rwvx dw swrw Byd ilAw jw sky [ sugrIv Aqy BBIKx ny rwj-q^qW dy lwlc iv`c Awpxy BwrvW dy ivru`D sRI rwmcMd dw swQ id`qw [
ies leI pihlW qW kutl nIqI ADIn sRI rwm ny lukky zihrIly qIr nwl bwlI nUM mwirAw, qW jo sugrIv nUM rwj q^q idvw ky ikSikMDÎw dy rwj dI swrI SkqI Awpxy leI vrqI jw sky [ ikauNik, EvyN qW bwlI ny sRI rwm dI sYnw nUM lMkw qy cVHweI krn leI Awpxy rwj iv`coN lMGx vI nhIN sI dyxw [ ies pRkwr sugrIv, hnUmwn qy BBIKx dI shwieqw nwl sRI rwm ny rwvx nUM mwirAw qy kIqy vwAdy muqwibk auQoN dw rwj BBIBx nUM sONipAw [ irSI bwlmIk ny iliKAw hY ik jdoN SRI rwm ny Cup ky bwlI nUM qIr mwirAw qW aus ny mrdy hoey AwiKAw : “ hy inMdq krm krn vwly kSqRI ! mrxw, jMg iv`c hwrxw qy rwj dw nSt hoxw Awidk mu`F qoN huMdy Awey hn [ pr, jdoN lok pRSn krngy ik inrprwD bwlI nUM lukky ikauN mwirAw ? qW ies dw munwisb au~qr huxy soc r`K [ dyKo, (kWf 4, A. 17)

Asl iv`c iehI kwrx hn ik sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy mnu`Kqw nUM kiQq dyvI-dyviqAW, AvqwrW, ByKI fyrydwrW qy hor ivAkqIgq shwry C`f ky ie`k Akwl purK dy Awsry jIaUx dw aupdyS id`qw hY [ ikauNik, sdw iQr kwiem rihx vwlw Aqy sB QweIN shwiek hox vwlw Awsrw, kyvl ie`k Akwl purK vwhgurU dw hY; ijhVw mnu`K nUM hryk QW Aqy hryk hwlq iv`c Afol rK skdw hY [ gurvwk hn:
Dr jIAry iek tyk qU; lwih ibfwnI Aws ]
nwnk, nwmu iDAweIAY; kwrju AwvY rwis ] {gu.gRM.AM. 257}
ArQ:- hy myrI ijMdy! isr& prmwqmw dw Awsrw lY, aus qoN ibnw iksy hor (dI shwieqw) dI Aws lwh dy [ hy nwnk! sdw pRBU dI Xwd mn ivc vswxI cwhIdI hY, hryk kMm isry cVH jWdw hY [1[
mwnuK kI tyk, ibRQI sB jwnu ] dyvn kau, eykY Bgvwnu ]
ijs kY dIAY, rhY AGwie ] bhuir n iqRsnw lwgY Awie ]
mwrY rwKY, eyko Awip ] mwnuK kY, ikCu nwhI hwiQ ] (AM: 281)
ArQ:- (hy mn!) (iksy) mnu`K dw Awsrw au~kw hI ivArQ smJ, iek Akwl purK hI (sB jIAW ƒ) dyx jogw hY;ijs dy id`iqAW (mnu`K) r`ijAw rihMdw hY qy muV aus ƒ lwlc Aw ky dbwauNdw nhIN [pRBU Awp hI (jIvW ƒ) mwrdw hY (jW) pwldw hY, mnu`K dy v`s kuJ nhIN hY [
keI purwixk-m`qI pRcwirk Aijhy gurvwkW dy huMidAW vI is`K jgq nUM guMmrwh krn leI XqnSIl rihMdy hn [ ies mnorQ leI auh gurbwxI iv`cly imiQhwsk hvwilAW qy joiq-srUp pBU-pwqSwh dy ArQW iv`c vrqy gey ‘rGunwQu’, ‘rGurwieAw’ qy ‘sRI gopwl’ Awidk srguxI nwvW dI durvrqoN krdy hn [ purwixk sihq iv`c vrqy Aijhy nwvW duAwrw auh is`D krnw chuMdy hn ik nwnk-joiq gurU-swihbwn Aqy aunHW dI idRStI ’c pRvwn cVHy Bgq qy B`t-jn sRI rwmcMdr qy sRI ikRSn Awidk AvqwrW dy aupwSk sn [ qW ik gurU nwnk swihb dI bdOlq bRwhmxI jUly hyToN inkl cu`ky lokW nUM muV dyvI dyviqAW qy AvqwrW dy aupwSk bxw ky ibprvwdI Kwry smuMdr iv`c grk kIqw jw sky [
isrlyK muqwibk swfw muK mnorQ sRI gurU gRMQ swihb jI ivKy ‘slok vwrW qy vDIk’ sMgRih iv`c drz nOvyN pwqSwh sRI gurU qygbhwdr swihb jI mhwrwj dy hyT ilKy pwvn slok nUM ivcwrnw hY, ijs nUM is`KI Kyqr dy sMprdweI ivdvwnW, purwixk-m`qI ihMdU pRcwrkW qy 20vIN sdI dI is`K jwgrqI lihr iv`cly ibprvwd qoN mukq ho rhy tIkwkwrW ny Awpxy Awpxy idRStIkon qoN ArQwieAw hY :
sMg sKw siB qij gey; koaU n inbihE swiQ ]
khu nwnk, ieh ibpiq mY; tyk eyk rGunwQ ]55]{AM. 1429}
sMprdweI ivdvwnW ny ies gurvwk nUM cVHdI klw dy pYgMbr sRI gurU qygbhwdr swihb jI dy ShIdI-kwl nwl joV ky bVI audwsInqw qy inrwSqw BrpUr ArQ kIqy hn [ aunHW iliKAw hY ik siqgurU jI jdoN cWdnI cOk id`lI dI koqvwlI ivKy AOrMgzyb dI kYd iv`c sKq pihry hyT lohy dy mzbUq ipMjry iv`c iek`ly hI bMd kIqy hoey sn [ koeI sMgI swQI nwl nhIN sI [ aus vyly hzUr ny ieh slok aucwrn kIqw qy AwiKAw :
hy rGU kul ky nwQ Akwl purK ! Bwv Xyh ik hm BI iesI kul myN hYN, so Ab sMgI AOr imqr sB qÎwg gey hYN, koeI BI swQ inBqw nhIN BÎw hY ] sRI gurU jI kihqy hYN : AYsI ibpq ky smÎ myN Ab qumrw hI Awsrw hY ] {PrItkotI tIkw}
BweI mqI dws jI nUM ShIdI pRwpq kridAW vyK ky swfy nwl rihx vwly jo sKw =imqr sn, auh swry dy swry swnUM C`f ky cly gey hn [ koeI vI imqr swfy nwl iniBAw nhIN hY [ gurU swihb PurmwauNdy hn-ies ibpqw ivKy swnUM iek rGnwQ pRBU dI tyk hY [{sMq ikRpwl isMG s`qovwlI glI sRI AMimRqsr, tkswl BweI mnI isMG)

purwixk-m`qI ihMdU pRcwrkW ny sMprdweI ArQW dw lwB lYNidAW slok dy ie`k vwk dI A`DI quk ‘tyk eyk rGunwQu’ lY ky is`K sMgqW nUM Btkwaux dw Xqn kIqw hY [ auh kihMdy hn gurU swihbwn ny swnUM rGU kul dy mwlk sRI rwmcMdR dI tyk rK ky jIaUx dI pRyrnw kIqI hY [ ikauNik, gurU swihb kihMdy hn jdoN koeI shwiek swQI nhIN rih jWdw, audoN shwiek hox vwly kyvl sRI rwm hn [ kbIr jI vI kihMdy hn : jl Ql rwKn hY rGunwQ ] {gu.gRM. AM. 1162}
pRoPYsr swihb isMG jI ny ‘sRI gurU gRMQ swihb drpn’ iv`c auprokq iksm dIAW dovyN DwrnwvW nUM gurbwxI dI ivAwkRixk qy isDWqk rOSnI ’c r`d kr id`qw hY [ aunHW ny pihlI vwr ibprvwd dw AwDwr mMnI jWdI AvqwrvwdI ivcwrDwrw qoN mukq ho ky hyT ilKy ArQ krn dI ihMMmq kIqI hY :
pd-ArQ : sMg—sMgI [ siB—swry [ qij gey—C`f gey, C`f jWdy hn [ swiQ—nwl [ ieh ibpiq mY—ies musIbq ivc, ies iek`lw-pn ivc [ rGunwQ – prmwqmw (rGu-pRkwS+nwQu–mwlk = joiq srUp mwlk pRB)U tyk- Awsrw [
quk-ArQ : hy nwnk! AwK—(jdoN AMq vyly) swry swQI sMgI C`f jWdy hn, jdoN koeI BI swQ nhIN inbwh skdw, aus (iek`ly-pn dI) musIbq vyly BI isr& prmwqmw dw hI shwrw huMdw hY (so, hy BweI! sdw prmwqmw dw nwm ismirAw kro) [ {sRI gurU gRMQ swihb drpn}

ikauNik, sMprdweI qy purwixk-m`qI ArQ ieiqhwsk qy isDWqk q`QW dy iblkul au~lt hn [ “qU sulqwnu, khw hau mIAw; qyrI kvn vfweI” ] {m:1, AM.795} gurvwk muqwibk ieh ikQoN dI isAwxp qy vifAweI mMnI jweygI hY ik swrI isRStI dy isrjnhwr qy mwlk nUM kyvl ie`k rGU kul (^wndwn) dw nwQ (mwlk) ikhw jwey [ “koit bRhmMf ko Twkuru suAwmI srb jIAw kw dwqw ry ] {mÚ5,AMg 612}
dw ielwhI gIq gaux vwly siqgurU, Akwl purK nUM sMprdweI ArQW muqwibk ‘rGunwQu’ kih ky ikvyN sMboDn kr kr skdy hn ? gurmiq dy AjUnI isDWq Aqy pRkrixk idSRtIkon qoN ‘rGunwQu’ nWv dy ‘joiq srUp mwlk pRBU’ ArQ krny hI inAWXugiq hn [
ieiqhwsk idRStIkon qoN kOx s`c mMnygw ? ik id`lI dI koqvwlI ivKy nOvyN siqgurU jI nUM jdoN aunHW dy ShId is`K swQIAW (BweI mqIdws, sqIdws qy idAwlw jI) qoN v`K krky, sKq pihry hyT lohy dy ipMjry iv`c iek`ilAW kYd kIqw hoieAw sI, audoN ieh slok aucwirAw [ jy ieh s`c mMn ilAw jwey qW suAwl KVHw huMdw hY ik slok iliKAw ikvyN Aqy iPr sRI AnMdpur swihb phuMcw ikvyN ? ieh i^Awl vI doS BrpUr hY ik is`K, siqgurU jI dw swQ C`f gey qy koeI vI aunHW dy nwl nw iniBAw [ ijs krky siqgurU jI ny audwsInqw qy inrwSqw Bry SbdW iv`c AwiKAw ik “hy rGunwQu ! ies ibpqw iv`c hux ie`k qyrw hI shwrw hY” [ ikauNik, scweI qW ieh hY ik is`KW ny siqgurU jI dw swQ nhIN sI C`ifAw, aunHW nUM qW hkUmq ny zbrdsqI v`K kIqw sI [ auh qW dyg iv`c aubldy qy Awry nwl crINdy vI locdy sn ik aunHW nUM siqgurU jI dw dIdwr huMdw rhy [
ieh Gtnw qW iblkul EvyN dI hY, ijvyN koeI mwhIgIr iksy m`CI nUM pwxI iv`coN pkV ky bwhr su`t dyvy [ kI AYsw vwprn ’qy pwxI kih skdw hY ik m`CI ny myrw swQ C`f id`qw hY ? jW Aijhw mMinAw jw skdw hY ik m`CI pwxI nwl EVk nhIN inBI ? nhIN, iblkul nhIN; ikauNik, auh qW kwivk idRStI iv`c toty toty ho ky Aqy A`g ’qy Bu`j ky iksy dw Bojn bxn auprMq vI pwxI pwxI pukwrdI hY [ pRym dy ies isKr nUM gurU gRMQ swihb jI ivKy Bgq rivdws jI mhwrwj dy SbdW iv`c ieauN piVHAw jw skdw hY :
mInu pkir PWikE Aru kwitE; rWiD kIE bhu bwnI ]
KMf KMf kir Bojnu kIno; qaU n ibsirE pwnI ] {gu.gMR.AM. 658}

hr vyly “qUM myrw ipqw, qUMhY myrw mwqw ] qUM myrw bMDpu, qUM myrw BRwqw ] qUM, myrw rwKw sBnI QweI; qw, Bau kyhw kwVw jIau ]” {AM. 103}, vrgw ielwhI gIq gwaux vwly, “nwnk, Bgqw sdw ivgwsu ]” {jpu,AM. 3} vwk duAwrw BgqW nUM sdw cVHdI klw iv`c rihMdy dsx vwly Aqy “duK suK doaU sm kir jwnY, burw Blw sMswr ]” {AM.1256} dw aupdyS idMidAW sRI AnMdpur swihb qoN id`lI nUM ShId hox leI qur ky aultI gMgw vhwaux vwly praupkwrI siqgurU jI bwry AYsw socxw hI gunwh hY; ik auh swQIAW dy ShId hox ’qy audws jW inrws ho ky Gbrw gey hoxgy [
‘Dr jIAry iek tyk qU; lwih ibfwnI Aws ]’ Aqy ‘mwnuK kI tyk, ibRQI sB jwnu’ dw aupdyS dyx vwly siqgurU jI bwry purwixk-m`qI i^Awl vI s`c nhIN mMinAw jw skdw ik aunHW ny AXuiDAw-pqI sRI rwm cMdR dI ivAkqIgq tyk (shwrw) rKx dI pRyrnw kIqI hovygI [ ikauNik, ijhVw AwpxI pqnI sIqw dy ivCoVy qy Brw lCmx dy mUrCq hox dI ibpqw qoN Gbrw ky JUry, sugrIv qy BBIKx vrgy Brw-mwrU lwlcIAW dI shwieqw lYx leI kuitl cwlW c`ly Aqy AkwlpurK nUM C`f ky hnUmwn vrgy bwnr syvk dI shwiek hox leI ArwDnw kry; ausdw shwrw lYx dw qW suAwl hI pYdw nhIN huMdw [ siqgurW qW ie`k purwixk-m`qI pWfy nUM nsIhq kridAW ieQoN q`k ikhw hY ik r`b nwl juVy rihx Aqy aus dI tyk iv`c jIaUx leI qn, mn qy Dn dI pRvwh nhIN krnI cwhIdI [ gurU swihbwn dIAW ShIdIAW qy srbMs q`k vwrn dI imswlW sMswr dy swhmxy ies hkIkq dw pRq`K pRmwx hn [ gurvwk hY :
Dnu gieAw qw jwx dyih, jy rwcih rMig eyk ]
mnu dIjY isru saupIAY, BI krqy kI tyk ] {gu.gRM.AM. 934}
ArQ : (hy pWfy! gopwl nwl ic`q joiVAW) jy Dn guAwcdw hY qW guAwcx dyh (pr hW) jy qUM iek pRBU dy ipAwr ivc juV skyN (qW ies dI ^wqr) mn BI dy dyxw cwhIdw hY, isr BI Arpx kr dyxw cwhIdw hY; (ieh sB kuJ dy ky) iPr BI krqwr dI (myhr dI) Aws r`KxI cwhIdI hY [
pRqIq huMdw hY ik pRo: swihb isMG jI hurW vI ilKqI ivsQwr qoN sMkoc kridAW vIcwr ADIn slok “sMg sKw sB qij gey……” dy ArQ kridAW kyvl ie`k p`K nUM hI pRgt kIqw hY, ijhVw purwixk ivcwrDwrw muqwibk mOq auprMq jIv-Awqmw dy iek`lypn dI ibpqw nwl sbMDq hY [ pr, ibpqw vyly suAwrQIAW vloN swQ C`fx qy mnu`K dy iek`ly rih jwx dI musIbq dw s`c qW hryk mnu`K jIaUNidAW AwpxI izMdgI iv`c vI vyK skdw hY [ sRI gurU qyg bhwdr swihb jI ny Aijhw mwnvI ivauhwr gurbwxI iv`c ieauN pRgt kIqw hY :

suK mY Awin bhuqu imil bYTq; rhq chU idis GyrY ]
ibpiq prI, sB hI sMgu Cwifq; koaU n Awvq nyrY ] {gu.gRM.AM. 634}

BweIcwrk suAwrQI vrqwry Aqy purwixk-mqI ivcwrDwrw ’qy ADwirq, BwrqI BweIcwrw ibpq-kwl dy iek`lypn dI musIbq nUM Awm qOr ’qy jIvn ivauhwr dIAW smwijk qy prwlOikk smisAwvW nwl joV ky vyKdw irhw hY [ pr, gurU swihbwn dI idRStI iv`c sB qoN v`fy iek`lypn dI musIbq mwnisk ql (mn iv`c) qy qdoN vwprdI hY, jdoN kwm, kRoD qy loB, moh Awidk ivkwrW dw hmlw huMdw hY [ srIrk Aqy smwijk ibpqw vyly qW koeI sKw sbMDI Srmo-kuSrmI shwiek ho vI skdw hY [ pRMqU, ivkwrI hmlw hox vyly mW bwp, BYx Brw qy imqr Awidk iksy vI ivAkqI dw mn qk phuMc ky shwiek ho skxw iblkul AsMBv hY [ auQy qW mnuKI isAwxp qy Dn-pdwrQ vI kMm nhIN AaNdy [ AYsy vyly qW kyvl gurbwxI dI ivcwr rUp sMgq krky pRwpq hoeI gurmiq soJI hI mnu`K dw shwrw bx skdI hY, ijs dI bdOlq mnuK Afol rih skdw hY [ gurU nwnk idRStI iv`c iehI hY joiq-srUp AkwlpurK dI AslI tyk [ gurvwk hY :
aun qy rwKY bwpu n mweI ] aun qy rwKY mIqu n BweI ]
drib isAwxp nw Eie rhqy ] swDsMig Eie dust vis hoqy ] {gu.gRM. AM. 182}

ArQ: auhnW (pMjW fwkUAW qoN) nwh ipau bcw skdw hY, nwh mW bcw skdI hY [ auhnW qoN nWh koeI im`qr bcw skdw hY, nWh koeI Brw bcw skdw hY [ auh pMjy fwkU nwh Dn nwl vrjy jw skdy hn, nwh cqurweI nwl vrjy jw skdy hn [ auh pMjy duSt isr& swD sMgiq ivc irhW hI kwbU ivc AwauNdy hn [3[

ies leI “sMg sKw sB qij gey……” slok dy Bwv-ArQW nUM hyT ilKy Anuswr pyS krnw gurmiq idRStIkon qoN vDyry shI qy swriQk jwpdw hY :
hy nwnk! AwK (Bwv, gurU qyg bhwdr swihb aupdyS krdy hn ik mnuKI jIvn dIAW prvwirk, smwijk qy rwjnIqk smisAwvW Aqy mwnisk ql ’qy ivkwrW nwl ho rhy sGMrS iv`c, jdoN) swry swQI sMgI C`f jWdy hn, jdoN koeI vI swQ nhIN inbwh skdw, aus (iek`ly-pn dI) musIbq vyly isr& joiq-srUp mwlk pRBU dw hI shwrw huMdw hY [
Bwv, Aijhy ibpq-kwl iv`c kyvl ie`k AkwlpurK hI shwiek ho skdw hY; ikauNik, auh joiq srUp ho ky swfy swirAW AMdr vs irhw hY [ ies leI swry ivAkqIgq shwry C`f ky swnUUUM gurbwxI gurSbd duAwrw kyvl aus nUM hI ismrnw cwhIdw hY [ siqgurW jI qW hr vyly qy hr QW iehI hokw idMdy rhy hn :
ieko BweI, imqu ieku; ieko mwq ipqw ]
ieks kI min tyk hY; ijin jIau ipMfu idqw ]
so pRBu, mnhu n ivsrY; ijin, sBu ikCu vis kIqw ] {gu.gRM.AM. 45)